O xoshimov, S. Saidaxmedov

I +T p)
(6.62)

Bunga mos keladigan xarakteristik tenglama quiydagicha bo‘ladi:

^{C P(1+ T p)(l+ Top) + C}d ^{(1+Td ) +}
+ ^C_M (1+T_M ) =0 (6.63)
Masala yechimini yanada soddalashtirish maqsadida tezlikka bog‘liq bo‘lgan momentlar ta’sirini hisobga olinmaydi, ya’ni C 0 va Cp=0 deb hisoblanadi. Tabiiyki bunday joizlikda tizimning ishlashi uchun og‘ir sharoitlar hosil bo‘ladi. Haqiqatda esa dvigatel o‘qida va mexanizm o‘qida ventilyatorli yuklama bo‘lib, u tizimning qayishqoqlik xususiyatlari natijasida paydo bo‘1adigan tebranishlarni so‘ndiradi. Tebranishlarni so‘ndirishga mexanik tavsif qiyaligi ham moyillik qiladi, qiyalik oshgan sari so‘ndirish ortib boradi.
Shunday qilib haqiqatda har doim tizim yaxshi sharoitda bo‘1adi va uning soddalashtirilgan tahlil natijasida aniqlanadigan tebranuvchanligi kamroq bo‘1adi.

6.12-rasm. So‘ndirishni hisobga olmaganda yuritmaning mexanik qismining soddalashtirilgan tuzilish sxemasi.

Ko‘rsati1gan soddalashtirishlar asosida olingan tuzilish sxe- masi 6.12-rasmda keltirilgan. Bu sxemaga mos keladigan uzatish funksiyasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

p{J „J p²


C {J _d
(6.64)

Bundan kelib chiqadigan yuritmaning mexanik qismi xususiy chastotali so‘nmaydigan tebranishlar konservativ guruh va integ- rallovchi guruhlarning ketma-ket ulanishidan iborat. so‘nmaydi- gan tebranishlar hususiy chastotasi

K = p(I + Ip )/( _{z ) (6.65)}
Olingan ifodani boshqacha ko‘rinishda ham keltirish mumkin,

ya’ni
bu yerda: = JC ^/J, -o‘qning uchini mexanizmga bikr
mahkamlangandagi dvigatel rotorining xususiy tebranish
chastotasi; = ^(Jd ₊ Jq) _Id va ⁷ =l+ .
Mexanik uzatmalardagi qayishqoq deformatsiyalami hisobga olgan holda o‘zgarmas tok yuritmasining to‘la tuzilish sxemasini ko‘rib chiqamiz.
Bu holda, sxema bo‘yicha bitta fizik qiymatga, ya’ni kuch- lanish yoki kuchlanish tushishiga ega bo‘lish maqsadga muvofiq- dir. Mos holda vaqt doimiyliklari quyidagicha yozilishi mumkin
T _{.d Id} ryy (Kp ^KM) ma T « I r„ / (KsKg)
Ikkinchi vaqt fizii: ma’noga deyarli ega emas.
Bu vaqt doimiylik inertsiya momenti mexanizmning inertsiya momentiga teng bo‘lgan fiktiv dvigatelning elektromexanik doi- miyligidir.

6.9-rasm. Qayishqoq guruhli o‘zgarmas tok yuritmasining tuzilish sxemasi.

Bikrlik koefEtsiyenti Cs o‘rniga unga mos bo‘1gan vaqt bir- ligida o‘lchanadigan doimiylikni kiritamiz.
^{T = K}E^{Kq / (Cs r,) (6.67)}
Yuqoridagilami hisobga olganda o‘zgarmas tok elektr yurit- masining tuzilish sxemasi 6.9-rasmda keltirilgan ko‘rinishga ega bo‘ladi. Uni qurishda dvigatelning tuzilish sxemasidan foydalanil-
g-
Olingan sxema asosida uzatish funksiyasi uchun quyidagi ifodani yozamiz:

T pT p
(6.68)

Bo‘ysunilgan boshqaruvda dvigatel E.Yu.K ni hisobga olmaganimizda quyidagini olamiz:

d
^{w tr) *} p(1+Top)tT T pT p^{2 +T -v Tq ) (6.69)}
bu yerda:
^Kd^{' 1/ K}E
Agarda mexanik uzatma bikr bo‘Isa, ya’ni '• ” va bunga mos ravishda ^T• ⁰ bo‘Isa, u holda, bir massali tizimning ifodasini olamiz:

bu erda: Tq = ^Tq _{.d +} T qp
(6.70)

Shuni hisobga olish kerakki qayishqoq bog‘1anishli tizimda statik moment bilan belgilanadigan tashqi ta’sirning katta ahamiyati bor. Shuning uchun tahlil qilishda 6.9-rasmdagi tuzilish

sxemasidan "olinadigan tashqi ta’sirning uzatish funksiyasidan foydalaniladi.
Ba’zi hollarda uch massali va hatto n - massali tuzilmalami ko‘rib chiqishga to‘g‘ri keladi. Bularga mos tuzilish sxemalarini qo‘shimcha bloklar, ya’ni quyushqoq bog‘lanishli oraliq mexanik guruhlarini kiritish bilan olinadi.
Quyushqoq bog‘lanishlami hisobga olish bilan elektro- mexanik tizimlar dinamikasi va ularni sozlash qiyinlashadi. Tezlik xabarchilari tizimda dvigatel o‘qiga joylashtiriladi va bu holda mexanizm massasi va qayishqoq bog‘lanish tezlik bo‘yicha teskari bog‘lanib olingan zonadan tashqarida qoladi. Logarifmlik amplituda tavsifida amplitudaning maksimal qiymati konservativ guruhning xususiy chastotasi yaqinida kuzatiladi.
Qayishqoq bog‘lanishlaming mavjudligi tizimga tuzatish
kiritilishini birmuncha qiyinlashtiradi. şh 4 bo‘lganda, sifatning zarur ko‘rsatkichlari ga bo‘ysuni1gan tizimni sozlashning shtat vositalari bilan erishiladi. Lekin bu holda ham, tok konturidagi uzatish koeffitsiyentini pasaytirib tezkorlikni kamayishiga olib kelinadi. Bu hollarda tezlikning hosilasi bo‘yicha teskari bog‘lanish kiritish yaxshi natija beradi.
J ning qiymati kİGhik bo‘lganda ( 2 <ş < 4 oraliqda) tizimni
sozlash bo‘yicha qiyinchiliklar tug‘iladi. Agarda talab etilayotgan jarayonni ta’minlash mumkin bo‘lmasa, u holda tezlik konturida uzatish koeffitsiyentini kamaytirib tizim tezkorligi pasaytiriladi.
Ancha qiyin sharoitlarda, ya’ni dvigatel va mexanizm massalari bir-biriga yaqin bo‘lganda ( 0,2 < ş < 2,0) qo‘shimcha tuzatish vositalaridan foydalanishga to‘g‘ri keladi, bu holda mexanizm o‘qining tezligi va uning hosilasi bo‘yicha teskari bog‘lanish kiritiladi. Bu bog‘lanishni amalga oshirish uchun mexanizm o‘qiga xabarchi qo‘yishga to‘g‘ri keladi.
«K» kuzatish koeffitsiyentiga tizimni teskari bog‘lanish kiritilganda (6.61) dan kelib Ghiqqan holda quyidagi uzatish funksiyasini olamiz:

CqK
p P +C +C )+C ‹J, + J )P + C, +C ]+C K
(6.71)

Bu ifodadan ko‘rinib turibdi-ki, uzatish koeffitsiyenti K ancha katta qiymat bo‘lgan Coga ko‘paytiriladi, natijada tenglama ildizlari musbat yarim tekislikka o‘tib ketishi mumkin, ya’ni tizim barqaror bo‘lmay qoladi. Uzatish koeffitsiyenti K ning qiymati sezilarli darajada chegaralanishi kerak. Shuning uchun d• /dt hosila bo‘yicha signal kiritish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Qayishqoq mexanik bog‘1anish1arga ega bo‘lgan ishchi ma- shina elektr yuritmasining boshqarish tizimini sintez qilayotganda birinchi navbatda ishchi mashinaning o‘qini tebranishlarini yo‘qotishga harakat qilishni ko‘zda tutish kerak, chunki bu teb- ranishlar mashinaning ishlash sifatini yomonlashuviga olib keladi. Dvigatel o‘qining tebranishi texnologik jarayonga kam ta’sir qiladi, lekin bu tebranish asosan dvigatel va reduktor mexanik
qism va detallami tezroq ishdan chiqishiga olib keladi.
Mexanik uzatma oraliq guruhining qayishqoqlik xususiyatlari va qo‘shimcha massalarini hisobga olib tizimni uchta massali tizim sifatida qaralganda bu tizimni sozlash katta qiyinchiliklar tug‘diradi. Bu holda tizim ishlashini yaxshilash uchun obyekt holati kuzatuvchisini qo‘llab adaptiv (moslanuvchi) boshqaruvchi qo‘11ashga to‘g‘ri keladi.

7.