O xoshimov, S. Saidaxmedov

STATIK VA DINAMIK REJIMLARDA ENERGIYA ISROFI

Dvigatelning issiqlik holatini baholash uchun uning aktiv qismlarida ajralayotgan isroflami yuritmaning ishlashiga bog‘liq ravishda aniqlash kerak. Kataloglarda dvigatelning nominal yuklamadagi FIK keltiriladi. Turli yuklamalarda dvigateldagi isroflami (yo‘qotish1ami) aniqlash uchun dvigatelning FIK o‘zining maksimal qiymatiga o‘zgarmas qg„q va o‘zgaruvchan q - isroflaming tenglik shartidan kelib chiqqan holda yondoshish zarur. U holda mos ravishda:

Ba’zan bu shartga to‘1iq rioya qilinmaydi. Dvigatel o‘qidagi quvvat (0,9•-0,95) „ xarakterga ega bo‘lgan rejimdir. U holda, quyidagini yozish mumkin:
Qdoim /o zg nom• (7.6)
Nominal rejimdagi to‘la isroflar Q„„ katalogda berilgan
ma’lumotlar asosida quyidagicha aniqlanishi mumkin:

önem' rom ( - Çnom) Çnom' Qdoim+ jo ’.-g.nom•
Yuklamaning ma’1um qiymatidagi
(7.7)

Qz ' Qdoim+ ““ Qo’-g.nom• ^(7.8)
bu yerda: x = Pz /P„„, dvigatelning yuklanish koeffitsiyenti. ^{Aniqroq qilib, quyidagicha x' I/I}nont ^{yoziladi. Chunki} chulg‘amlardagi isroflar va ularning qizishi asosan ulardan o‘tayotgan tokka bog‘liq.
FIK ning maksimal qiymati nominaldan farqli bo‘lgan yuklama qiymatida (7.6) tenglamaga binoan quyidagini olamiz:
adam — Q... y /( y + 1); (7.9)
e•.- ••• — Q•.• ( ı + ). t7. o)
U holda yuklamaning nominaldan farqli qiymatlaridagi
isrofning ifodasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:

Q•' Q.•• ı (ı + ) + Q••• x / + ı)'

' Qnom‘ ( + )/( + 1). (7. l l)
Tabiiyki, ushbu formuladan foydalanish uchun ş ning qiymati ma’1um bo‘1ishi kerak. Lekin katta xatoliklarsiz y ning qiymatini y = l deb qabul qilish mumkin.
O‘tkinchi rejimlardagi isroflarni aniqlash ancha qiyinchilik tug‘diradi. Dvigatel harakatlanayotgan va tormozlanayotgan vaqtda statik yuklamadan tashqari inersiya massalarining tezlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan dinamik yuklama ham ta’sir etadi. Bunda dvigatel toki sezilarli darajada o‘zgaradi va energiya isroflari vaqtning murakkab funksiyasi bo‘lib qoladi.
Isroflarning aniq hisobi faqat yuklama diagrammasi — tok va tezlikning o‘zgarish grafigi mavjud bo‘lgandagina amalga oshirilishi mumkin. Ta’minot kuchlanishini o‘zgarmas (doimiy) deb qabul qilib, tezlatish va tormozlashda dvigatel zanjirida ajralib chiqayotgan isroflari taxminan baholash mumkin.

Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelni salt yurishda (yuklamasiz) ishga tushirishdagi isroflari ko‘rib chiqamiz. Ifodalarni soddalashtirish va jarayonning energetik ko‘rsatkichlariga ta’sir etayotgan asosiy omillami yanada oydinlashtirish uchun po‘latdagi isroflarni hisobga olmaymiz. Mexanik tavsiflari tahlil qilayotganda mexanik isrofni ish mashinasi hosil qilayotgan yuklamaga qo‘shib yuboramiz.
Tarmoqdan iste’mo1 qilinayotgan quvvat qisman yakor zanjiridagi qarshiliklarda yo‘qolib, asosan mexanik energiyaga aylanadi:
P - #p + P . (7.12)
Dvigatelni salt yurishda ishga tushirayotganda [M —— 0) harakat tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘1adi:
d' Jd‹:n/dt.
Dvigatel magnit maydoni o‘zgarmas bo‘lganda
Jfd IM ı = JE ›

bu yerdan tok
= J fK_M“d‹nfdt. (7.13)

Dvigatel t vaqtdan f vaqtgacha harakatlanayotganda tarmoqdan iste’mol qilinayotgan energiya

SI sistemasida Kz —— Kg bo‘1ganligi uchun
(7.14)

^{A - Amy}( ^{ı- <ı) (7.15)}
Salt yurishda harakatlanayotganda dvigatel tezligi ideal salt yurish tezligiga teng. Shuning uchun integrallash chegarasi m, = 0 dan to m, = m gacha bo‘1adi. Bu integrallash chegaralaridan (9.15) ifodadan foydalanib quyidagini olamiz: