O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Hosilni yig‘ish. 
Sholining ro ‘vaklaridagi donlarning 85-90 % i to ia
pishganda hosilni yig‘ishtirish m um kin. Sholini to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri 
kombayn bilan o‘rib yanchish yoki oldin o ‘rib, keyin yanchish mumkin. 
Oldin o ‘rib qo‘yilgan sholi 4-5 kun saqlanadi. Va bundan keyin doni 
ajratib olinadi. 0 ‘rib qo‘yilgan sholi 4-5 kundan ko‘p saqlansa, donning 
sifati buziladi. Sholini to ‘g‘ridan-to‘g‘ri o ‘rish iqtisodiy jihatdan yaxshi, 
lekin yanchilgan don semam boiadi. Shuning uchun uni darhol quritish 
lozim. Sholining doni yanchilgandan keyin chiqindilardan tozalanadi 
va omborxonaga joylashtiriladi.

---

Sholini ko‘chat usulida yetishtirish. 
Ilmiy manbalarda keltirilishicha, 
jahon bo‘yicha yetishtiriladigan sholining 90 % ga yaqini ko‘chat usulida 
yetishtiriladi. 0 ‘zbekistonda esa bu yo‘nalishdagi ilmiy ishlar 1993 yildan 
boshlanib, shu bugungacha hududlashtirilgan. K o ‘pgina sholi navlarini 
k o ‘chat usulida yetishtirib olishning ilmiy asoslari ishlab chiqildi va 
tegishli tavsiyalar yaratildi. 0 ‘zbekistonda mavjud ekishga tavsiya qilingan 
navlar barcha ko‘rsatkichlari va potensial imkoniyatlari darajasi bo‘yicha 
jahonda eng yaxshi deb topilgan sholi navlari qatoriga kiradi.
Sholining к о ‘chat usulida yetishtirilishi to ‘g‘ridan-to‘g‘ri ekkanga 
nisbatan k o ‘pgina afzalliklarga ega:
1. Sholi urug‘i ko‘chatxonaga ekilishi munosabati bilan kech kuzga 
qolmasdan yig‘ishtirib olish imkonini yaratadi;
2. K o 'c h a t usuli h ar bir yerdan unum li foydalanib, ikki m arta 
(bug‘doy-sholi) g‘alla hosili olish imkoniyatini yaratadi;
3. Sholi urugining 60-70 % i iqtisod qilinadi;
4. Sholi o ‘suv davrining 30-35 kuni ko‘chatxonada o ‘tishi munosabati 
bilan suv 20-25 % ga qisqaradi;
5. Sholi hosildorligi esa to ‘g‘ridan-to‘g‘ri ekkanga nisbatan 15-30 % 
yuqori bo‘ladi.
Sholini k o ‘ch at usulida yetishtirishning asosiy kam chiligi q o ‘l 
m ehnatini k o ‘p talab qilishidir. Respublikam izda sholini bu usulda 
yetishtirish 1993-1995-yillarda ishlab chiqildi. A.A. Shokirov, G.N. 
Raximov, U. Tilavov m a’lumotlariga ko‘ra, asosiy ekin sifatida sholi 
ekiladigan maydonlar bo ‘yicha quyidagi agrotexnik tadbirlar amalga 
oshirilishi lozim. Yerni 3 sm qilib tekislash kerak. Sholi ekishdan oldin 
yerga 40 kg/ga hisobida RK, go‘ngdan esa 40 t/ga hisobida solinadi va 
o ‘g‘it tuproqning 5-7 sm yuza qatlamiga aralashtiriladi. So‘ngra sharoitga 
qarab mexanizmlar yordam ida yoki q o ‘lda sholi ekiladi. Toshkent, 
S irdaryo, Surxondaryo, X orazm , A ndijon, N am angan, F a rg ‘ona 
viloyatlarida «Avangard» navi, Qoraqalpog‘iston respublikasida «Nukus- 
2» navi asosiy ekin sifatida ko‘chatxonalarga 1-10-mayda ekiladi. Asosiy 
maydonga 10-20-iyunda k o ‘chat ko‘chirib ekiladi.
Takroriy ekin sifatida ko‘chatxonalarga 20-30-mayda urug‘ ekiladi. 
Asosiy maydonga 20-30-iyunda k o ‘chat k o ‘chirib o ‘tkaziladi. Bunda 
ko‘chatxonalarga gektar hisobida 20-22 mln. dona yoki 650-750 kg sholi 
urug‘i sepiladi. Agar sholi q o id a ekiladigan bo isa, urugiik sholi namlab 
ekiladi. K o‘chatxonada sholi niholini olishda suv rejimi va boshqa amaliy

---

ishlar um um iy tavsiya etilgan ag ro tex n ik a asosida olib boriladi. 
K o ‘chatxonada sholi 30-40 kunda k o ‘chat qilish uchun tayyor holga 
keladi. K o ‘chatlar 25-30 kunligida 5 kg/ga hisobida azot o ‘g‘iti bilan 
o ziq la n tirila d i. Bir h a fta d a n s o ‘ng k o ‘c h a tla r asosiy m aydonga 
o‘tkaziladi, ya’ni bu sholining tuplanish davrining boshlanishiga to ‘g‘ri 
keladi.
Asosiy maydondan donli ekin o ‘rib-yig‘ib olingandan so‘ng, zudlik 
bilan yer 18-20 sm chuqurlikda haydaladi. Yer haydalganda o ‘simlik 
qoldiqlarini to ia ko‘mishga erishish kerak. K o‘chat ekishda yer tekisligi 
asosiy k o ‘rsatkich b o iib , 3 sm ni tashk il qiladi. T ayyor b o ig a n
sholipoyaga 5-7 sm suv qalinligida ko‘chat q o id a yoki ko‘chat o‘tqazish 
agregatlari yordam ida 3-4 sm chuqurlikka o ‘tqaziladi. K o ‘chatlar 
k o ‘chatxonadan olinayotganda ildiz va barglarining 1/3 qismi kesib 
tashlanib, 150-200 ta o ‘simlikdan iborat bog‘ tayyorlanadi. Tayyor 
b o ig a n bog‘-bog‘ k o ‘chatlar sholipoyada, asosiy maydonga keltirib 
o'tqazgunga qadar ham suvda turishi kerak.
K o‘chatlar asosiy maydonga bir uyaga 1-2 ko‘chat ekiladi. Uya oraligi 
10-15 sm qilib ekish tavsiya qilinadi. Bunda gektariga 65-100 ming ko‘chat 
sarflanadi. Sholipoyadagi suv rejimi umumiy agrotexnik talablar asosida 
olib boriladi.
Asosiy maydonga sholi ko‘chati o ‘tkazilgandan so‘ng birinchi o ‘g‘it
3-5 kundan keyin R K 40 kg/ga hisobida beriladi. 30 kundan keyin, ya’ni 
sholi 7-9 bargli b o ig an davrida ikkinchi o ‘g‘it beriladi, bunda 40 kg/ga 
hisobida beriladi. Suv rejimi sholi pishgunga qadar umumiy agrotexnik 
talablar asosida amalga oshiriladi.