O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Tarixi. Kelib chiqishi. 
M arjum ak madaniy o ‘simlik b o iib , ilk bor 
Hindistonning Himolay to g iarid a dehqonchilikka kiritilgan. Madaniy 
turi tabiiy holda uchraydigan yovvoyi turlaridan (godoruchit totaricum) 
kelib chiqqan. Marjumak ishlab chiqarishda keng maydonlarda 15-asrdan 
boshlab ekila boshlangan. Marjumak Tatariston, Boshqirdiston, Ukraina, 
Rossiyaning m arkaziy viloyatlarida, n o q o ratu p ro q hududida keng 
tarqalgan.
H osildorligi. 
M arjum akning biologik im koniyati ancha yuqori. 
Tataristonda 1987-yili 230 gektaridan o ‘rtacha 19,7 sentnerdan don hosili 
olingan. T o ia viloyati xo‘jaliklaridan birida 145 gektardan o ‘rtacha 
26,5 sentner hosil olingan. Q ozogistonning sharqiy tum anlarida 2500

---

20-rasm. Marjumak.
l,2 -o ‘sim lik unib chiqish va gullash bosqichlarida; 3-gullagan novda;
4-guli; 5-rneva; 6-mevalar; 7-donlar
gektaridan o ‘rtacha 14,9 s dan hosil yetishtirilgan. 0 ‘zbekiston sharoitida 
takroriy ekin sifatida ekilganda 15-25 s hosil olingan.
Botanik ta’rifl. 
Marjumak Polygonaceaye marjumakdoshlar oilasiga 
mansub. Bu oila 30 ta avlod va 800 turdan iborat. Eng ko‘p tarqalgan 
avlodlaridan biri Polygonum. Bu avlodga marjumakning bir necha turi 
kiradi. U lardan eng ko‘p tarqalgani madaniy marjumak F.eculentum 
moenth. Bu tur 2 ta kenja turga boiinadi:
- oddiy sp Yulgare Stol;
- ko‘p bargli sp, Multifalium stal;

---

2. Yovvoyi marjumak F. taitaricim L;
3. Xitoy marjumagi Polygonum chinense.
Marjumakning poyasi uch qism boiadi. Ildiz chiqaruvchi pastki poya, 
birinchi ta rtib shoxlar ch iq arad ig an o ‘rta poya qalin ekilganda 
shoxlamaydi va guli faqat poyasining uchida boiadi. Generativ (jinsiy) 
organlari yuqori, ya’ni hosil beradigan qismga boiinadi. Ildiz sistemasi 
o‘q ildiz b o iib , m urtak ildiz va ikkilamchi ildizlardan iborat. Yerga 1 
metr chuqurlikka kirib o'sadi. Ildizlaming asosiy qismi tuproqning 25- 
30 sm qatlamida joylashgan b o iad i. U lar sust rivojlangan. Marjumak 
ildizlari chumoli, sirka, limon, shovul kislotalarini ajratadi, bu esa 
tuproqdagi qiyin eriydigan moddalami o'zlashtirishga yordam beradi. 
Barglari bandli, yuraksimon uchburchak boiib, poyasi va shoxlarining 
uchida bandsiz, o‘qsimon bargga aylanadi.
Marjumakning barg yuzasi ancha yaxshi rivojlanadi, lekin barg bilan 
ta ’minlanganligi (0,56-0,62 sm2) bahorgi bug‘doynikiga qaraganda 1,5-
2 m arta kam b o iad i. Hosil poyasining barg bilan ta ’minlanganligi va 
yoritilganligi oziqlanish maydoniga bogiiq.
G uli ikki jinsli b o iib , to ‘pgulga yig‘ilgan. Yaxshi rivojlangan 
o ‘simliklarda 500 dan 1500 tagacha gul b o iad i. Ba’zi o ‘simliklarning 
guli qisqa u ru g‘i va uzun changchi, boshqalarida u ru g in in g bo'yi 
ikkinchisinikidan taxminan 2 m arta uzun b oiad i.
Mevasi uch qirrali yong‘oqcha b o iib, kulrang, jigarrang yoki qora 
tusda uchraydi. 1000 dona urugining vazni 20-30 g keladi. P o‘stliligi 18- 
30 %. Murtagining vazni urug‘i vaznining 10 % iga teng. Mevasi yer 
yuzasiga k'o‘ta rilib chiq adigan 2 ta u ru g 'p a lla d a n , ildizcha va 
endospermdan iborat.