O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Yorugiikka talabi. 
Sholi quyosh nuriga talabchan, qorong‘ilikka 
chidamsiz o ‘simlik. U qisqa kun o ‘simliklariga kiradi. Qisqa kunda (8- 
10 soatda) sholi tez rivojlanib yetiladi, uzun kunda esa rivojlanishi 
sekinlashadi. Sholining ertapishar navlari kunning uzun-qisqaligidan kam 
ta ’sirlanadi.
Tuproqqa talabi. 
Sholi turli-tuman qora, kashtan, qo‘ng‘ir, o ‘tloqi, 
o‘tloqi-botqoq tuproqli yerlarda o ‘sa oladi. Daryo vodiylaridagi cho‘kindi 
tuproqli yerlar sholi uchun, ayniqsa, qulaydir. Tarkibida loyqa zarrachalari 
va organik moddalar miqdori ko‘p b o ig a n og‘ir, soz tuproqli yerlarda 
sholi yaxshi o ‘sadi. Kuchli darajada botqoqlangan va biroz qum tuproqli 
yerlar sholi ekish uchun yaroqsizdir. Sholi kislotali tuproqlarga chidamsiz, 
tuproq eritmasining eng qulay muhiti rN-4,5-5,7 ga teng boiishi kerak.
Oziqa moddalarga talabi. 
Sholi oziq m oddalarining tuproqdagi 
m iqdoriga talabchan. A gar azotning miqdori yetarli b o im asa, sholi 
yomon tuplanadi, ro ‘vakli oicham lari kichrayadi va don hosil boiishi 
past darajada b o iad i. Unib chiqishidan to ro ‘vaklashgacha azot ko‘p 
ta la b qiladi. F o sfo rn in g yetishm asligi alm ashinuvchi fiziologik 
jarayonlarning buzilishiga olib keladi. Barglari juda qisqa b o iib qoladi. 
Butun oziqa elementlarining ichida sholi o ‘zi bilan juda ko‘p miqdorda 
kaliy oladi. Tuplanish davridan to gullash davrigacha sholi o ‘simligi oziq 
moddalami ko‘p miqdorda talab qiladi. Bir tonna donning shakllanishi 
uchun 20-24 kg azot, 8-13 kg fosfor va 25-32 kg kaliy kerak b o ia d i. 
0 ‘simliklarning o ‘sishi va hosilning shakllanishida tuproqdagi oziq 
m oddalar muhim ahamiyat kasb etadi. Sholi serhosil b o ig a n i uchun 
tuproqdagi oson o ‘zlashtiriladigan oziq moddalami k o ‘p sarflaydi, bu 
jihatdan bir qator o ‘simliklardan ustun turadi.
Y.F. Shupakovskiy m aium otiga qaraganda, gektaridan 50 s sholi va 
50 s poxol olinadigan b o isa, o‘simlik tuproqdan qariyb 90 kg azot, 40 
kg fosfor va 160 kg kaliy oladi.

---

Sholi tuproqdagi oziq m oddalarni o ‘stirilayotgan tum an sharoiti, 
parvarish qilish usuli va olinadigan hosilga qarab turlicha sarflaydi. 
Tajribadan shu narsa m a’lumki, 1 kg azot solish evaziga 20 kg qo‘shimcha 
hosil olish mumkin. Agar u fosforli (1 kg) o ‘g‘it bilan q o ‘shib solinsa, 
qo‘shimcha hosil 30 kg gacha ortadi.
F o sfo r h u jay ralar yadrosi bilan protoplazm asining zarur qismi 
hiso b la n g an , nu klein k islo ta la r ta rk ib ig a k iradi. Shuning uchun 
o ‘simliklarda barcha almashinuv jarayonlarining qay darajada borishi 
fosforning miqdoriga b o g iiq . Sholi maysalaganda fosforga talabchan 
boiadi. Urug‘ unib chiqish davrida fosfor yetishmasligi ildiz sistemasining 
rivojlanishiga salbiy ta ’sir etadi. Fosfor o ‘simlikning yer usti qismiga 
qaraganda k o ‘proq ildiz massasini ko‘paytirishga yordam beradi.
Fiziologik jarayonlar va hosilning shakllanishida kaliyning roli katta. 
Uglevodlar almashinuvi yoki kraxmal hosil boiishi, harakatlanishi, azot 
alm ashinuvi va oqsil sintezlanishi, oziq elem entlar faolligining bir 
m e’yorda saqlanib turishida kaliyning ta ’siri kuchli b o ia d i. Kaliyli 
o ‘g‘itlar sholi poyasini mustahkamlaydi va don hosil boiishiga qulay 
sharoit yaratadi, sholining zam burug4 kasalliklariga chidamliligini 
oshiradi.