O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

1) S o g ’-salom at bo'lib, 
o ’: vazifasini bajarishda xech qanday qiyinchilik 
sezmasligini;
2) Tabiati nozik, farosatli;
3) Xotirasi mustahkam;
4) Zehni о tkir;
5) О ’z fik rin i tushuntira oladigan notiq;
6) Bilim та 'rifatga havasli;
7) Taom yoyishda, ichimlikda, turli о ’yinlardan (qimor yo ki boshqa) huzur 
olishdan uzoq bo 'lishi;
8) Haq va haqiqatni, odil va haqgo V odamlarni sevadigan, y o lg 'onni va 
yo lg 'onchilarni уот оп ко 'radigan;
9) О ’z qadrini biluvchi va oriyatli bo 'lishi;
10) M oI dunyo ketidan quvmaydigan;
1 1) Adolatparvar;
12) Oat 'iyatli, sabotli, juratli, ja s u r bo lish i m uhimligini qayd etadi.
Forobiyning fikricha, ta'lim - tarbiya insonni aqlan va axloq an komil shaxs
qilib shakllantirishga qaratilishi, uning vazifasi 
mustaqil fikrlash m adaniyatiga 
ega bo‘lgan barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iborat bolishi 
lozimligini uqtirib, ilm o ‘rganuvchi quyidagi 3 shartga rioya qilgandagina m aqsadga 
erisha olishini ta’kidlaydi:
M uayyan qoidalarga bo ‘ysunish;
M uayyan fa n sohasiga tegishli em perik dalillardan xulosa chiqara olish 
salohiyati;
B oshqalam ing fik rig a tanqidiy yondosha bilish.
U “ Ta'lim degan s o 'z insonga o'qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim 
berish, tarbiya esa am aliy ish, tajriba bilan, ya'n i shu xalq shu m illatning amaliy 
m alakalaridan iborat bo ‘Igan ish xarakat, kasb-hunarga о ‘rganishdir"'2 - deb 
ta'lim -tarbiyaga ta 'rif beradi.
12Хайруллаев М. У тмиш мутафаккирлари таълим-тарбия хакида. Тошкент. 1992Й. 796.
226

---

Forobiy ta'limda quyidagi pedagogik va didaktik prinsiplardan foydalanishni 
tavsiya qiladi:
- ta ’lim ning i/miyligi va amaliy ahamiyatga egaligi;
- tizimli/igi, m antiqiyligi va ketma-ketligi;
- hayot bilan bog 'liqligi;
- tushunarli bo ‘lishi;
- kuzatish va tajribalar;
- dialektik, isbotli, tortishuvli, ritorik va she'riy m ulohazayuritish usullari;
- induksiya va deduksiya usuli;
- mashqlarni bajarish, takrorlash va h.k.
Ustoz faoliyati, Forobiy fikriga ko'ra. yosh insonlarda axloqiy talablarni va 
muayyan fan sohasidagi amaliy malakalarni hosil qilm og'i lozim. Ustozlik 
faoliyatining maqsadi - o ’quvchi shogirdlarni baxt-saodatga erishish yoMlarini 
qidirishga, izlanishga tayvorlashdir. Shu nuqtai nazardan o ‘z kasbiga halol 
yodoshmaydigan, vijdonsiz murabbiylarni Forobiy hurmat. izzatga arzimaydigan 
kishilar deb qaragan. Ustozning vazifasi davlat boshligM bajaradigan ma'suliyatli 
vazifaga o ‘xshaydir, deydi u. U nimani ko'rsa va eshitsa xotirada saqlay olishi 
kerak; o ‘tkir va uzoqni k o 'ra oladigan aql sohibi bo‘lm og‘i lozim; u o ‘quvchilarga 
bilim bera olishni ham sevishi. ayni paytda bu faoliyat hamroxi boMgan mashaqqatli 
mehnatdan xormasligi, mast qiluvchi ichimliklarni ichishdan o ‘zini saqlashi kerak; 
haqiqatni va unga intiluvchilarni sevishi; yolg'onni va uni shior qilib olganlarga 
qattiq g ‘azab tuyishi; m ag‘rur ruhga ega bo‘lishi va o ‘z sha'nini yuksak tutishi; o ‘z 
shogirdlariga adolatli munosabatda bo'lishi; qo‘yilgan maqsadga erishishda qat'iylik 
ko‘rsata olishni talab etiladi.
Abu N asr Forobiy "Baxt-saodatga erishuv haqida" risolasida ta'lim-tarbiyani 
ikki y o ‘l bilan am alga oshirishni nazarda tutadi. Bulardan:
birinchisi — ixtiyoriy usul bo'lib, bunda qanoatbaxsh va ilhomlantiruvchi 
so‘zlar yordam ida odat hosil qilinadi, malakalar vujudga keltiriladi va shaxsdagi 
g'ayrat-intilish harakatga aylantiriladi:
227

---