O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Savol va top sh iriq iar:
1. Sharq uyg‘onish davri qaysi asrda vujudga kelgan va qancha davom etgan?
20Кайковус. Кобуснома. 53 — 54 бетлар
251

---

2. A l-X orazm iy 
asarlarida 
ilgari 
surilgan 
g ‘oyalarning 
m a'rifiy-tarbiyaviy 
aham iyati haqidagi fikrlaringizni ayting.
3 .A b u N asr Forobiy va Ibn Sinoning qaysi asarlarida ta'lim-tarbiyani am alga 
oshirish y o ‘llari hususida fikr yiritgan?
4. Y usuf Xos Hojibning “Q utadg‘u bilig" asaridagi yetakchi g 'o v a haqidagi 
fikringizni ayting.
5. Abu Rayhon Beruniyning fan va ta'limni rivojlantirishdagi xizmati nim alardan 
iborat?
6
. Kaykovusning "Q obusnom a” asari nechanchi yilda yozilgan va unda nim alar aks 
ettirilgan?
252

---

X III 
BOB. T E M U R IY L A R DAVRIDA M ADANIYAT 
ТА LIM -TA R B IY A M A SA LA LA R I 
A M IR TEM UR. A.Temur Kesh (Shahrisabz)ning X o‘ja ilg ;or (hozirgi paytda 
bu qishloq Yakkabog‘ tumaniga qarashli) qishlog’ida 1336 yilning 9 aprelida 
tavallud topgan. U yosh bolalik davridan boshlab zehnli, mard, dovyurak, jasu r 
bo*lib o ‘sdi. Amir Temur Qur'oni Karimni yod oladi, hadis ilmini crrganish bilan 
birga dunyoviy bilimlarga ham ega bo4adi. Uning olgan bilimi, tarbiyasi uning 
iymon-e'tiqodli, halol pok. aql-zakovatli, o ‘z e’tiqodiga mustahkam rioya qiladigan, 
adolatli inson bo‘lib yetishishiga xizmat qildi.
Amir Tem ur o‘zining havoti prinsiplari haqida shunday degan: 
‘‘Men o 'z  
hayotim mobaynida besh narsaga qat'iy e'tiqod qo'ydim va ham ishalig' ularga amal 
qildim, ular ushbulardir:
Olloh — ul har narsaga qodir kuch, sidqidildan sig'insang, istagan murodu 
maqsadingga yetkazadi;
tafakkur— fikrlash va mushohada qobiliyati;
qilich — ul yigitning voMdoshi. el-yurt osoyishtaliginining posboni, har 
qanday dushmanni mahv etish quroli, aning qudrati ila dinsizlarni dinga solmoq 
mumkin;
imon — ul insonni barcha jonlilardan farqlantirib turuvchi xususiyatdir. Imonli 
odam xiyonat qilmaydi, qarindosh-urugMari, elu-xalqning or-nomusini himoya 
qiladi, halollik va poklikni fazilat biladi;
kitob (bitik) — barcha bunyodkorlik, yaratuvchanlik va aql idrokning, ilmu 
donishning asosi, hayotni o'rgatuvchi murabbiydir".
A m ir T em urning tarix oldidagi xizm atlari benilioya katta bo'lib, u:
1.U mamlakatda kuchayib ketgan feodal tarqoqlikka barham berdi, yirik 
m arkazlashgan feodal davlatga asos soldi. Bu bilan ilm-fan, dehqonchilik, 
hunarmandchilik, savdo-sotiq va madaniyat rivojiga mustahkam zamin yaratdi.
2. Bir qator xalqlar va yurtlarga m ustamlakachilar zulmidan ozod boMishga yordam 
berdi.
3. Turkiston zaminini rivojlangan ilg'or m amlakatga aylantirdi.
253

---

T arix fanlari doktori, professor A shraf Ahmad A. Tem urning o ‘zi amal qilgan 11 
.sifatini keltiradi:
1. M en sifatlarning eng avvali deb beg‘arazlikni tushundim. H am m aga bir xil: 
jid d iy va odil q aradim .
2. M en har doim Islo m g a qat'iy rioya qildim.
3. M en kam bag‘allarg a ko‘p xayr-ehson qildim.
4. X aloyiqqa rahm qildim , barchaga n a f yetkurdim.
5. Islom ga taaluqli ishlarni men har doim kundalik va dunyoviy ishlardan ustun 
q o ‘yib keldim.
6
. Barcha so ‘zlarim d a doim haqiqatgo‘ylikka amal qildim.
7. M en har kim gaki va'da bersam, unga vafo qildim.
8
. Doim o o 'zim n i A llohning yerdagi m ulkining posboni deb bildim.
9. M en har doim Tangrim ning amri va uning P ayg'am barining hadislarida 
aytilganlariga to ‘la am al qilishga intildim.
10. M en har doim in so f bayrogMni baland ko‘tardim va iymon tarqatishni o 'z
buyukiigim ning qudratli zamini deb bildim.
11. Men doim saidlarga ehtirom bilan qarardim, ulamo va shayxlarni e'zozladim. 
“Tem ur tuzuklari” hukmdorning hokimiyatni boshqarish qoidalari ham da odob-
axloq 
m e'yorini belgilab beruvchi yo'riqnom adir. Bu xususda 
I.A.Karim ov 
“Y uksak m a'naviyat-yengim as kuch” asarida shunday fikr bildiradi: “Tem ur 
tuzuklari” ni har gal o ‘qir ekanman, xuddiki o ‘zimga qandaydir ruhiy kuch-quvvat 
topgandek b o'lam an. 0 ‘z ish faoliyatim da bu kitobga takror-takror m urojaat qilib, 
undagi hech qachon eskirm aydigan, inson ma'naviyati uchun bugun ham oziq 
b o ia d ig a n hikm atli fikrlarning qanchalik hayotiy ekaniga ko‘p bor ishonch hosil 
qilganman. M asalan, “Tajribam da ko ‘ri[gankim, azmi qat'iy, tadbirkor, hushyor, 
m ard va shijoatli bir kishi mingta tadbirsiz, loqayd kishidan yaxshiroqdir”, degan 
so‘zlar bugungi kunda ham m a'naviy jihatdan naqadar dolzarb aham iyatga ega ekani 
barcham izga ayon?’21. Am ir Tem ur bu asarida insonparvarlik, mehnatsevarlik, 
adolatlilik, vatanga sadoqat, jasorat, to ‘g ‘rilik, d o'stlik va ham korlik, mehr va
21И А.Каримов. Ю ксак маънавият- енгалмас к>ч. Тошкент, “М аънавият1 , 2008Й., 45-бет
2 54

---

muruvvat ko‘rsatish, sabr-qanoat, yaxshilik kabi xislatlarni ulug‘laydi va xiyonat, 
bevafolik, sotqinlikni qoralaydi. Hayotda ‘"rosti-rusti” qoidasiga rioya etib, 
naqshbandiylik tariqatidagi "Dil ba voru, dast ba kor7' prinsipiga k o 'ra ish tutgani 
Y usuf Xos Hojib, Abu Nasr Forobiy. Jaloliddin Davoniy va boshqalar tomonidan 
targ'ib etilgan va haqiqiv komil inson, adolatli hukmdor uchun zarur bo'lgan o ‘n 
ikki qoidani o ‘ziga yo ‘riq qilib olganini ko^am iz. Amir Temur 
o ‘zi qat'iy rioya 
etgan, haqiqiy yetuklik belgisi sanalgan din, imon, aql bilan ish у uritish va ilmga 
e'tiqodni boshqalarga ham tavsiya etgan hamda avlodlarni ham shu ruhda 
tarbiyalashga e'tibor bergan. Amir Temur jism oniy tarbiyaga ham katta e'tibor berib, 
yigitlarni mard , jasur qilib tarbiyalashga. ularda merganlik. chavandozlik. suvda 
suzish, ovchilik, qilichbozlik. shaxmat o'yinlarni o'rgatishga e'tibor qaratgan. 
Buyuk sohibqiron shunday ta'kidlaydi: " Cherik tazib, navkar olmoqda uch qoidaga