O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

ixtiyoringni tilyog'lam aga berma, atroflngga laganbardorlarni to "plaina, ular 
sening emas, о ‘z m anfaatlarini ко ‘zlab seni maqtaydilar, о ‘z ixtiyoringni shunday
^И .А .К арим ов. Ю ксак м аънавият- енгилмас куч. Тошкент, “М аънавият", 2008Й., 4 5 —46 6.
2 56

---

kimsalarga berib qo'ygan hukmdorga sadoqatH inson!ar yaqinlaishmaydilar", 
degan fikr-mulohazalaridan ko'rinib turganidek, qalbi порок, niyati buzuq, iymoni 
sust, beoqibat kishilardan har qanday yo'l bilan bo4sa-da, yiroq boMish, tuzog'iga 
ilinmaslik, tilyog‘lamaligiga uchmaslik, aksincha, zoti toza. nasl-nasabli kishilarni 
qcTldan q o ^ m a slik kerak. Inson vakka-yolg'izlikda qila olmagan yumushlarini 
k o ‘pchilik bilan birgalikda bajarishi mumkin. D o‘stlarsiz hech narsaga erishib 
bo‘lmaydi. Ulugbekning ilmiy-amaliy faoliyati uning bu nazariy fikrini tasdiqlaydi.
U lug‘bek jasurlik, mardlik. chidamlilik. jismoniy sog4om iik va baquvvatlik 
m asalalariga alohida e’tibor beradi. Uning ta'kidlashicha, bularning hammasi 
hayotda zarurdir. Odam sog'lom va baquvvat bo'lishi uchun yoshlik chogMaridan 
boshlab otda yurishi, kurash tushishi, suvda suzishi, navzabozlik bilan muntazam 
shug'ullanishi lozim. Ruhan va jismonan baquvvat, aqlan yetuk. axloq an barkamol 
kishilar, olimning fikricha. o ‘z yurtini. vatanini dushmanlardan himoya qila 
oladigan, xalqparvar bo‘lib shakllanadi.
U lug‘bek ma'naviy-ma'rifiy va pedagogik ta'limotida mehiatsevarlik haqidagi 
g ;oyani o ‘z davri talab va ehtiyojlarini nazarda tutib rivojlantirdi. Tinim siz harakat 
qilmasang, mehnat qilib kasb-hunar o'rganm asang, murabbiylardan ta'lim-tarbiya, 
o ‘git olmasang, - deydi bu haqda u, - aql-zakovatda yetuk, odob-axloq va ilmda 
barkamol bo‘la olmaysan, jam iyatda qadr-qimmat topolmaysan. Davlat ishlari bilan 
bog‘liq bo‘lgan yurish, ko'chishlar. rasadxonadagi kuzatishlar, madrasadagi darslar 
va ilmiy ishlarga umumiy rahbarlik qilish ham U iug‘bekni k o ’p vaqtini olardi. Shu 
tufayli uning qalamiga mansub boMgan ilmiy asarlar son jihatdan k o 'p emas: "Ziji 
jadidi K o‘ragoniy”, ”Bir daraja sinusini aniqlash haqida risola’", ’’Risolai U lug'bek”, 
“Tarixi arba' ulus” asarlaridir. Ulug’bek nafaqat o 'z i mansub millatning, ayni 
paytda butun insoniyatning ham faxridir. LJIug'bekday farzandi bo‘lgan xalq har 
qancha faxrlansa arziydi. 0 ‘z tomirlarimizda Ulug‘bek qoni oqayotganligidan, 
ruhim izda ul muborak zotning ruhi barhayotligidan baxtiyormiz. “Mirzo Ulug'bek 
о ‘z umrini kelajak uchun, bugungi hayot uchun fid o etdi. О ‘sha uzoq zamonlarda 
bashariyat taraqqiyotini о ‘ylab yashadi, о ‘r avlodlari asrlar osha tartib etajak 
ma'rifatli bir jam iyatni orzu qildi. Har qanday mil/at ham U lug'bekday farzandni
2 5 7

---

tarbiya etgani uchun g ‘ururlanishi tabiiy ho/dir. Chunki bunday inson/ar fa q a t о 'z 
xalqiga emas, balki um um bashariy sivilizatsiya uchun ham xizm al qiladi va 
ja h o n n in g e 'tiborini qozonadi ”.
Insoniyat tarixida buyuk iz qoldirgan Mirzo U lug‘bekning hayoti. ilmiy-amaliy 
faoliyati o ‘zbek milliy ma'naviyati-m a'rifati poydevoriga qo'yilgan tamal toshlardan 
biri bo'lib, xalqimizning o ‘rta asrlarda fundamental va gum anitar fanlarga 
nechog‘lik buyuk ahamiyat berganini ko'rsatadi.
A b d u ra h m o n Jo m iy n in g t a ’lim iy-axloqiy qarashlari. Abdurahmon Jomiy 
(1414-1492) 1414 yilning 7 noyabrida Jom shahrida tavallud topgan. Sa'diddin 
Q oshg'ariy, Shayx Bahoviddin Umar va Mavlono M uhammad Asad kabi 
allom alarning qo‘lida tahsil oldi. Abdurahm on Jomiy tinim siz izlanish. o ‘qib- 
o ‘rganish evaziga matematika, arab tili va adabiyoti, sintaksis. badiyot ilmi, musiqa, 
falakiyot, falsafa, fiqh, notiqlik ilmini, Qur'onni qiroat bilan o ‘qish va sharhlash 
bilim iga ega bo‘ldi. Chuqur bilim va keng dunvoqarashga ega bo ‘iganligi bois 
A bdurahm on Jomiy xalq orasida shoir va olim sifatida shuhrat qozondi, hurmat- 
e'tiborga sazovor bo‘ldi. Allom a uchta lirik devoni, ta'lim -tarbiya masalalariga oid 
“Bahoriston”, shuningdek, yettita dostonni o ‘z ichiga olgan "‘Haft avrang” ('‘Yetti 
taxt” ) nomli asarlari bilan jahon madaniyati va pedagogik fikrlar taraqqivotiga 
m unosib hissa qo‘shgan allom alardandir. Abdurahm on Jomiy o ‘zining mashhur