O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

“Bu chashmadan 
qancha suv olgan bilan uning suvi kamaymaydi, и bir xazinadirki, undan boylik 
sochilgani bilan kamaymaydi. U bir ekinzorki, urug'i izzat va shafqat hosilini 
beradi; и bir darxtdirki, unda karam va hurmat mevasi bordir". A yni o ‘rinda sabr 
deb ataluvchi x is la tg a sh unday ta 'r if beradi: 
"Sabr achchiqdir - ammo fo yd a  
beruvchi, qattiqdir - ammo zar am i d a f etuvchi, sabr shodliklar kalitidir va bandlar 
ochqichidir. U о ‘rtoqdir - suhbati zeriktirarli, ammo maqsadga olib boruvchi; и 
ulfatdir — umidi uzun, ammo oxiri istakka elluvchi. Ulovdir - yurishi taxir, ammo 
manzilga yetkazuvchi; tuyadir — qadami o g 'ir, lekin bekatga tushirguvchi. Achchiq 
so 'zli nasihatchiday tabiat undan olinadi, lekin zaminida maqsad hosil bo ‘ladi. 
Badxo V dori beruvchi tabibday kasal undan qiynaladi, ammo so ‘ngida sog ‘liq yuz 
b e r a d r. A lish er N avoiy yoshlarni v aqtning q ad rig a yetish , ilm -fan asoslarini puxta 
o ‘zlash tirish g a, ulardan am aliy fao liy atd a sam arali fo y d alan ish g a undaydi. U ta'lim
olish y o ‘ llari x u su sid a sh unday tav siy alarn i beradi:

---

maktab yoki madrasada tahsil olish;
olim, hunarmandyoki san'atkorlarga shogird tushish asosida ta'Um olish; 
muslaqi! ravishda ilm о ‘rganish.
N avoiy “ M ahbub ul-qulub" asarida ilm o 'q ib uni ishlatm agan kishi u ru g ‘ 
sochib h o silid an b ah ra olm agan kishiga qiyoslanishini avtib, aniq hayotiv m aqsad 
asosida bilim larni tinm ay, u zluksiz o ‘rganish zarurligini ta'kidlavdi. U shbu asar 
orqali N av o iy asard a hasad. g 'iy b a t, y o lg 'o n c h ilik , nodonlik. takabburlik, 
m anm anlik, faqat o ‘z foydasini k o 'z la b ish yuritish, jo h illik , ikkivuzlam achilik, 
ta'm agirlik, shoshm ashosharlik, bachkanalik, pala-partishlik, fisqi-lasod y uritish, 
yalqovlik, harom dan h azar qilm aslik kabi illatlarni qoralaydi. A lisher N av o iy o ‘z 
d avrining 
ilg ‘or, 
m a'rifatparvar 
allom asi 
sifatida 
islom dagi 
ta'lim -tarbiya 
to ‘g ‘risidagi o ‘gitlarni, aqidalari, o 'z id a n ilgari o 'tg a n m utafakkirlarning pedagogik 
qarashlarini an'anaviy tarzd a davom ettirdi. A yniqsa, inson kam olotida ilm -fanning 
o 'rn i a q l-id ro k n in g aham ivati, aqliy tarbiyaning m ohiyatini y oritib beradi. A lish er 
N avoiy tasavvurlaridagi kom il insonga xos b o 'lg a n eng yuksak fazilatlarga: 
ijodkorlik, qobilyat, ilm -fanga m uhabbatni kiritadi. U ning fikricha, baxtli h avotga 
intilgan oqil, qo b ily atli, dono in son-o‘zining kuch-quvvatiga, aqlu-zakovatiga 
ishonadi. A lish er N av o iy o ‘zining badiiy asarlari bilan bir qatorda ta'liniiy-axloqiy 
asarlarid a o ‘zi orzu etgan kom il insonga xos axloqiv fazilatlar deb qanoat. adolat, 
sahovat, h im m at, m uruvvat. vafo, to 'g "rilik , hilm , ro stg o ’ylik. tav o zu 1, adab va 
boshqalarni tu sh u n g an , ana shu hislatlar tarkib topgan insonda yom onlik. razillik 
b o ‘lm asligi, bun d ay insonlar yashagan ja m iy a t ham ravnaq topishi, barcha xalq 
b ax t-sao d atg a erishishi m um kin, deb hisoblagan.
0 ‘z d avridagi ta'lim -tarb iy a talab larig a k o ‘ra ham , tarbiya an'analariga binoan 
ham , A lish er N av o iy asarlarida shaxsning har tom onlam a barkam ol b o ‘lib 
y etish ish id a y o sh larn in g jism o n an s o g ‘lom va baquvvat b o ‘lishiga ham . jid d iy
e'tibor beradi. A llom a tom onidan y aratilg an aksariyat asarlarda y ig it kishi 
y o sh lig id an o q o ‘zlashtirishi shart b o clgan k am ondan ota olish - m erganlik, 
qilichbozlik, su v d a suzish, kurash tusha olish kabi harbiy-jism oniy fazilatlar 
u lu g 'la n ib , ularn i tarb iy alash y o 'lla ri ham k o 'rs a tib beriladi. A lisher N av o iy
263

---

a sa rla rid a k o m il in so n n i tarb iy alash usullari va v o sitalari ham ifo d alan g an . A llo m a 
a sa rla rid a b o la ta rb iy a si bilan o ilad a v a m ak tab d a sh u g ‘ullan ib , n am u n a u slubidan 
fo y d alan ish n i ta v s iy a etilgan. T a rb iy a v a ta'lim o ta-o n a h a m d a o ‘qituvchi 
to m o n id an o lib b o rilish i lozim ligini ta'k id lag an .N av o iy ta 'lim -ta rb iy a m asalalarig a 
a lo h id a e 'tib o r b e ra r ek an , ta rb iy a ja ra y o n la rin i, v o sitalarin i, talab larin i k o ‘rsatadi. 
U ta'lim d a ilm iy lik , a so slan g an lik , tarix iy lik kabi talablarni asos qilib oladi. O 'z
d av rid ag i m u su lm o n m ak tab larin in g y u tu q v a k am ch ilik larin i tax lil etib, o ‘sha 
d av rin in g ay rim m ak tab d o rlarin i qattiqqoM Iigi, ta'm ag irlig i va jo h illik la rn i qoralab, 
sh u n d ay y o zad i: