O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

Tekshirish uchun savollar
1. X ayol d e g a n d a n im a n i tu s h u n a s iz ?
2. X ayol q a n d a y tu rla rga ajratiladi?
3. X a y o l n i n g ijo diyotdagi roli n i m a l a r d a n ib o r a t ?
4. X ayol f e n o m e n l a r i g a ta v s if b e r in g .
5. O r z u n i n g m o h iy a tin i tu s h u n tirin g .
2 2 P s ix o lo g iy a
337

---

X V I I ! b o b  
D IQ Q A T
D iq q at to ‘g‘risida um um iy tushuncha
D iq q a t inson faoliyatining b a rc h a turlarini muvaffa- 
qiyatli a m a lg a oshirish va u larn in g sam aradorligini t a ’- 
m in la s h n in g m u h im shartlaridan biridir. Kishi faoliyati 
qa n c h alik m u ra k k a b , serzahmat, davomiylik jihatdan uzoq 
m u d d atli, m a s ’uliyat hissini taq o z o qilsa, u diqqatga shun- 
chalik y u k sa k shartlar va talablar q o ‘yadi. Inson ziyrakligi, 
farosatliligi, tez payqashi, sinchkovligi, dilkashligi uning 
tu rm u sh sha ro itid a , shaxslararo m u no sa b a tid a m uhim omil 
sifatida xizmat qiladi. Diqqat aqliy faoliyatning barcha turlarida 
is h tiro k e t a d i , in s o n n i n g x a tt i- h a r a k a t la r i h a m u n in g
ishtirokida so d ir b o ‘ladi.
Psixologiya fanida diqqatga h a r xil t a ’rif beriladi, uni 
y o ritish d a psixologlar turli nazariyaga asoslanib y o n d a -
shadilar. D iq q a t deb ongni bir n u qtaga to 'p lab, m uayyan 
bir ob yek tg a faol qaratilishga aytiladi (P.I.Ivanov). P.I.Iva- 
n o v n in g f ik r ic h a , biz fao liyatim iz j a r a y o n id a idrok va 
t a s a w u r qiladigan h a r bir narsa, h a r bir hodisa, o ‘zimiz 
qilgan ishim iz, o ‘y va fikrlarimiz diqq atn ing obyekti b o ‘la 
oladi.
N . F .D o b r i n i n , N .V .K u zm ina, I.V.Straxov, M .V .G a- 
m ezo, F . N .G o n o b o l in va boshqalarning nuqtayi nazaricha, 
diqqatning vujudga kelishida ongning bir nuqtaga to ‘planishi 
ong d o ira sin in g torayishini bildiradi, g o ‘yoki ong doirasi 
b i r m u n c h a tig ‘izlanadi. Bunday torayish va tig ‘izianish 
natijasida o n g doirasi yanada yorqinlashadi. O ngning eng 
toraygan, tig'izlangan yorqin nuqtasi diqqatning markazi 
(fokusi) d e b n o m la n a d i. Xuddi sh u m arka z (fokus)ga 
tu sh g a n , id r o k qilinayotgan jism la r, t a s a w u r obrazlari, 
o ‘y va fik r la r t o ‘la, yorqin va a n iq ifodalanadi. J a h o n
psixologlarining fikricha, diqqat uzluksiz ravishda, m uay-

---

yan darajada aktivlik xususiyatini saqlab tu ra d i. Bunday 
aktivlik, o n g n in g b iro n -b ir obyektda o ‘y n a lis h in in g ku- 
chayishi va m a 'Iu m vaqt davom ida d iq q a t yo'naltirilgan 
narsaga ongning faol qaratilishini yo ‘lga solib turadi hamda 
m azkur h olatning saqlanishini t a ’m inlaydi.
Shuni aloh ida ta'kidlab o ‘tish kcrakki, d iq q at sezgi, 
idrok, xotira, tafakk u r, xayol, n u tq kabi a lo h id a psixik 
jarayon emas. S h u n in g u c h u n u barch a psixik jarayonlarda 
qatnashadi, ularn ing mahsuldorligini oshirishg a t a ’siretadi. 
Shu boisdan diqqat qaratilgan o byektlar o n g to 'plangan 
nuqtasida aniq, yaqqol aks ettiriladi. D e m a k , d iq q at — aqliy 
ja r a y o n la r n in g sifati, m ah suldorligi va s a m a r a d o r lig in i 
t a ’minlovchi inso n nin g ichki aktivligidan iboratdir. Shu- 
ningdek, u inson faoliyatining zaruriy shartidir.
Psixologiya tarixining sahifalarini varaqlasak, diqqatning 
kishi faoliyatidagi roliga berilgan q i m m a tli m u lohazalar 
u c h ra y d i. J u m l a d a n , fransu z o lim i K y u v e g c n ia llik n i 
chidamli diqqat deb t a ’riflashi, N y u to n n in g kashfiyot fikrni 
d o im o shu m asalaga qaratilish jara y on i de yishi, Ushin- 
skiyning diqqat psixik hayotimizning yagona eshigi deb baho 
berishi bunga yorqin misol b o ‘la oladi.
Bilish jarayonlari kechishining e n g m u h i m xususiyati 
uning tanlovchanligi va yo‘nalganligi bilan xarakterlanadi. 
S h u b o isd a n i n s o n a t r o f - m u h i t n i n g k o kp l a b q o ‘zg‘a- 
tuvchilari, t a ’sirlari orasidan alohida n i m a n id i r idrok etadi, 
faraz qiladi, allaqaysi narsà t o ‘g‘risidagina m u lo h a z a yuritadi, 
xolos. O ngning bu xossasi diqqat xususiyati bilan bo g‘!iq 
ravishda n a m o y o n b o ‘ladi. Diqqat bilish ja ra y o n la ri singari 
o'zining alohida m azm uniga, muayyan m ah su liga ega emas, 
s h u n i n g u c h u n u b a r c h a j a r a y o n l a r n i n g j o ‘s h q in lig i, 
ildamligini ta'm inlaydi. Dem ak, d iqqat in d iv idn ing hissiy, 
aqliy yoki h a ra k a tla n tim v c h i faolligi d a ra ja s in in g oshi- 
rilishini taqozo etadigan tarzda ongning y o ‘naltirilganligi va 
b iro r narsaga qaratilganligidir. Berilgan t a ’rifga b inoan, 
ushbu y o ‘naltirilganlik subyektning e h tiy o jla rig a , u ning 
f a o l i y a t i m a q s a d l a r i va v a z i f a l a r i g a m o s k e l a d i g a n

---

o b y e k t l a r n i n g ta n la n g an lig id a , ixtiyorsiz yoki ixtiyoriy 
tan la sh d a va ajratishda vujudga keladi. Diqqatning muayyan 
o by ektlarga to'p lanishi (konsentratsiyalanishi) ayni paytda 
boshqa jis m la rd a n chalg‘ishni yoki ularning vaqtincha inkor 
etilishini tala b qiladi. Ana shu om illarga k o ‘ra aks ettirish 
r a v s h a n l a n i b b o r a d i, t a s a w u r l a r , m u lo h a z a l a r faoliyaî 
yakunlangunga qadar, qo ‘yilgan maqsadga erishguncha ongda 
saqlanadi. A n a shu y o ‘sinda d iqqat faoliyatni nazorat qilib 
b o r a d i v a u n i b o s h q a r a d i . S h u n i n g u c h u n k o 'p g i n a
psixologlar (P .Y .G alp erin va u n in g shogirdlari) diqqatning 
yuksak tu ri bilish jarayonlari, kishining xulq-atvori kechi- 
shini b o sh q a ris h imkoniyatiga ega ekanligini t a ’kidlaydilar. 
Biror o b y e k tg a y o ‘nalishiga k o ‘ra diqqatni sensor (per- 
septiv), a q liy (intellektual), h a rakatlantiruvchi (harakat) 
shakllarga ajratish mumkin.
D iq qatnin g muayyan obyektga to'planishi k o 'p jih a td an
insonning his-tuyg‘usi, irodaviy sifati, qiziqishlariga bog‘liqdir.
I n s o n n in g his-tuyglulari va em otsional holatlari d iqqat­
ning oby ek ti bilan uzviy b o g la n s a g in a ijobiy ahamiyat kasb 
etadi. H is -tu y g ‘ular, emotsional holatlar qanchalik kuchli 
va k o ‘tarin k i tarz d a nam oyon boMsa, diqqat ham obyektga 
s h u n c h a l i k m u s t a h k a m q a ra tila d i. H islar, e m o ts iy a la r
d iq q a tn in g h a m ixtiyorsiz, ham ixtiyoriy turlarini z o ‘ray- 
tiradi. i n s o n n i n g amaliy va aqliy faoliyati jarayonida uning 
ongi m u a y y a n darajada yangi bilimlar, m a ’Iumotlar bilan 
boyib borishi natijasida diqqat h am takomillashadi. Yangilikni 
payqash hissi o d a m n in g aqliy faoliyatini faollashtiradi, shu 
bilan b irg a , d iq q a tn in g obyektga u z o q ro q t o ‘planishini 
t a ’m inlaydi. Insonning barqarorlashgan kayfiyati diqqatning 
kuchi va ildamligini oshiradi, tanlovchanligiga ijobiy t a ’sir 
etadi. Stress, affekt singari e m o tsio nal holatlar diqqatga 
salbiy t a ’s ir e tib , u n in g tashqi t a ’sirlariga b erilu v ch a n , 
kuchsiz qilib qo'yadi. Ana shuning oqibatida diqqat chalg'iydi, 
b o ‘lin a d i, parish o nlik n am o y o n b o ‘ladi, faoliyatdagi bir 
tekislik buziladi.
P s i x o lo g i y a d a d iq q a t n in g ix tiy o riy turi k o ‘p i n c h a

---

irodaviy deb no m lan ad i. Bu, albatta, bejiz e m a s , chunki 
diqqatning muayyan obyektga y o ‘naltirilishi iroda kuchi bilan 
saqlab turiladi. H a tto ixtiyorsiz diqqat faoliyatda qatn ashsa, 
u h am irodaning z o ‘ri bilan y o ‘naltirilgan ob yek tda to 'planib 
turadi. Irodaning faoliyatni amalga oshirishda ishtirok qilishi 
k o lp j ih a td a n k ish in in g m aq sa d g a in tilis h i, is h c h a n lik
qobiliyati, psixologik tayyorligiga b o g l i q . S h u b o isd a n
diqq atnin g kuchi, barqarorligi, m u stah k am lig i, ildamligi 
o d a m n in g m uayyan faoliyatni bajarishga moyilligi, shayligi 
bilan o'lchanadi. Diqqatning yuksak darajada mujassamligini 
t a ’minlab turishda od a m n in g faoliyatni bajarishga m uvofiq- 
lashgani m uhim rol o ‘ynaydi. H ar q an d ay faoliyatni amalga 
oshirishning boshida qiyinchiliklar yuzaga keladi va ular 
kishidan irodaviy z o ‘r berishni talab qiladi. F a oliyatni baja- 
rishdagi n uq so n larn ing n am o y o n b o l i s h i d iq q a tn i t o ‘p- 
lashdagi qiyinchiliklarning natijasidir.
D iq qatn ing obyektga t o ‘planishi, m u s ta h k a m la n is h i 
od am n in g qiziqishlariga bogMiq. Hatto ixtiyorsiz diqqatning 
faoliyatda mujassamlashishida kishining ishtiyoqi va qiziqishi 
katta ahamiyatga ega. O d atda faoliyatga qiziqish bevosita va 
bilvosita shaklda nam oy o n b o ‘ladi. Bevosita qiziqish faoliyat 
ja ra y o n ig a , x a tt i- h a r a k a t la r n i n g o ‘ziga, ish u slu b la rig a
qaratilgan q iz iq is h d a n iboratdir. Bilvosita q iziq ish esa 
f a o l iy a tn in g m a q s a d i , u n i n g n a tija s ig a y o ‘n a lt ir i lg a n
qiziqishdir. Ixtiyoriy, irodaviy diqqat bilvosita qiziqish bilan 
aloqadordir. Psixologik m a ’lu m o tlarnin g tahliliga ko'ra, 
d iq q a t n in g o b y e k tg a t o ‘p lan ish i va m u s t a h k a m l a n i s h i
k o ‘zlangan m aqsadni, faoliyat m ahsulining zarurligi h a m d a
sifatining a h a m iy a tin i inson t o m o n i d a n a n g la s h orqali 
t a ’m inlab turiladi. Faoliyat m aqsadini a n g la s h o 'z ish- 
harakatida kishi diqqatining yuksak d a rajada to 'p la n ish in i 
t a ’minlovchi m u h im shartlardan biridir.
Diqqatning ixtiyorsiz va ixtiyoriy ravishda vujudga kelishi 
o 'z in in g y o ‘nalishiga k o ‘ra tashqi va ichki b o ‘lishi m u m k in. 
Agar diqqatning m anbayi onginiizdan ta s h q a r id a b o l s a ,
tas h q i d iq q a t d e b a ta ia d i. M a sa la n , s h o f e r , tik u v c h i,
341

---

m u h a r r ir kabilarning faoliyatida sod ir b o l a d i g a n diqqat 
tash q i d iqqatdir. Tashqi diqqat faqat idrok qilish jarayo- 
n id ag in a n a m o y o n b o i m a s d a n , balki flkr yuritilayotgan 
n a rs a larg a h a m qaratiladi. J u m la d a n , ixtirochining o ‘zi 
yara tg an narsasini t a s a w u r qilishi, rassomning obrazlarni 
k a s h f qilish jara y o n i, m u h a n d is n in g t o ‘g ‘on qurilishini 
k o ‘z o ldiga keltirish bilan bog‘!iq holatlar bunga misol b o ‘Ia 
oladi. In so n n in g o ‘zida sodir bo 'layo tg an o Lz hissiyotlarini, 
fikrlarini, orzu-istaklarini va shu kabilarni kuzatishda ichki 
d iq q a t yuzaga keladi. D iqqatning h a r ikkala k o ‘rinishi ham
faoliyatning muvaffaqiyatli yakunlanishiga m unosib hissa 
q o 's h is h imkoniyatiga egadir.
D iqqatning flziologik asoslari
D iq q a tn in g flziologik asoslarini tushuntirib berishda 
buy uk rus fiziologiari I.P.Pavlov va A.A .Uxtomskiylarning 
ilmiy kashflyotlari m u h im aham iyat kasb etadi.
Oliy nerv faoliyatining alo h id a reaksiyalari boMmish 
o r iy e n tir reflekslar t o ‘g lrisidagi I.P.Pavlov ilgari surgan 
ilm iy t a x m in (gipoteza) psixologiya fani u c h u n m u h im
h issa b o ‘lib q o ‘shildi, c h u n k i ,,bu n i m a ? “ reflcksisiz 
d iq q a tn in g tabiatini ochish m utlaqo m um kin b o l m a s cdi. 
I . P . P a v l o v n i n g ,,bu n i m a ? “ refieksi h a q ida gi g ‘oyasi 
ixtiyorsiz d iq q a tn in g g ‘ayritabiiy (reflektiv) xususiyatini 
oc h ib berish uch u n xizmat qildi. I.P.Pavlovning fikricha, 
biz p a y d o boMayotgan siymoga nigohim izni q a ratam iz, 
eshitilgan tovushga quloq solamiz, dim og‘imizga urilgan hidni 
y u t a m i z va h o k a z o . Lekin u s h b u m u lo h a z a la r refleks 
mohiyatini ilmiy jihatdan ochib berish imkoniyatiga ega emas, 
vaholanki u ning negizini asoslash u c h u n bir talay omillarni 
keltirish zarur. H.N.Sokolov, A .R .Luriya, P.Y .G alperin, 
E .I.B oyko va boshqalarning so‘nggi vaqtdagi m a ’iumotlariga 
suyan ib m u lo h a z a yuritilganda, I.P.Pavlovning oriyentir 
reflekslari j u d a m urakkab jarayondir.
A slini o lib qaraganda, oriy en tir kompleksiga tashqi 
x a tt i- h a r a k a t la r , ko 'z la rn in g va b o s h n in g q o 'z g 'a tu v c h i
342

---

t o m o n g a b u rilish i, m u a y y a n a n a l i z a t o r l a r n i n g s e zu v
chanligi, m od da alm ashinuvi, nafas olish, y u rak urish va 
q o n aylanish harakati, teri-galvanik reaksiyalari, vegetativ 
nerv tizimi xususiyati va m iy a n in g elektr faolligi o ‘zgarishi 
kabi son-sanoqsiz ja ra y o n la r kiradi.
1.P .Pavlov va A .A .U x to m s k iy la r n in g t a ’lim o tla rig a
bino an diqqatning holatlari, sifatlari, xususiyatlari, birin- 
c h id a n , q o ‘zg‘alish va to rm o z ia n ish jara y o n la rin in g o ‘zaro 
birgalikdagi harakati bilan, ik kinchidan, m iya strukturasida 
h uk m suruvchi q o ‘zgbaluvchanlik bilan u y g 'u n lik k a egadir.
I .P .P a v lo v n i n g t a x m in i g a k o ‘ra, v a q t n i n g h a r b ir 
lahzasida miya q o biglida q o lzg'alish u c h u n a n c h a qulay 
(senzitiv) va m aqbul sharoitga ega ekanligi b ilan ajralib 
tu ru v c h i u yoki bu qism h u k m suradi. A lo h id a ajratib 
k o br s a t i l a d i g a n m a z k u r q i s m n e rv j a r a y o n l a r i n i n g
induksiyasi qonuniyatiga b in o a n vujudga keladi. Bosh m iya 
qo big‘ining biro n -b ir qism ida to 'p la n g a n (m ark az lash g a n ) 
n e rv ja r a y o n la r i i n d u k s iy a q o n u n i g a m u v o f i q b o s h q a
uchastkalarni torm ozlanishiga olib keladi. Q o ‘z g ‘aIishning 
eng optimal markazida yangi shartli reflekslar vujudga keladi, 
differensiallash esa muvaffaqiyatli amalga o sh a d i. Q o ‘z '
g'alishning optim al o bc h o g £i o ‘zgaruvchanlik xususiyatiga 
ega. Bu holatni c h u q u rro q dalillash u c h u n I.P .P a v lo v n in g
u s h b u fikrini keltirib o ‘tish joizdir: „ A g a r b o s h s u y a k
kosasi orqali k o ‘rish m u m k in b o ‘lganda edi va agar eng 
optim al q o bzg‘aladigan k a tta y a rim s h a r la r o ‘rni yoritilganda 
borm i, bu holda biz fikrlaydigan ongli o d a m d a u n in g katta 
yarimsharlari b o ‘ylab d o im o o ‘zgarib tu ra d ig an , shakli va 
kattaligi g'alati ko ‘rinishga ega b o ‘lgan h a m d a y a rim sh a r- 
larning qolgan barcha bo^shligMda k o ‘proq yoki o z ro q da ra - 
jadagi soya bilan o ‘ralgan o c h rangli d o g 'n in g u y o q d a n bu 
y o q q a qay tarzda k o ‘c h ib yurishini k o ‘rgan boM ardik“ . 
(Д вадцатилетний о п ы т о б ъ е кт и вн о го и з у ч е н и я в ы с ш е й
н е р в н о й д е я т е л ь н о с т и ( п о в е д е н и я ) ) ж и в о т н ы х . — 
П олн. собр. соч. М. — Л , И зд -в о А Н , 1951, III т о м , 1-ая 
кн и га , 2 4 8 - бет.) 1. P. Pavlov ta'kidlab o ‘tg a n o c h rangli
343

---

„ d o g
optim al q o ‘zg‘alish o ‘c h o g ‘i markaziga m os keladi, 
u n in g harakati to 'g ‘risidagi fikr esa diqqatning intensivligini 
t a ’m in lash n in g fiziologik omili hisoblanadi. I.P.PavIovning 
q o ‘z g ‘alish m arkazining bosh miya p o ‘sti b o ‘ylab harakat 
qilishi yuzasidan ilgari surgan g ‘oya1ari, gipotezalari va 
b asho ratlari keyinchalik N .M . Livanovning eksperimental 
ta d q iq o t materiallari bilan t o ‘la isbotlandi.
D iq q a tn i n g fiziologik asosini tu sh u n is h d a A .A .U x- 
to m sk iyn ing ilmiy ishlari katta aham iyatgaega. M uallif d iq ­
q a tn in g fiziologik m exanizm lari t o ‘g ‘risida tadqiqot o ‘tka- 
zib, d o m in a n ta prinsipini k ashf qildi. A.A.Uxtomskiyning 
n uqtay i nazaricha, miya p o ‘stida qo'z g'alishning ustun va 
h u k m r o n l i k q iluvc hi m a r k a z i h u k m suradi. O l i m n in g
d o m in a n ta g a b aho berishiga k o ‘ra, u yuksak darajadagi 
q o ‘z g ‘aIish markazi ,,konstellatsiya“ si (muayyan holati)dir. 
D o m i n a n t a n in g h u k m ro n lik xususiyati s h un dan iboratki, 
u q o ‘z g ‘alishning vujudga kelayotgan yangi m arkazlarining 
faoliyatini cheklash bilan q a n o a t hosil qilm asdan, balki 
z a if q o ‘zglatuvchilarni o ‘ziga tortadi va a n a shu yoM bilan 
u la rn in g hisobiga kuchayadi, m uayyan darajada ustunlikka 
erishadi. A .A .U xtom skiyning fikricha, do m in a n ta q o ‘zg‘a- 
lishning barq aror m arkazidir. Shuning uch un d o m in a n ta
t u s h u n c h a s i d iq q atn in g h arak atlantiru vch i m exan izm ini 
ilmiy j ih a td a n dalillash u c h u n xizmat qiladi.
A .A .U xtom skiyning t a ’rifiga binoan, d o m in a n ta — bu 
bir d a v rn in g o 'zid a bosh miya markazida yuz beradigan 
reaksiyalar xususiyatini bclgilab berishga q odir h u k m ro n
qo * z g ‘a lish o ‘c h o g ‘idir. U n i n g fikricha, d o m i n a n t a l a r
vujudga kelgan paytda bosh q o ‘zg‘alish o Lchoq!ari, y a ’ni 
„ s u b d o n iin a n ta la r i“ , nisbatan kuchsiz q o 'z g ‘alish o 'c h o q -
lari m u tla q o yo'qolib ketm aydi, balki u l a r o lzaro q o ‘shi!ib, 
d o m i n a n t a bilan kurasha boshlaydilar. M azkur q o ‘zg‘alish
o c h o q la rin in g o 'z a ro kurashishi natijasida su bd om inanta 
d o m in a n ta g a aylanishi yoki oldingi dom inanta subdominanta 
b i l a n o ‘rin a lm a s h is h i m u m k i n h u k m r o n q o ‘z g ‘alish 
o ‘c h o g ‘i h iso b la n g a n d o m i n a n t a d iq q a tin in g m uayya n
344

---

o b y e k tg a y o ‘naltirilishi, t o ‘p lan ish i, m u s t a h k a m l a n i s h i
barqarorlashning flziologik asosidir.
Shunday qilib, diqqatnin g flziologik asoslari t o ‘g ‘risida 
m u lo h a z a yuritilganda, fan o la m id a ikkita t a ’l im o tn i n g
mohiyatiga t o Lxtalinadi. U s h b u ta'lim otlarn ing birinchisi 
(i.P.P avlov qalamiga m an su b ) diqqatning flziologik asosi 
q o kz g ‘alish ja r a y o n in in g b o s h miya y a rim s h a r la r q o b i-
g ‘ining ayrim uchastkalarida t o ‘planishi natijasida o p tim a l 
q o ‘zg‘alish o ‘chog‘ining hosil boMishi va ayni v a q td a m anfiy 
induksiya qonuniga b in o an miya qobig‘idagi b o s h q a nerv 
markazlarining maMum darajada tormozlanishidir. Ikkinchisi 
esa A.A.Uxtomskiyning d o m in a n ta nazariyasining talqinidan 
iboratdir. C h unki d o m in a n ta m uayyan nerv uchastkasidagi 
kuchli q o kzg‘aluvchanlik qobiüyatiga ega b o ‘Igan q o ‘zg ‘alish 
markazidir. D om inanta mavjudligida u n d a n b o s h q a nerv 
markazlari torm ozlangan boMadi. U markaziy nerv tizim iga 
kelgan h a r q a n d a y q o kz g ‘alish, impulslarni q a b u l qilib, 
ularga tegishli javob q a y ta rad i-d a, shu tariqa b o s h q a m a r -
kazlarni torm ozlash evaziga o ‘z faoliyatini y a n a k u c h a y - 
tiradi.
Hozirgi zamon psixofiziologiya fanida m iyaning spetsifik 
tizimiga oid turli tuzilishdagi diqqat holatlarining retikulär 
form a tsiy asi, ta la m u s , g i p o t a l a m u s va g i p p o k a m p l a r g a
aloqasi haqida m a ’lum otlar mavjuddir.