O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
|
14-PSIXOLOGIY-E-.G-Goziyev-2011-Darslik
|
Yosh p six o lo g iy a si — s h a x s n i n g p six ik r iv o j la n i s h
qonuniyatlarini inson tug‘ilganidan to um rining oxirigacha b o l g a n davrni, ya'ni ontogenezni o ‘rganadigan psixologiya sohasidir. Yosh psixologiyasi b o la la r psixologiyasi sifatida XIX asrning oxirida vujudga k clgan b o klib, u fan va te x n ik a tara q qiy oti, jam iyat talabi a so sid a bolalar psixologiyasi taraqqiyotida qollanilgan. Yosh psixologiyasi hozirda bolalar psixologiyasi, 0 ‘smirlik va o ‘spirinlik psixologiyasi, yctuklik psixologiyasi, gerontopsixologiyani o ‘ziga q a m ra b oigan. U in so n n in g o ntogcnezda rivojlanish ja ra y o n id a psixik h o l a t la r n in g kechishini, psixik fu n k siy a la rn in g r o li n i, ularning o ‘zgarishi, harak atlantiruvchi kuchlarini, m e x a - nizm lar, t a ’sir o ‘tkazuvchi oby ek tiv va subyektiv o m i l - larnin g ta r a q q iy o t q o n u n iy a tla r in i ta d q iq qiladi. Y o s h psixologiyasi u m r o ktishi bilan psixologiyadagi farqlarni, individual-psixologik xususiyatlar o ‘zgarishlarini o ‘r g a - n a d i, t a d q i q o t l a r d a m a d a n i y , ijt im o iy - t a r i x iy , m il li y t a ’sirni hisobga oladi. Yosh psixologiyasining obyektiari o ‘ta m u ra k k a b b o ‘lib, u la r rivojlanishlar tara q q iy o tin i tekshirishn i a m a l g a o sh iradi. U j a h o n psixologiyasida t o ‘plangan b a rc h a n azariy materiallarga, shu ju m la d a n , g e n e ti k m o d e l l a s h t i r i s h (L .S .V ig o tsk iy ) m e to d la r ig a , egizaklar m etodiga va shu n ga o ‘xshash o ‘ta m urakkab jara- yonlarning longityud (uzluksiz) uslubi y o r d a m id a tekshi- rishga asoslanadi. Y o sh psixologiyasining y a n a bir asosiy vazifasi, bu bola psixik rivojlanishining ijobiy shaklda tashkil etish va yosh davrlari inqirozi bosqichlari, jarayonlari va paytiarida psixologik y o rd am ko'rsatish cho ra-tadb irlarini ishlab chiqishdir. Y osh psixologiyasi pedagogik psixolo giyaning ilmiy, a m a liy , tajribaviy asosi hisoblanadi, a m m o boshq a sohalari bilan h am uzviy, h am a lo h id a faoliyat k o ‘rsatadi, in son k a m o lo tin in g o ‘ziga xos xususiyatlari t o ‘g ‘risida ijtimoiy aham iyatg a molik m ateriallar to'playdi. M axsus psixologiya — psixik n orm al rivojlanm agan, tu g 'm a yoki keyinchalik orttirilgan nuqsonlar va yetishmov- chiliklar t a ’sirida boMgan insonlarning psixologiyasini ta d qiq qiladi. U n in g b ir n e c h a b o lim lari mavjud: patopsixolo- giya — kishi rivojlanishi jarayonida psixikaning aynishi, miyadagi kasallikning turlicha kechishi, psixikaning ta m o - m an izdan chiqishi hollarini o 'rganadi; oligofrenopsixo- logiya — psixik rivojlanishning miyadagi tu g ‘m a asoratlar bilan b o g l i q patologiyasi t o ‘g‘risida tad q iq ot ishlarini olib boradi; surdopsixo/ogiya — quloq e s h itis h n in g bu tu n la y kar b o l i b q o lg ung a q a d a r jiddiy kamchiliklari, nuqsonlari bilan sh ug ‘u llan uvch i, bolani voyaga yetkazishning om il- kor y o ‘l-y o ‘riqlarini topuvchi, korreksion — tuzatish ish larini olib b o ru v ch i sohadir; tiflopsixologiya — xira k o ‘- ruvchi va m u tla q o k o kzi ojiz odam larning psixologik rivoj- lanishini tadqiq q iluvchi sohadir. Maxsus psixologiyaning yana o'ziga xos t o r b o l im la r i mavjud boMib, insonlarning kasalligini, n u q s o n i, a q l-id ro k darajasini n u tq faoliyati patologiyasiga b i n o a n tadqiqot ishlarini olib boradi. Q iy o siy p s ix o lo g iy a — p s ix o l o g i y a n i n g m u r a k k a b bo'lim laridan boMib, u psixikaning filogenetik holatlari va ularning shakllarini tadqiq qiladi. Qiyosiy psixologiyada 30 h a y v o n la r psixikasi odam larn ik i b ila n qiyoslanadi, u la r x u lq -a tv o rid a g i o ‘xshashlik va t a f o v u tla rn in g sabablari tekshiriladi, harakatlantiruvchi k uchlar, t a ’sir o'tkazuvchi vositalar, omillar aniqlanadi. Zoopsixologiya qiyosiy psixo- logiyaning bir b o l im i hisoblanib, u turli guruhlacga, tur- larga m a n s u b hayvonlar, jo n iv o rla r psixikasini, ularning xatti-harakatlarini o'rganadi. Ekologiya — biologik va psixologik jabhalar qorishmasidan iborat b o ‘lib, hayvonlaming xatti- harakatidagi tug‘m a alomatlar, m exanizm lar insonniki bilan um u m iy negizga ega ekanligini o ‘rganuvchi sohadir. Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|