O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

D) 
Ko ‘rish sezgilarida 
yuz 
berodigan maxsus hodisalar:
1 .R a n g k o n tra st (kuchsizlanish tufayli).
2. S h a p k o 'rlik .
3. Rang ajrata olmaslik (traxoma) — kunduzi va tunda 
yuradigan h a y v o n la r shular ju m lasidand ir.
Eshitish sezgilari
Eshitish sezgilarining vazifasi tovushlarni eshitishdan 
iborat. Bular m u siq a va tu rli-tu m a n sh ovqinlar b o lis h i 
m um kin. O d a td a , tovushlar oddiy va m urakkab turlarga 
ajratiladi, u larn in g birinchisi tonlar, ikkinchisi esa bir necha 
to n d a n tashkil topganlaridir. T o n la rd a n biri asosiy ton 
hisoblanadi va to v u s h balandligini, k u c h in i belgilaydi, 
boshqalari q o ‘shiluvchi tovushlar sanalib, ular obertonlar 
dcyiladi. M u siqa asboblaridan taralayotgan tovushlarning 
o'ziga xosligi fan tilida tembr deb a taladi. H a tto nutq 
tovushlari h a m o h a n g li tovushlar (unli tovushlar) yoki 
shovqin to v u s h la rd a n (undosh tovushlar) tashkil topgan 
b o lad i.
Eshitish sezgilari organi quloq b o l i b , tashqi quloq 
(quloq suprasi bilan eshituv yo'lidan iborat), o ‘rta quloq 
(nog‘ora parda va unga yopishgan uchta suyakcha: bolg‘acha, 
sandon va u z a n g id a n tashkil topgan), ichki quloq (quloq 
labirinti o ‘zaro birlashgan uchta b o'lak d an tuzilgan). Tashqi 
218

---

q u lo q h a v o t o 'lq in la r in i y i g 'u v c h i k a rn a y v a z if a s i n i
bajaradi. N o g'ora parda va u n g a yopishgan suyakchalar h avo
t o ‘lqinlarini ichki quloqqa uzatadi. 0 ‘rta quloq m axsus y o ‘l 
orqali o g ‘iz va burun b o ‘shlig‘i bilan tutashgan b o l a d i . Ichki 
quloq nin g yuqori qismi u c h ta yarim doira ka na lda n, o ‘rta 
qism i k a m e ra d a n va pastki q ism i c h ig 'a n o q d a n ta s h k il 
topgandir.
Ichki quloqning uchala b o 4limi endolimfa nom li m axsus 
s u y u q l i k d a n ib o ra td ir . I c h k i q u l o q n i n g a s o s i y q i s m i
c h ig 'a n o q d a n iborat b o i i b , lining ichida kortiy o r g a n i 
m avjud, u gum baz shakliga ega, asosida esa m e m b r a n a
joylashgan. M em brana uzunligi qisqarib boruvchi elastik 
t o la la r d a n iborat b o ‘lib, u l a r ta r a n g to rtilg a n t u r l a r g a
0
‘xshaydi, lining yuqori q ism id a maxsus ta y o q c h a s im o n
hujayralar mavjud va ular kortiy dugalari deb yuritiladi. 
M e m b ra n a n in g tolalari e n d o lim fa g a ingichka qillari b o r
maxsus hujayralar y o rd am id a kortiy dugalari orqali m iy a
katta yarimsharlari p o ‘stlog‘ining b o la g ig a joylashgand ir.