«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

Internet saytlari 
1. www.lex.uz
2. www.norma.uz
3. www.gkk.uz 
4. www.stat.uz
5. www.webofscience.com 
 
TASHQI SAVDO FAOLIYATINI IFODALOVCHI STATISTIK KO’RSATKICHLAR TIZIMI 
Ergashev Mirjon Yorqin o’g‘li 
Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar
instituti tayanch doktoranti 
E-mail: [e-mail] 
 
ANNOTATSIYA. Ushbu maqolada tashqi savdo holatini xalqaro darajada iqtisodiy-statistik tadqiq etish 
uchun ma`lumotlar manbasi sifatida ishlatiladigan tashqi savdo jarayonlarini ifodalovchi statistik 
ko’rsatkichlar tizimi hamda ularning xalqaro va mahalliy manbalari to’g`rsida mulohazalar olib borilgan. 
Tashqi savdo jarayonlarini ifodalovchi statistik ko’rsatkichlar asosida Buxoro viloyati hamda 
mamlakatning tashqi savdo jarayonlari statistik tadqiqoti amalga oshirilgan. Shuningdek, tadqiqot ishlari 
natijasi o’laroq bir qancha taklif va tavsiyalar berib o’tilgan.
Kalit so’zlari. Tashqi savdo, savo erkinligi, diversifikatsiya, savdo balansi, eksport, import, tashqi savdo 
aylanmasi, statistik tahlil, taqqoslash. 
KIRISH.
Har qanday iqtisodiy hodisa va jarayonlarni o’rganish va tahlil qilishda statistik ko’rsatkichlar tizimi muhim 
rol o’ynaydi shu jumladan, tashqi savdo jarayonlarni tadqiq etishda ham tashqi savdo faoliyatini 
ifodalovchi statistik ko’rsatkichlar tizimi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tashqi savdo tashqi iqtisodiy 
faoliyatning asosiy yo’nalishi hisoblanib, tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi ham statistikani asosiy 
qismlaridan biridir. Tashqi iqtisodiy faoliyatning 4 ta yo’nalishlari mavjud bo’lib: 

---

mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi 
155 
1-rasm. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo’nalishlari
 
Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasining predmeti tashqi iqtisodiy faoliyatda yuz beradigan hodisa va 
jarayonlarning miqdoriy va sifat tomonlarini aniqlashdan iborat. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasini 
o’rganadigan asosiy narsa tashqi savdo hisoblanadi. “Tashqi savdo faoliyati xalqaro tovarlar, ishlar 
(xizmatlar) savdosi sohasidagi tadbirkorlik faoliyatidir”[1]. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasida asosan 
tashqi savdo faoliyatining quyidagi ko’rsatkichlari va ularning boshqa ko’rsatkichlarga bog‘liqligi, ta’siri 
va ulushlari sifat va miqdor jihatdan o’rganiladi: 
• mamlakat eksporti, importi, tashqi savdo aylanmasi; 
• boshqa mamlakatlarning tashqi savdo statistikasi ma’lumotlari. 
Tashqi savdo statistikasining vazifalari tashqi savdo hajmi, dinamikasi va tuzilishini tavsiflovchi 
ko’rsatkichlar tizimini ishlab chiqish, ular rivojlanishining asosiy tendensiyalarini belgilovchi omillarni 
tahlil qilish hamda turli mamlakatlar tashqi savdo ko’rsatkichlarining qiyosiy tahlilini nazarda tutadi[2]. 
Bundan tashqari, tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi xalqaro xizmatlar ko’rsatish bilan bog‘liq bo’lgan 
xilma-xil jarayonlarni, tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshiruvchi tashkilotlar (birinchi navbatda tashqi 
savdo tashkilotlari) faoliyatini o’rganadi[3]. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi usuli har qanday iqtisodiy 
hodisa va jarayonlarni ketma-ket uchta bosqichga asoslangan holda statistik tadqiq qiladi: 
1) ommaviy statistik kuzatish, ya'ni tashqi iqtisodiy faoliyatni tavsiflovchi birlamchi ma’lumotlarni 
to’plash; 
2) tashqi iqtisodiy faoliyatning turli sohalarini tavsiflovchi statistik ma’lumotlarni umumlashtirish va 
guruhlash; 
3) umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarni hisoblash va ularni iqtisodiy va statistik tahlil qilish. 
Kuzatilgan hodisani qamrab olish darajasiga ko’ra statistik kuzatish uzlukli va uzluksiz bo’lishi mumkin. 
“Tashqi savdoda statistik kuzatuv oʻtkazishdan maqsad eksport va import qilinadigan tovarlarning 
qiymatini, ularning miqdor va sifat koʻrsatkichlarini aniqlashdan va geografik taqsimotini oʻrganishdan 
iborat”[4].