Obodonlashtirish va transport

3.3.1. Avtomobil yo‘Uari
Q o‘llanilishi va transport harakatining istiqboldagi jada’l'gidan 
kelib chiqqan holda avtomobil yo‘llari 5 ta kategoriyaga bo‘lir: .di.
3 .1-jadval
Y o'llam ing
kategoriyalari
Yo‘llaming ahamiyati
Qarama-qarshi 
yo'nalishda 
harakatining 
istiqboldagi kur.lik 
o'rtacha qiymati
I II
Umumdavlat
ahamiyatidagi avtomobil 
yo'llari, muhim iqtisodiy 
tum anlarni 
bog'lovchi 
respublika ahamiyatidagi 
magistral yo‘llar.
1—7000 dan ortiq 
II- 3000-7000
III
Iqtisodiy, 
m a’muriy, 
sanoat 
va 
madaniy 
markazlarni 
bog'lovchi 
respublika yoki 
viloyat 
miqyosidagi 
magistral 
vo‘llar.
III - 1000-3000
IV V
Mahalliy 
xo'jalik 
va 
m a’muriy ahamiyatga ega 
bo'lgan magistral yo'llar
IV - 200-1000 
V — 200 gacha
Shahar ahamiyatidagi magistrallar va tezyurar yo'llar, shaharga 
kirish va chiqish qulay holatda tashqi yo'llar bilan bogManishi 
kerak.
Tashqi yo‘llaming qatnov qismi ikki tom ondan obochina bilan 
chegaralanadi. Obochina yo'Ining qatnov qismi uchun tirgak 
vazifasini o'tab, avtomobillarni vaqtinchalik to'xtashi uchun xizmat 
qiladi. Y o'lning qatnov qismi va obochina yerning polotna deb 
ataluvchi ko'tarilgan qismida quriladi.
Tashqi yo‘llar SH N Q 2.05.02—07 
bo‘yicha qurilib [16], 
quyh .lgi parametrtarga ega.
82

---

3.2-jadvai
K o'rsatkichlar
Avtomobil yo'llari kategoriyasi
I
II
III
IV
V
Harakatning 
hisobiy 
tezligi, 
km /s
150
120
100
80
60
Qatnov qismining 
kengligi, m
Kamida
15
7,5
7
6
4,5
Obochina 
kengligi, m
3,75
3,75
2,5
2
1,75
Yer 
polotnasi 
kengligi
kamida
27,5
15
12
10
8
Yuqori 
bo'ylam a 
qiyalik, 
%
30
40
50
60
70
Kichik 
egrilik 
radiusi, m
1000
600
400
250
125
I 
kategoriyali yo'llam ing qaram a-qarshi yo'nalishlari kamida 5 
m kenglikdagi ajratuvchi polosa qo'yiladi (ulkan shaharlar va 
sanoat markazlari atrofida yo'lni istiqbolda kengaytirishni ko'zda 
tutgan holda, ikkala yo'nalishda 3,75 m qatnov qismi qo'shish 
uchun ajratuvchi polosalar 12,5 m kenglikda quriladi).
Avlomobil yo'llarida turli sathli kesishmalar quyidagi hollarda 
bajariladi: I kategoriyali yo'llam ing barcha turdagi yo'llar bilan 
kesishmasi: II kategoriyali yo'llam ing II va III kategoriyali yo'llar 
bilan kesishmasi; III kategoriyali yo'lning o'zaro kesishmasi 
(qachonki, 
qarama-qarshi 
yo'nalishdagi 
o'rtacha 
kunlik 
harakatning istiqboldagi jadalligi 4000 avtomobildan oshganda).
Tashqi yo'llarda turli sathli kesishmalaming eng ko'p tarqalgan 
turi bu «klever» sxemasidir (to'liq va to ’liqsiz).
Ajralish yo'laklari imkoni boricha kamaytiriladi: I va II 
kategoriyali yo'llarda ajraluvchi yo'laklar kamida bir-biridan 5 km, 
III kategoriyali yo'llarda esa — har 2 km da mo'ljallanadi.
Avtobus 
to'xtash joylarida 
qatnov 
qismi 
3,75 
m 
ga 
kengaytirilib, uning uzunligi bir vaqtda to'xtaydigan avtobuslar 
soniga qarab belgilanadi, lekin 10 m dan kam bo'lmaydi.
YoMovchilarga xizmat ko'rsatuvchi shaharlararo avtobuslar 
marshrytidagi avtovokzallar, shahar chegarasidagi um umshahar 
miqyosidagi magistrallar oldida yoki markaziy va yo'ldosh tum anlar 
chegarasida joylashtiriladi. Avtovokzal tarkibida quyidagilar ko'zda
83

---

tutiladi: 
yo'lovchilar 
uchun 
kutish 
zali, 
bufet, 
sanuzei, 
mehm onxona, 
pochta, 
yukxona, 
yo'lovchilarni 
tushirish va 
avtobuslarga chiqarish maydonchalari, idora, boshqaruv punkti, 
garajlar, yuvish xonasi, avtobuslarga texnik xizmat ko'rsatish va 
kichik ta ’mirlash xonalari, yoqilg'i quyish shoxobchasi.
I—III 
kategoriyali 
avtomobil 
yoMlari 
turaijoylarni 
kesib 
o‘tmasligi va ikki tom onlam a qurilmasligi lozim. Turarjoy yo'l 
qatnov qismi chetidan kamida 200 m masofada joylashishi lozim. 
Bu oraliqni qishloq xo'jaligi ehtiyoji uchun, nievali daraxtlar, 
butazorlar sifatida ishlatish lozim.
3 .3 .2 . T e m ir y o ‘l tra n s p o rti
Tem ir yo'l odatda, katta maydonni egallab, uning o'lcham i 
M D H ning umumiv tem ir yo'l tizimidagi tutgan ahamiyatiga, 
shaham ing transport tarm og'iga bo'lgan talabiga bog'liq. Tem ir yo'l 
tarm og'i, tem ir yo'llam ing umumiy tizimidagi ahamiyatidan kelib 
chiqib, uning turidan, yuk tashish o'lcham i va jadalligiga qarab 4ta 
kategoriyaga bo'linadi.
1. Davlatlararo aloqani ta ’minlaydigan tem ir yo‘1 magistrali.
Tezligi: a) 120km/s dan ortiq; b) 120 km /s gacha. Yo'lning
yuqori bo'ylam a qiyaligi 15 %.
2. Davlat ichkarisidagi tum anlararo aloqani ta ’minlovchi tem ir 
yo'l tarm og'i. Yo'lning yuqori bo'ylam a qiyaligi 15 %.
3. M ahalliy ahamiyatdagi tem ir yo'l tarm og'i. Y o'lning yuqori 
bo'ylam a qiyaligi 20 %.
4. Stansiyalarga kiruvchi va bog'lovchi yo'llar. Y o'lning yuqori 
bo'ylam a qiyaligi 20 %.
Yer polotnosining kengligi I kategoriyali yo'llar uchun 7—6m,
II kategoriya uchun 6,5—5,8 m, III kategoriya uchun 6—5,2 m, IV 
kategoriya uchun 5 ,5 -5 m.
Ikki yo'lli tarm oqda yer polotnosining kengligi I va II 
kategoriya uchun 11,1—10,1 m. Tem ir yo'l tarm og'ining um umiy 
kengligi (progonlarda) yo'l joylashgan chuqurlikning yoki ko'taril- 
gan yer polotnasining balandligiga va qiyalik darajasiga bog'liq.
T em ir yo‘1 tarm og'i va 
stansiyalari 
shahardan, 
chetda 
joylashgan yo'lning o'qidan kamida 100 m, turar joylardan — 50 m 
uzoq;ikda 
loyihalanadi. 
Himoya 
zonasining 
kamida 
yarmi 
ko'kalamzorlashtiriladi. 
Himoya 
zonasida 
avtomobil 
yo'IIari, 
transport qurilmalari va inshootlar joylashtirilishi mumkin.
84

---