Ochil sirojov, oybеk sirojov
Tushunchalar va tayanch iboralar
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
SHARQ MAMLAKATLARIDA XAVFSIZLIK MUAMMOLARI @centerasia library
Tushunchalar va tayanch iboralar:
Axborot xavfsizligi, axborot resurslari, informatsion xuruj, axborot resurslaridan foydalanish muammosi, ob’ektiv axborot, propaganda, axborot sohalari, O‘zbekiston Respublikasi axborot siyosati, axborot xavfsizligiga doir xalqaro normalar. Davlatning axborot xavfsizligi - konstitutsiyaviy tuzum, suverenitet, hududiy yaxlitlikni axborot vositalaridan foydalangan holda himoya qilish hisoblanadi. Bunda shu sohada davlatning hayotiy manfaatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Davlatning axborot sohasidagi hayotiy manfaatlari: a) axborot sohasida shaxs va jamiyat manfaatlarini amalga oshirish uchun sharoit yaratish; b) davlat hokimiyati organlari ustidan jamoatchilik nazorati institutlarini shakllantirish; v) bu sohadagi huquq-tartibotni so‘zsiz ta’minlash; d) shaxsiy axborot infratuzilmasini rivojlantirish uchun sharoit yaratish; e) davlat hokimiyati organlarining mamlakat milliy manfaatlarini ta’minlaydigan qarorlarini tayyorlash va amalga oshirish tizimini shakllantirish; 103 f) davlat axborot tizimi va axborot resurslarini muhofaza qilish (shu jumladan davlat sirlarini muhofaza qilish); g) mamlakatning yagona axborot makonini himoya qilish; z) teng huquqli va o‘zaro xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va boshqalar. Shu bilan birga oldingi mavzularimizdagi tahlillardan kelib chiqib axborot sohasidagi tahdidlarni ham ko‘rib o‘tsak. Davlatning axborot xavfsizligiga tahdidlar vksariyat holatlarda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: davlatning sub’ektlari tomonidan konstitutsiyaga zid huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi tufayli mamlakatning yagona huquqiy makonining eroziyasiga qaratilgan axbort manbalarini chop etish,tarqatish, targ‘ib qilish; davlatning yagona axborot makonini yo‘q qilish; davlat axborot agentliklari va ommaviy axborot vositalarini ichki axborot bozoridan siqib chiqarish; axborot bozorini monopollashtirish orqali plyuralizmni cheklash; davlat ommaviy axborot vositalarining milliy manfaatlar asosidagi axborotlar bilan milliy va xorijiy auditoriyani xabardor qilish faoliyatini cheklash; axborot tizimlarining faoliyati va rivojlanishiga ruxsatsiz maqsadli aralashuv va kirib borish; destruktiv axborot yetkazib auditoriyani qarama- qarshi qo‘yish va boshqalar. Davlatning milliy xavfsizligi asosan axborot xavfsizligini ta’minlashga bog‘liq va texnologik taraqqiyot jarayonida bu masala ancha murakkablashib bormoqda. Sababi davlatning axborotlarni cheklash yoki filtrlash imkoniyatlari cheklanib bormoqda. 104 Davlatning axborot xavfsizligini ta’minlashda shaxs, jamiyat va davlatning muvozanatli manfaatlari yig‘indisi bilan belgilanadigan axborot sohasidagi uning milliy manfaatlarini himoya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda, axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha davlatning ichki va tashqi siyosatining strategik va dolzarb vazifalari shakllantiriladi. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlarining to‘rtta asosiy tarkibiy qismi mavjud. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlarining birinchi tarkibiy qismi ma’lumot olish va undan foydalanish bo‘lib, davlatning ma’naviy yangilanishini ta’minlash, saqlash va mustahkamlash sohasidagi inson va fuqaroning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga rioya qilish biln bog‘liq hisoblanadi. Jamiyatning ma’naviy qadriyatlari, vatanparvarlik va insonparvarlik an’analari, mamlakatning madaniy va ilmiy salohiyati axborot manbalarining asosini tashkil etadi. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlarining ikkinchi tarkibiy qismi davlat siyosatini jamiyat va xalqaro hamjamiyatga samarali yetkazish menanizmlarini shakllantirish, davlatning u yoki bu masaladagi rasmiy pozitsiyasi to‘g‘risida ishonchli ma’lumotlarni yetkazish bilan bog‘liq bo‘lgan davlat siyosatini axborot bilan ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga davlat va xalqaro hayotdagi ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan voqealar to‘g‘risida, fuqarolarga ochiq davlat axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatini berish ham bu yo‘nalishda muhim ahamiyat kasb etadi. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlarining uchinchi tarkibiy qismi zamonaviy axborot texnologiyalarini, mahalliy axborot sanoatini, shu 105 jumladan axborotlashtirish, telekommunikatsiya va aloqa sanoatini rivojlantirish, ichki bozor ehtiyojlarini o‘z mahsulotlari bilan qondirish va ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi. Bu ushbu mahsulotlarni jahon bozoriga chiqarish, shuningdek, mahalliy axborot resurslarini to‘plash, saqlash va ulardan samarali foydalanishni ta’minlash jarayoni bilan bog‘liq. Globallashuv sharoitida axborotni cheklash imkonsiz shunday ekan faqat axborot xurujlariga kontur axborot bilan javob qaytarish muhim. Buning uchun esa zamonaviy texnologiyalarni yaratish, ishlab chiqarishni texnologik qayta jihozlash, mahalliy fan va texnika yutuqlarini ko‘paytirish masalalarini hal etish muhim. Davlatning axborot sohasidagi milliy manfaatlarining to‘rtinchi komponenti axborot resurslarini ruxsatsiz kirishdan aniqrog‘i xakerlar hujumidan himoya qilish. Bu asosan davlat hududida allaqachon joylashtirilgan va yaratilayotgan axborot va telekommunikatsiya tizimlarining xavfsizligini ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Davlatning axborot xavfsizligining huquqiy asosi axborot xavfsizligi doktrinasi hisoblanadi. U himoya ob’ekti sifatida shaxs, jamiyat va davlatning mutanosib manfaatlarini ko‘rib chiqadi. Chunki shaxs va fuqaroning axborot manfaatlarini himoya qilmasdan turib, davlatni ijtimoiy shartnoma sub’ekti va suverenitet tashuvchisi sifatida qabul qilib bo‘lmaydi, ularsiz fuqarolarni himoya qilish mumkin emas. Shuningdek, konseptsiya doirasida dasturiy ta’minot, jismoniy va texnik vositalar yordamida amalga oshiriladigan axborot infratuzilmasini himoya qilish, ilmiy ishlanmalar va nou-xau xavfsizligini ta’minlash kiradi. Jumladan, 2016 yil 7 noyabrda XXR axborot xavfsizligi to‘g‘risida qonun qabul qilingan bo‘lib 2017yil iyundan kuchga kirgan. Bu davlatning axborot xavfsizligi 106 doktorinasi sifatida qayd etiladi. Shunday qilib, raqamli makonda milliy xavfsizlik, shu jumladan shaxs, jamiyat, davlat va infratuzilmaning axborot xavfsizligini ta’minlash deganda shaxsning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini kafolatlaydigan axborot muhiti xavfsizligi holati tushuniladi. jamiyat va davlat axborot sohasida, ularning himoyasi, amalga oshirilishi to‘liq ta’minlanganda hamda ichki va tashqi tahdidlarning miqdori va sifatidan qat’iy nazar rivojlanish imkoniyatlarini ta’minlaydi. Rivojlangan milliy xavfsizlik axborot tizimi quyidagi asosiy parametrlar bilan belgilanadi: • davlat va jamoat organlarining axborot resurslarining saqlanishi va yaxlitligini hamda davlat va jamoat tizimlarining normal faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur bo‘lgan axborot oqimlarining to‘siqsiz harakatlanishini ta’minlash imkoniyati; • milliy va xalqaro axborot sohasida yuzaga keladigan barcha turdagi tahdidlarga, shu jumladan, axborot infratuzilmasi, moliya-kredit tizimi, kompyuter tarmoqlariga tahdidlarga, ilmiy ishlanmalar xavfsizligini ta’minlashga munosib qarshilik ko‘rsatish qobiliyati; • axborot sohasida ichki barqarorlikka putur etkazish va xalqaro maydonda mamlakat obro‘sini yomonlashtirishga qaratilgan fuqarolarga va boshqa davlatlarga psixologik ta’sirga qarshilik ko‘rsatish qobiliyati; • fuqarolar va tashkilotlarning axborot tahdidlariga mustaqil ravishda qarshi turish ko‘nikmalarini, buning uchun barcha zamonaviy dasturiy ta’minot va texnik vositalardan foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan niyat; • har qanday turdagi tahdidlarga, jumladan, eng yangi texnologiyalar yordamida yaratilgan tahdidlarga 107 qarshi turishga doimo tayyor bo‘lish, o‘z himoya vositalarimiz xavfsizligini ta’minlash. Milliy axborot xavfsizligi bir tomondan o‘zi himoya obekti bo‘lsa, ikkinchi tomondan xavfsizlikni ta’minlovchi texnik, dasturiy va ilmiy resurslarga asoslanadi. Ushbu resurs salohiyatini oshirish raqamli davrda davlatning asosiy vazifalaridan biriga aylanib bormoqda. So‘nggi bir necha o‘n yilliklar ichida dunyo butunlay o‘zgardi va aksariyat aloqalar, moliyaviy operatsiyalar, ma’lumotlar arxivlari Internet global tarmog‘i orqali amalga oshiriladi. Bu faqat moddiy tashuvchilar davriga nisbatan ularning uchinchi shaxslarga kirish imkoniyatini oshirdi va shunga mos ravishda foydalanish imkoniyati bilan birga zaiflik ham oshdi. Axborot xavfsizligi yoki axborotning buzg‘unchi ta’siridan himoyalanishda ifodalangan shaxs va jamiyat manfaatlari doimo tahdid ostida bo‘lib, ular nafaqat tijorat, balki psixologik yoki mafkuraviy manfaatlarga ham asoslangan. Davlatlarning axborot xavfsizligi sohasidagi manfaatlari, o‘z navbatida, nafaqat xakerlik guruhlari, balki alohida davlatlar tomonidan ham hujumga uchrashi mumkin. Jumladan, AQSH prezidentlik saylovlarida Rossiyani ayblagani fikrimizni tasdiqlaydi. Qolaversa axborot texnologiyalari bugungi kunda global transchegaraviy xususiyatga ega bo‘lib, bu ularni milliy darajada tartibga solishni ham, tahdid manbalarini aniq aniqlashni ham imkonsiz qiladi. So‘nggi yillarda axborot tahdidlari tizimi sezilarli darajada o‘zgardi. Xakerlik guruhlari va terroristik tashkilotlar, shuningdek, an’anaviy tarzda raqobatlashayotgan xorijiy razvedka tashkilotlari bilan bir qatorda, ko‘pincha razvedka xizmatlari tomonidan boshqariladigan ekstremistik tashkilotlar va buzg‘unchi sektalar ham tahdidlarni keltirib chiqara boshladi. 108 Tahdidlar kuchaydi, muhim infratuzilma obektlari nazoratini to‘sib qo‘yishga urinishlar, davlat axborot resurslari va tarmoqlariga tajovuzlar tez-tez uchramoqda. Davlatning xalqaro maydondagi nufuzini buzishga qaratilgan harakatlar mustaqil muammoga aylandi. Milliy xavfsizlikka tahdidlarning kuchayishi quyidagi omillar bilan bog‘liq: • alohida davlatlarning xalqaro axborot makonida hukmronlik qilish uchun o‘z dasturiy va texnologik afzalliklaridan foydalanishga intilishi; • fuqarolarning psixologik holatini manipulyatsiya qilish, ular tomonidan Davlat suvereniteti, hududiy yaxlitligi va ichki barqarorligiga tajovuz qilish bilan bog‘liq harakatlarni amalga oshirishga qaratilgan harakatlarni kuchaytirish; • Davlat ommaviy axborot vositalariga bosim, Davlat obro‘sini ataylab yomonlash va boshqalar. Milliy axborot xavfsizligini ta’minlash odatda rivojlangan davlatlarda quyidagi xizmatlar va tashkilotlarga yuklanadi: • asosiy hujjatlarni ishlab chiqadigan, ularning bajarilishini va harakatlar natijalarini monitoringini ta’minlaydigan Davlat Xavfsizlik Kengashi; • Mudofaa vazirligi harbiy sohada yuzaga keladigan milliy xavfsizlikka tahdidlarni qaytarish, axborot mudofaa infratuzilmasiga ta’sir ko‘rsatish va armiya ma’naviyatini pasaytirishga qaratilgan mafkuraviy ta’sir nuqtai nazaridan; • separatizm, ekstremizm kuchayishiga, ichki barqarorlikka putur yetkazishga qaratilgan axborot tahdidlarini qaytarish nuqtai nazaridan ichki xavfsizlik organlari; • axborot xavfsizligi, axborot oqimlarining xavfsizligi, shu jumladan texnik vositalardan foydalanish bo‘yicha standartlarni belgilovchi davlat organlari; 109 • raqamli uskunalar va uning butlovchi qismlarini ishlab chiqarish bo‘yicha import o‘rnini bosish vazifasi yuklangan biznes; • yangi texnologiyalar va dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqish ulushi bo‘lgan ilmiy tashkilotlar; • fuqarolarning shaxsiy axborot xavfsizligi sohasida xabardorligini oshirishga qaratilgan fuqarolik jamiyati. Raqamli dunyoda axborot milliy xavfsizligini ta’minlash jarayonlarining barcha ishtirokchilari bir- birining ehtiyojlarini va o‘zgaruvchan bozor sharoitlarini his qilib, hamkorlikda ishlashi kerak. Barcha choralar tahdidlar darajasini pasaytirish, yangi xavflarni bashorat qilish, hujumlarni qaytarish, ularning oqibatlarini bartaraf etish, texnik, mafkuraviy va axborot salohiyatini oshirish, Davlat, fuqarolar va jamiyatning axborot xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi kerak . Mavzu doirasida xulosa qiladigan bo‘lsak milliy xavfsizlik tizimida uchinchi ming yillik bo‘sag‘asida axborot xavfsizligi birinchi o‘ringa chiqayotganidan kelib chiqib, bu boradagi yagona davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish ustuvor e’tiborni talab qiladi. Ming yilliklar bo‘sag‘asida jamiyatning axborot muhiti siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotning hal qiluvchi omiliga aylandi. Davlat, mintaqalararo, xalqaro va global muammolarni hal qilishda axborot muhitining holati va uning jamiyat hayotining barcha sohalariga ta’siri hisobga olinmaydi. Ochiq kompyuter va telekommunikatsiya tarmoqlarining globallashuvi, dunyoda axborot texnologiyalari, mahsulot va xizmatlari sohasidagi yutuqlarning jadal o‘sishi, xalqaro axborot makonining shakllanishi davlatlar geosiyosiy yaxlitligini ta’minlashning an’anaviy mexanizmlarini buzish uchun zarur shart-sharoitlar yaratmoqda. Axborot huquqi va qonunchilikni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini 110 belgilashda ushbu yangi tendensiyalarni hisobga olish zarur. Axborot xavfsizligining roli va uning mamlakat milliy xavfsizlik tizimidagi o‘rni davlat axborot siyosati axborot xavfsizligi tizimi orqali mamlakat milliy xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosati bilan chambarchas bog‘liqligi bilan belgilanadi. Bunda: milliy manfaatlar, ularga tahdidlar va milliy xavfsizlikning barcha sohalarida ushbu tahdidlardan himoyalanish axborot va axborot sohasi orqali ifodalanadi va amalga oshiriladi. Shaxs va uning huquqlari, axborot va axborot tizimlari hamda ularga bo‘lgan huquqlar nafaqat axborot xavfsizligining asosiy ob’ektlari, balki uning barcha sohalaridagi barcha xavfsizlik obektlarining asosiy elementlari hisoblanadi. Milliy xavfsizlik muammolarini hal qilish asosiy ilmiy va amaliy usul sifatida axborot yondashuvidan foydalanish bilan bog‘liq, milliy xavfsizlik muammosi aniq axborot xarakteriga ega. Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling