Ochil sirojov, oybеk sirojov

Internet manbalari: 
 
www.anu.edu.au
 
Gov.uz/uz/pages/ territory
http//gufo.me.content_pol/sotrudnichestvo-1523. 
http//www.prognosis/ru/news. 13.11.2006. 
http: www. Analitika/org/ artirle/php 
http: www. Gazeta.uz 
www.faz.com 
www.the-times.co.uk 
http://press-service.uz
 
 
 
 
 
 
 

---

66 
4-MAVZU:
DAVLATNING XAVFSIZLIK SIYOSATI VA 
UNI AMALGA OSHIRISH MUAMMOLARI 
Dars maqsadi:
Talabalarda davlatning siyosiy xavfsizligining 
shakllanishi haqida bilim berish; ularning davlatning 
siyosiy xavfsizligini ta’minlash muammosi haqida 
tasavvur hosil qilishlarida ko‘maklashish; talabalarga 
davlatning siyosiy xavfsizligini ta’minlash zaruriyatini va 
uni boshqa jabhalari bilan bog‘liqligini tushuntirish.
Tushunchalar va tayanch iboralar: 
Davlat, siyosiy xavfsizlik, tashqi siyosat, davlat 
siyosati, milliy manfaat, muammolarni tinch yo‘l bilan hal 
qilish, 
ko‘p 
tomonlama 
hamkorlik, 
xavfsizlik 
konseptsiyasi, siyosiy leberalizm, milliy davlatchilik, 
davlat hokimiyati.
Xavfsizlik siyosati - davlatning mustaqil ichki va 
tashqi siyosat olib borishi, xalqaro maydonda xalqaro 
xuquqning mustaqil sub’ekti sifatida faoliyat ko‘rsatishi, 
asosiy qonunda ko‘rsatilgan tartibda hokimiyat bo‘linish 
tamoyillarini amalga oshirilishi va shaxsning, ijtimoiy 
guruxlarning davlat ichkarisida va xalqaro maydonda o‘z 
siyosiy 
erkinliklaridan 
foyda-lanish 
uchun 
shart-
sharoitlarini ta’minlanganligi bilan bog‘liq hisoblanadi. 
Bu ko‘proq davlat darajasida molik hisoblanadi. 
Davlat darajasida – uning suvereniteti, hududiy yaxlitligi, 
konstitutsion tuzumi, o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi, 
xalqaro maydondagi obro‘-e’tibori, atrof-muhit, tabiiy va 
qazilma boyliklari, siyosiy, iqtisodiy, intellektual va 
harbiy salohiyati bilan bog‘liq siyosat yuritish 
hisoblanadi. 

---

67 
Demak, 
xavfsizlik 
siyosati 
tushunchasiga 
quyidagicha ta’rif berish mumkin:
“Xavfsizlik siyosati davlatning milliy xavfsizlikni 
ta’minlash uchun yagona kopsepsiya asosida milliy 
xavfsizlik tizimining barqaror va samarali faoliyatini 
ta’minlashga qaratilgan siyosatidir”.
Xavfsizlik tushunchasining kengayishi mudofaa 
siyosatini 
ilmiy 
–tadqiqotlar doirasida xavfsizlik 
siyosatiga nisbatan tor tushunchaga aylantiradi. Ilmiy 
tildagi “maqsad va vosita” munosabatlari asosida 
yondashilganda, xavfsizlik siyosati maqsadni, mudofaa 
siyosati esa vositani ifodalaydi. Xavfsizlik siyosati 
pirovardida barcha turdagi tahdidlarga eng samarali 
qarshilik ko‘rsatish salohiyatini yaratishi lozim bo‘lsa, 
harbiy salohiyat samaradorligiga mudofaa siyosati orqali 
erishiladi. Undan tashqari xavfsizlik siyosatida davlatning 
siyosiy havfsizligi markaziy o‘rinni egalaydi.
Davlatning harbiy qudrati uning mavjudligini 
ta’minlovchi tarkibiy qismlaridan biridir. Qurolli kuchlar 
esa ham azaldan ichki va tashqi siyosatda bajaradigan 
ko‘plab vazifalari orqali davlatning muhim atributi va 
instituti vazifasini barajib kelgan. Davlat va huquq bir-biri 
bilan qanchalik uzviy bog‘liq bo‘lsa, qurolli kuchlar ham 
davlat bilan shu daraja bog‘liqdir. Davlat qurolli 
kuchlarsiz, qurolli kuchlar davlatsiz mavjud bo‘la 
olmaydi. Bir qarashda qurolli kuchlarni siyosatdan xoli 
qilish mumkindek ko‘rinsa-da, aslida uning mavjud 
bo‘lishi va faoliyat ko‘rsatishi ham ma’lum siyosat 
natijasidir. Pruss generali va nazariyotchisi fon Klauzevis 
“Askar 
tanlab 
olinadi, 
kiyintiriladi, 
o‘qitiladi, 
qurollantiriladi, u uxlaydi, yeydi, ichadi va qadam 
tashlaydi. Bularning hammasidan ma’lum vaqt va joyda 
urushish uchun” deb yozgan edi. Zamonamizga kelib, bu 
fikr o‘z talqinini quyidagi shaklda topadi:”Qurolli 

---

68 
kuchlarning maqsadi urush olib borish. Urushlarning 
mudofaa yoki bosqinchilik maqsadlarida bo‘lishiga ular 
mas’lu emas. Sof formadagi ijrochi organ sifatida siyosat 
unga nisbatan ustuvorlik kasb etadi. Siyosat unga nimani 
topshirsa, u shunga mos harakat qiladi. Siyosat va armiya 
o‘rtasidagi munosabat maqsad – vosita munosabatiga 
o‘xshaydi. Siyosat maqsad qo‘yadi va unga yetish uchun 
vosita, shu jumladan harbiy potensialni ishga soladi1.
Sivilizatsion va demokratik dunyo qurolli kuchlar 
faqat mudofaa maqsadlari saqlanishi prinsipiga amal 
qilishning qat’iy talabga aylanganligi bilan xarakterlanadi. 
Birdaniga ikki jahon urushini boshidan kechirgan dunyo 
davlatlari va xalqlari bu prinsipdan jahonda tinchlik va 
barqarorlik ta’minlanishini umid qildi. Nizolarni tinch 
yo‘l bilan xal qilish, kuch ishlatmaslik va kuch bilan 
tahdid qilmaslik davlatlar tashqi siyosatining turli xalqaro 
institutlar tomonidan talab qilinadigan va nazorat ostiga 
olingan prinsiplariga aylandi. Lekin shunga qaramasdan
XX asrning ikkinchi yarmida dunyo ikki qarama-qarshi 
qutblar o‘rtasidagi kurash va yuz berishi mumkin bo‘lgan 
quchli harbiy to‘qnashuv xavfi bilan yashadi. Bugungi 
kunda esa, realizm nuqtai nazaridan yondoshganda, 
xalqaro strukturada kuzatilayotgan anarxiya sharoitida 
qarama – qarshi “bloklar” tomonidan ta’minlab kelingan 
“kuchlar balansi” ta’siridan xalos bo‘lgan rivojlangan 
davlatlar uchun dunyo siyosiy maydonida o‘z o‘rni va 
mavqeini qayta belgilashga intilish universal xususiyatga 
aylandi. Bu intilishlar zamirida ma’lum vaqt “jilovlab” 
kelingan maqsad va manfaatlarni ro‘yobga chiqarish 
istagining 
mavjudligi 
esa 
yangi 
xalqaro 
tizimni 
shakllantirish 
jarayonlarining 
o‘ta murakkab va 
ziddiyatlarga to‘la kechayotganligining asl sababini 
ko‘rsatib beradi. Bunday sharoitda turli manfaatlarni ifoda 

---

69 
etish va amalga oshirishning usul va vositalari qatoriga
davlatning harbiy qudratini ham kiritish mumkin. 
Milliy xavfsizlikni ta’minlash bugungi kunda sof 
harbiy usul va vositalar va yechimlar bilan cheklanmaydi. 
Lekin siyosiy leksikonga kirib kelgan inqirozlar 
menejmenti, mojarolarning oldini olish, tinchlik o‘rnatish, 
tinchlikka majbur qilish, tinchlikni saqlash kabi 
tushunchalar – muammolar u yoki bu tarzda qurolli 
kuchlar aralashuvini talab qiladi.
Keyingi davrda urush va siyosat munosabatlari 
yangicha yondoshuvlarni talab qilmoqda. Klauzavitsning 
“urush siyosatning boshqa usulda davom ettirish vositasi” 
degan g‘oyalari atom qurolining kashf etilishi va 
dunyoda kuchlar nisbatini ta’minlab turuvchi asosiy ikki 
qarama-qarshi qutbning mavjudligi bilan go‘yoki o‘z 
ahamiyatini yo‘qotgan edi. Lekin urushning davlatlar 
ixtiyoridan chiqib ketayotganligi, urushning noan’anaviy 
egalari paydo bo‘layotganligi, harbiy qudratning 
xususiylashtirilishi, assimetrik urushlar xavfi urush va 
siyosat munosatlarining o‘zgarib borayotganligidan 
dalolat beradi. Xalqaro munosabatlarda qurolli kuchlarga 
tayanish, undan siyosiy maqsadlar vositasi sifatida 
foydalanish 
tendensiyasi 
ham 
zimdan 
rivojlanib 
bormoqda. 
Xavfsizlik siyosatining dastlabki vazifasi milliy 
xavfsizlik tizimining barqaror va samarali faoliyatini 
ta’minlashdan iborat.
Xavfsizlik siyosatining huquqiy asoslarini xalqaro 
huquqning umume’tirof etilgan normalari, prinsiplari, 
xalqaro akt va konvensiyalar talablari, davlat qo‘shilgan 
xalqaro shartnoma va kelishuvlardagi o‘z zimmasiga 
olgan majburiyalari, davlat konstitutsiyasi, qonunlari va 
qonunosti aktlari (agar davlat fedarativ shaklda bo‘lsa, 

---

70 
federativ 
birliklar 
konstitutsiyalari, 
qonunlari 
va 
qonunosti aktlari) tashkil etadi.
Yuqorida keltirilgan fikrlarni umumlashtirganda 
xavfsizlik siyosatining quyidagi vazifalarni amalga 
oshiradi:
Birinchidan, davlatning mazkur sohadagi asosiy 
faoliyat yo‘nalishlarini aniqlash; 
Ikkinchidan, xavfsizlikni ta’minlashdagi ishtiroki 
borasida davlatning barcha organlari va mansabdor 
shaxslari, shuningdek tashkilotlar va fuqarolarning 
vakolat va vazifalarini qonuniy asoslarda aniq belgilab 
berish; 
Uchinchidan, xavfsizlikni ta’minlash borasida shaxs, 
jamiyat va davlat majburiyatlari va manfaatlarining o‘zaro 
balansga keltirish; 
To‘rtinchidan, 
milliy 
xavfsizlikka 
nisbatan 
tahdidlarni aniqlash va prognozlash;
Beshinchidan, 
milliy 
manfaatlar 
himoyasiga 
yo‘naltirilgan chora-tadbirlarning real va potensial 
tahdilarga mos kelishi; 
Oltinchidan, 
milliy 
xavfsizlikka 
solinayotgan 
tahdidlarning oldini olish va neytrallashtirish, shu bilan 
birga ularni keltirib chiqaruvchi omillar va shart-
sharoitlarni bartaraf qilishga yo‘naltirilgan tezkor, qisqa 
va uzoq muddatli chora-tadbirlar tizimiga ega bo‘lish; 
Yettinchidan, milliy xavfsizlikni ta’minlashning usul 
va vositalarini milliy manfaatlarga nisbatan ichki, tashqi 
va global miqyosdagi bevosita tahdidlar, kutilmagan va 
favqulodda vaziyatlar tug‘ilgan paytda tezkor ishga solish 
imkoniyatining mavjudligi; 
Sakkizinchidan, o‘z tasarrufidagi iqtisodiy, siyosiy, 
harbiy, huquqiy va boshqa turdagi usul va vositalarni bir 
yoqlama yoki xalqaro kelishuvlar va bitimlar asosida 
amalga oshirish; 

---

71 
To‘qqizinchidan, milliy manfaatlar himoyasi uchun 
milliy 
xavfsizlikka 
nisbatan 
noqonuniy 
xatti 
– 
harakatlarni oldini olish va boshqa huquqiy-cheklov 
tadbirlarini amalga oshirish; 
O‘ninchidan, milliy manfaatlarga tahdid davrida 
ularning oqibatlarini hududiy cheklash va qayta tiklash 
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar rejasini amalga oshira 
olish;
O‘n birinchidan, o‘z milliy manfaatlarini boshqa 
davlat xavfsizligiga tahdid solish 
orqali amalga 
oshirmaslik (Xelsinki Deklaratsiyasi talablaridan biri).
Zamonaviy xalqaro huquq tizimi, xususan, xalqaro 
xavfsizlik huquqi davlatlarga boshqa davlatlarning 
suvereniteti, hududiy yaxlitligi va konstitutsion tuzimiga 
qarshi harbiy harakatlar (urush) olib borishni ta’qiqlasa-
da, lekin mudofaa maqsadida, oxirgi chora sifatida o‘z 
harbiy salohiyati va qurolli kuchlaridan foydalanishga 
ruxsat berish orqali urush va uning ahamiyatini butunlay 
inkor eta olmaydi.3
“Mudofaa siyosati – davlatning harbiy ko‘rinishdagi 
tahdidlardan himoyalanish maqsadida olib boradigan 
ichki va tashqi faoliyatini ifodalaydi.
Tushunchalarning Yevropa Ittifoqiga xos tarzda 
“tashqi va xavfsizlik siyosati” yoki “xavfsizlik va 
mudofaa siyosati” shakllarida birlashuvi ular talqinini 
yanada murakkablashtiradi. Bizning tadqiqotimizda ular 
ichki emas, balki tashqi siyosat kontekstida ko‘rib 
chiqiladi. Bu o‘z navbatida tushunchalarni tashqi siyosat, 
integratsiya va hamkorlik tushunchalari bilan bog‘lab 
o‘rganishni talab etadi. Tashqi siyosat tushunchasi ta’rifi, 
unchalik murakkab emas. Ya’ni u “davlatning boshqa 
davlatlar, hamjamiyatlar, ittifoqlar, xalqaro tashkilotlarga 
nisbatan munosabatlarini tartibga solish maqsadidagi 
barcha institutlari, qaror qabul qilish jarayonlari va 

---

72 
mazmuni umumlashmasi” ni bildiradi. Tashqi siyosat 
xavfsizlik va mudofaa siyosatini ham o‘z ichiga oladi. 
Bunda quyidagi talqin maqsadga muvofiqdir: 
Davlatning 
xavfsizlik 
va 
mudofaa 
siyosati 
maqsadlarini amalga oshirishga qaratilgan tashqi faoliyati 
tashqi siyosat emas, aksincha xavfsizlik va mudofaa 
siyosatidir. 
Agar xavfsizlik va mudofaa siyosati vositalari tashqi 
siyosat maqsadlarida qo‘llanilsa, bu tashqi siyosatni 
bildiradi.
Yana bir qiziq masala xavfsizlik siyosati davlatni 
o‘zga bir kuchlarga nisbatan xavsizligini ta’minlashga 
qaratilgan siyosat ekan, bunda ko‘proq potensial 
xavftug‘diruvchi davlat nazarda tutiladi. Masalan 
Shimoliy Koreya o‘z uchun potensial xavf tug‘diruvchi 
kuch sifatida Janubiy Koreyani ko‘radi. Yoki teskarisi. 
Xuddi shunday talqinni Hindiston va Pokiston misolida 
qayd etish mumkin. Ana shundan kelib chiqib ittifoqlar 
shakllanadi. 
Zamonaviy siyosiy nazariyalar ichida neorealizm 
va neoinstitutsionalizm maktablari qarashlari davlat 
qanday sharoitda va nega turli ittifoqlarga qo‘shilishga 
moyil bo‘ladi, degan savolga javob bera oladi. Ittifoqlar 
(allians)lar shartnomaviy institutlashgan hamjamiyatlar 
bo‘lib, ular doirasida davlatlar o‘z xavfsizligini 
mustahkamlash uchun hamkorlik qiladi. SHHT, ASЕAN 
ham shunday hamjamiyatlar sirasiga kiradi.
Neorealistik maktab davlat xatti-harakatlarining 
sabablarini aniqlashga harakat qiladi. Ularning asosiy 
belgisi – davlatni boshboshdoqlik hukm surayotgan 
strukturaga ega tizimdagi yagona nisbiy aktor deb 
bilishidadir. Davlatlar xatti-harakatlarini tartibga soluvchi, 
sanksiya mexanizmlariga ega va shu orqali ularning 
mavjudligini kafolatlovchi biror-bir yuqori organ mavjud 

---

73 
emas. Davlatlar o‘z-o‘ziga yordam tizimda yashaydi, 
ya’ni xavfsizlik va kuchga yo‘naltirilgan siyosati orqali 
o‘z mavjudligi, suvereniteti va jug‘rofiy yaxlitligini 
ta’minlaydi. Davlatlar o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun 
harbiy salohiyatini kuchaytirishi lozim. Ular o‘rtasidagi 
raqobat kurashi hech vaqosiz o‘yindir. Bir davlat 
g‘alabasi boshqa davlat hisobiga bo‘ladi. Bir davlat 
boshqasi uchun to‘liq ishonchli bo‘lolmaydi, oqibatda 
qurollanish poygasi ham kelib chiqishi mumkin. Hozirgi 
globallashgan dunyoda kichik va o‘rta davlatlar hech 
qachon yakka tartibda xavfsizlik siyosati orqali 
xavfsizligini ta’minlay olmaydi va boshqa davlatlar bilan 
ittifoqlar tuzishga yoki ularga kirishga majbur bo‘ladi. 
Ma’lum ittifoq doirasidagi hamkorlik va integratsiya 
siyosati orqali davlatlar boshqalar salohiyatini o‘z 
hokimiyati va xavfsizligi uchun foydali bo‘lishiga 
erishadi. O‘z navbatida dushman davlatning bu 
salohiyatdan o‘ziga qarshi foydalanishining oldi olinadi. 
Hamkorlik va integratsiya qanchalik uzoq va barqaror 
davom etsa, xavfsizlik va hokimiyat ham shunchalik 
saqlanib turadi.
Ittifoq ichida biror davlatning kuchayishi, sarf va 
daromad chegaralaridan o‘tishi hamkorlik va integratsiya 
siyosatining buzilishiga olib keladi. Ittifoq doirasida 
kuchaygan davlat ittifoqdan tashqarida ham kuchli 
bo‘lishi lozim. Neorealizm tarafdorlari yana bir holatni 
istisno etmaydilar-ki, bu gegemon davlat atrofidagi 
hamkorlikdir. Gegemon davlat boshqa davlatlarni 
majburlash yoki qiziqtirish orqali o‘z atrofida birlashtirib 
turadi va bunda o‘zining mutlaq manfaatlarini ko‘zlaydi. 
Kuchli harbiy qudratga ega bo‘lgan gegemon davlat 
ittifoqchilar uchun himoyachi vazifasini bajaradi va 
zaruriy harajatlarning asosiy qismini o‘z zimmasiga oladi. 
U ittifoq va hamkorlikni o‘z manfaatlari yo‘lida saqlab 

---

74 
turadi va undan ko‘radigan foydasi zarardan ortib ketishi 
bilan to‘xtatadi.
Neoinstitutsionalizm maktabi vakillari struktural 
realizmning asosiy qaydlari, ya’ni davlatlarning anarxik 
o‘z-o‘ziga yordam tizimida maqsadlari va manfaatlariga 
mos harakat qilishlarini ma’qullaydilar. Lekin xavfsizlik 
siyosati borasida boshqacha xulosaga keladilar. Ular 
o‘zaro bog‘liqlik holatini kuchayib borishi va 
globallashuv sharoitida biror bir davlatning o‘zini-o‘zi 
mustaqil 
himoya 
qilolmasligini 
ta’kidlaydilar. 
Neorelistlardan farqli o‘laroq neoinstitutsionalistlar 
hamkor davlatlarning gegemon davlatsiz ham o‘z 
mavqelarini 
davomli 
saqlab 
turishi 
mumkinligini 
isbotlashga harakat qiladi. Buning yechimi sifatida
hamorlik 
va 
integratsiya 
siyosatini 
olib 
borish 
hisoblanadi. sababi: 
- 
kuchlar birlashtiriladi va o‘zaro-bog‘liqliq 
holatidagi xavfsizlikka tahdidlarni birgalikda yengish 
imkoniyati yaratiladi; 
- 
xavfsizlik dilemmasi ittifoqchilar o‘rtasida 
ta’sirchan qisqaradi. Davomli hamkorlik davlatlar 
o‘rtasidagi axborot almashinuvi va transparantlikni 
yaxshilaydi. Hamkorlardan manfaatdorlikni avvaldan 
bilish imkoniyati paydo bo‘ladi, dushmanlik kayfiyati 
ertaroq ma’lum bo‘ladi.
- boshqa davlatlarga davomli ta’sir o‘tkazish 
mumkin bo‘ladi.
- mazkur siyosat bilan ular xalqaro tuzilmalarga 
tartibga soluvchi ta’sir o‘tkazishlari mumkin.
Neoinstitutsionalistlar biror davlatning ma’lum 
ittifoq ichida hamkorlik va integratsiya siyosati olib 
borishini majburiy hisoblamaydi, lekin davlatlarning 
ittifoqlarga kirish ehtimoli ko‘proq manfaatlarning 
o‘xshashligi va o‘zaro foyda keltirishida deb biladi.

---

75 
Xavfsizlik siyosatining muhim vazifalaridan biri bu 
barqarorlikni ta’minlash hisoblanadi. Barqarorlik ham 
xavfsizlik kabi suveren davlat taraqqiyotining ajralmas 
shartidir. Davlat hayoti uchun barqaror qulay tashqi va 
ichki muhitni ta’minlash xavfsizlikni takomillashtirishdan 
ajralmasdir. Shu bilan birga, davlat, ma’lum sharoitlarda, 
hatto tinch, evolyutsion rivojlanish jarayonida emas, balki 
notinch o‘zgarishlar (beqarorlik) davrida ham o‘zini 
xavfsiz his qilishi mumkin. Boshqa tomondan, qarama-
qarshilik holati, harbiy qarama-qarshilik ham barqaror va 
barqaror bo‘lishi mumkin. Nisbatan barqaror, masalan, 
totalitar yoki qattiq avtoritar siyosiy rejim bo‘lishi 
mumkin.
Barqarorlikning uchta darajasi mavjud. Birinchi 
daraja - davlatning harbiy-siyosiy rahbariyatining 
barqarorligi (uning mavjudligining nisbiy davomiyligi, 
asosiy tarkibning o‘zgarmasligi). Ikkinchi daraja - siyosiy 
rejimning barqarorligi (hozirda mavjud ijtimoiy-siyosiy 
tizimning saqlanishi, siyosiy o‘zgarishlarning evolyutsion 
xarakteri, siyosiy zo‘ravonlikning yo‘qligi). Uchinchi 
daraja - jamiyatning, xalqning barqarorligi (davlatning 
hududiy yaxlitligini saqlash, fuqarolarning shaxsiy 
xavfsizligi va farovonligini ta’minlash, atrof-muhitni 
muhofaza qilishni yaxshilash va demografik muvozanatni 
saqlash).
Milliy xavfsizlik holati davlat tomonidan “sub’ektiv 
anglash, tarixiy tajriba, o‘z – o‘zini anglash va borliqqa 
bo‘lgan munosabati”1 asosida belgilanadi. Unda milliy 
manfaatlar va maqsadlar o‘z ifodasini topadi. Milliy 
manfaatlar va maqsadlarni aniq belgilash har bir davlat 
uchun murakkab muammo bo‘lib, ayni ular orqali alohida 
shaxs, shuningdek jamiyat va davlatning himoyalanganlik 
va xavfsizlik darajasi belgilanadi. Milliy manfaatlar va 

---

76 
maqsadlar davlatning xavfsizlik siyosati va strategiyasi 
asosini tashkil etadi.
Davlatning xalqaro maydondagi nufuzi uning tashqi 
siyosiy kursi va pozitsiyasi orqali belginadi va u erishgan 
status xalqaro munosabatlarning iqtisodiy, madaniy, 
ilmiy-texnik, moliya-kredit va shu kabi boshqa sohalarda 
ishtiroki uchun qulay zamin yaratadi. Yirik va yetakchi 
davlatlarning tashqi 
siyosiy manfaatlarida boshqa 
davlatlardan farqlangan holda global miqyosda o‘z o‘rni 
va ta’sir doirasini mustahkam saqlab turish, kengaytirish, 
resurslar va savdo manbalariga erkin kirib borish, xalqaro 
siyosatda o‘z hoxish irodasini imkon qadar cheklanmagan 
tarzda ifoda etish maqsadlari ham ko‘zga tashlanadi.
Yuqorida keltirilganlardan kelib chiqib aytganda, 
davlat o‘z milliy manfaatlarini belgilashda ularning uzoq 
muddatli xarakterga ega bo‘lishi hamda u bosib 
o‘tayotgan tarixiy yo‘l va jarayonlarda asosiy va pirovard 
maqsadlari ekanligini qat’iy hisobga olishi lozim. Ayni 
paytda davlat tomonidan milliy manfaatlar asosida tashqi 
va ichki siyosatda belgilangan strategik va joriy vazifalari 
amalga oshirish uchun kuchli va samarali boshqaruv 
yo‘lga qo‘yilishi kerak. Shu o‘rinda alohida ta’kidlab 
o‘tish joizki, milliy manfaatlarni amalga oshirish uchun 
davlat to‘la suveren bo‘lishi shart. Tashqi kuchlar ta’siri 
va aralashuvi milliy manfaatlarni ro‘yobga chiqarishga 
to‘sqinlik qiladi. Oqibatda davlat taqdirining chetdan 
belgilanishi uning inqiroziga olib keladi.
Xullas xavfsizlik siyosati xavfsizlikni ta’minlash 
bilan bog‘liq siyosat bo‘lib, unda milliy manfaatlar, 
davlatning xalqaro maydondagi nufuzi va imkoniyatlari, 
barqarorligi muhim ahamiyat kasb etadi. Aynan ana 
shularni uyg‘unlikdagi himoyasini ta’minlash murakkab 
jarayon bo‘lib, shu bilan birga xavfsizlik siyosatining 
asosiy mezoni hisoblanadi. Ya’ni ularni ta’minlanganligi 

---

77 
xavfsizlik siyosatining to‘g‘riligi yoki samaradorligini 
ko‘rsatsa aksi esa bu borada mavjud muammolar 
mavjudligini ko‘rsatadi.