Odam fiziologiyasi
Download 5.32 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-markazgci intiluvchi tola - q o ‘z g ‘alishni til retseptorlari orqali uzatadi, 2-markazdan qochuvchi tola
|
D Samatostatin* EC, P moddasi* e c 2 Eriklefalin* s Sekretin
www.ziyouz.com kutubxonasi с с к Xolesistokinin* м Motilin
pp Pankreatik polipeptid в Insulin
A Glukagon
N Neyrotenzin* L Glitsentin, peptid UU M e’da-ichak y o ‘li b o ‘shlig‘ida joylashgan endokrin hujayralardan mexanik yoki kimyoviy ta’sirlanish natijasida hamda asosiy boshqaruvchi neyropeptidlarning ta’siri ostida gastrointestinal gormonlar ajralib chiqadi. Bunday ta’sirlanish ikki y o ‘l bilan: endokrin va parakrin y o ‘llari orqali amalga oshadi. Endokrin yoii bilan fiziologik faol modda hujayradan chiqib qon kapillarlariga tushadi, jigam ing portal (darvoza) tizimi, kichik qon aylanish doirasi, keyinchalik katta qon aylanish doirasidan o ‘tib, katta arterial qon orqali nishon-hujayraga ta’sir etadi. P arakrin yoii bilan
hujayralararo b o ‘shlig‘ida ajralgan modda qon aylanish tizimiga tushmasdan bevosita yonida yotgan
nishon-hujayraga ta’sir
etadi. Me*da-ichak funksiyalarini boshqarilishida E va F guruhdagi prostoglandinlar muhim ahamiyatga ega. Ovqatning fizikaviy o‘zgarishlari -
uning mexanik
ishlanishi, maydalanishi, aralashishi va eruvchanligi oshishidan iborat. Kimyoviy o ‘zgarishlari deganda esa
oqsillar, y o g ia r va karbonsuvlaming gidroliz y o ii bilan parchalanishi bunda yuz beradigan ketma-ket bir
qancha bosqichlar tushuniladi. Ovqatning kimyoviy o ‘zgarishlari qator gidrolitik ferm entlar ta’sirida ro ‘y beradi. Bu fermentlar uch guruhga
b oiinadi: 1)
oqsillarni parchalaydigan fermentlar -
proteazalar; 2) y o g ia m i parchalaydigan fermentlar - lipazalar; 3)
uglevodlarni parchalaydigan fermentlar - karbogidrolazalar. Fermentlar hazm bezlarining sekretor hujayralarida hosil b o iib , so ia k , m e’da, me’da osti bezi va ichak shiralari tarkibida hazm y o ilarig a kiradi. Ovqat moddalarining har bir turiga turli fermentlar ketma-ket (ba’zilari oldin, ba’zilari keyin) ta’sir etadi, natijada oziqa moddalar m aiu m ketma- ketlikda tobora oddiy kimyoviy birikmalargacha parchalana boradi. Shunday qilib, organizmning tirikligi uchun zarur b o ig a n barcha oddiy moddalar tashqi muhitda murakkab birikmalar - oqsil, yog‘ va karbonsuvlar shaklida uchraydi. Bu moddalar hazm tizimiga tushib, murakkab hazm jarayonlarida parchalanadi va keyinchalik qonga so‘riladi. Ovqat moddalarining organizmga muntazam kirib turishi, o ‘zgarishi va
o ‘zlashtirilishi organizm tuzilmalarini va ulaming tiriklik faoliyatini bir butun
qilib turishga imkon beradi.
Ovqat moddalari organizmga so ‘rilgandan keyin hujayralar va to ‘qimalaming tuzilishi va energiya berish uchun sarf etiladi. Oqsillaming parchalanish mahsulotlari (aminokisiotaiar va past molekulali peptidlar), y o g ia m in g parchalanish mahsulotlari (diglitseridlar va
monoglitseridiar, glitserin, yog‘ kislotaiar) va karbonsuvlaming parchalanish mahsulotlari (poli - va monosaxaridlar, www.ziyouz.com kutubxonasi dekstrina, disaxaridiar va monosaxaridlar) shunday moddalar jum lasiga kiradi. Faqat suv, mineral tuzlar va ovqatdagi ba’zi organik birikmalar o ‘zgarmasdan qonga so ‘riladi. Barcha tirik organizmlar moddalar almashinuvining turiga qarab, ikki guruhga -- avtotrof va
geterotrof organizmlaiga bo‘linadi. Agar avtotrof organizmlarga k o ‘pincha o ‘simliklar kirsa,
geterotrof organizmlarga hayvonlar kiradi. Hayvonlar ovqatlanishi uchun zarur b o ig a n organik moddalardan - oqsil, yog‘ va karbonsuvlarni tayyor holda tashqi muhitdan oladi. Hayvon va odam organizmida bu murakkab organik moddalar hazm jarayoni orqali oddiy organik moddalarga aylanadi, ulardan keyinchalik organizmning o ‘ziga xos b o ig a n murakkab organik moddalar hosil b o ia d i. Hazm
a’zolari sekretor funksiya bilan
bir qatorda
ekskretor funksiyasini ham o ‘taydi, ya’ni modda almashinuvining b a’zi mahsulotlari (masalan, o ‘t pigmentlari) ni va o g ‘ir metallarning tuzlarini organizmdan chiqarib tashlaydi. Rus olimi I.P.Rozenkov fikricha, hazm a ’zolarining ekskretor funksiyasi yana shu y o ‘sinda namoyon b o iadiki, bu tizimda picha miqdorda oqsillar ishlab chiqariladi, ular keyinchalik aminokislotalargacha parchalanadi va bu aminokislotlar esa qonga so‘rilib, tegishli hujayralarda boshqa oqsillarning sintezlanishida ishtirok etadi. I.P.Pavlov - ovqat hazm qilish haqidagi hozirgi zamon talim otining asoschisi Ovqat hazm qilish masalasi ko‘pdan beri olimlarning fikrini o ‘ziga jalb qilib kelgan. Lekin hazm qilish haqidagi tajriba bilan isbotlangan to ‘g ‘ri m aium otlar qadim zamonlarda boim agan, chunki ovqat hazm qilish haqida to ‘g ‘ri tushuncha olish
uchun ovqat
moddalarining parchalanishini, o ‘zgarishini va so‘rilishini, bezlarning ishlash xarakterini, shiralarning tarkibini tajriba y o ii bilan bilish zarur edi. XIX asming ikkinchi yarmida mashhur fiziologlardan K.Ludvig; R.Gaydengayn, A.Ovsyanikov va boshqalar hayvonlarda s o ia k . bezlari faoliyatini o ‘rganish sohasida k o ‘p ishlar qilganlar. Ular surunkali usuldan foydalanganliklari sababli, faqat s o ia k chiqarishning ba’zi tomonlarinigina aniqlashga muvaffaq boiganlar. Bu tekshirishlarda markaziy asab tizimining roli, mu’tadil, y a’ni shikastlanmagan organizmda bezlarning ishlashi kabi masalalar aniqlanmay qolgan. Keyinchalik, k o ‘p olimlar hazm a ’zoiari ishini o ‘rganish uchun xronik usullaridan foydalangan. Masalan, buyuk nemis olimi R.Gaydengayn itlarda m e’dadan kichik me’dacha ajratish usulini taklif etgan. Lekin kichik m c’dachani ajratish vaqtida me’da asablari kesilganligi sababli, uning asab tizimi ta’sirida ishlashini aniqlash mumkin boim agan. Hozirgi zamon hazm fiziologiyasining asoschisi buyuk rus olimi I.P.Pavlovdir. 0 ’zining shogirdlari bilan hazm fiziologiyasiga yangicha www.ziyouz.com kutubxonasi jarrohlik usullarini tatbiq etib birinchi b o ‘lib hazm tizimining asab va gumoral y o ila ri orqali boshqarilish nazariyasini kashf etgan. I.P.Pavlov hazm a’zolari funksiyasini tekshirishning eksperimental - jarrohlik usulini xronik tajribalarda eng yuqori darajagacha takomillashtiradi. Bu usul shundan iboratki, jarrohlik maxsus joylarda, jarrohlikning barcha qo>idalariga va ehtiyoj choralariga rioya qilib o 4tkaziladi va hazm y o ‘lining biror qismiga sun’iy y o ‘l - fistula o ‘matiladi. Biror a ’zo (m e’da, ichak, o ‘t xaltasi) bo‘shlig‘i yoki hazm bezi yo‘lini tashqi muhitga tutashtirish uchun jarrohlik qilib ochilgan sun*iy y o ‘l fistula Usuli deb ataladi. Fistula usuli jarrohlik qilingan a ’zo funksiyasini uzoq muddatda, istagan vaqtda kuzatish imkonini beradi. Ayni vaqtda fistula jarrohligi shunday o ‘tkaziladiki, tekshirilayotgan a ’zoning qon aylanishi va innervasiyasi m e’yor darajasida saqlanib qolinadi. I.P.Pavlov va uning shogirdlari bu yangi xronik usullardan foydalanib, fiziologiyada yangi sintetik oqim yaratdilar. I.P.Pavlovga qadar hukm surib kelgan
tahliliy oqim organizmning ayrim qismlari ishini o ‘rganishga va ularning barcha tabiat hodisalariga b o ‘lgari munosabatlarini aniqlashga qaratilgan bo ‘lsa, sintetik oqim har bir a ’zoning ahamiyatini, butun organizmaa tutgan o ‘mini, boshqa a’zolar bilan bog‘langan holda ishlashini o ‘rganishga qaratiladi. Ovqat hazm qilish a’zolarining ishini o ‘rganish sohasida I.P.Pavlov yaratgan bu yangi sintetik oqim, a ’zolar ishini bir-biri bilan va butun organizm bilan bogiangan holda o ‘rganishni nazarda tutadi. Tahlil va sintez uslublari bir-biriga qarama-qarshi b o im a y , bir-biri bilan o ‘zaro bogiangan dialektik birlikdan iborat. Shunday qilib, I.P.Pavlovning nazariyasiga k o ‘ra, tahlil bilan sintez uslublarini birligi sintetik fiziologiyaning asosiy tomonlarini tashkil qiladi. Organizm funksiyalarini bunday bir-biri bilan bogiangan holda o ‘rganish tahliliy usuldan, ya’ni organizmni ayrim b oiaklarga b o iib , ulami sun’iy sharoitda o rganish usullaridan farq qiladi, albatta.
vS
48-rasm. I.P .P avlovning «kichik bezlariga fis tu la qo 'yish usuli m e ’da» hosil qilish usuli www.ziyouz.com kutubxonasi 49-rasm. M e'd a bezlarining tuzilishi (m ikroskop ostida) 50-rasm . I.P .P avlovning soxta ovqatlanish yordam ida m e 'da shirasini o ‘rganish Shunday qilib ovqat hazm qilish murakkab fiziologik jarayon b o ‘lib, bunda ovqat fizik va kimyoviy o ‘zgarishlar natijasida mayda zarrachalarga parchalanadi, keyinchalik parchalanish mahsulotlari me’da va ichak b o ‘shlig‘idan qon hamda
limfa tomirlariga s o ‘riladi. Ovqat
o g ‘iz b o ‘shlig‘ida tishlar yordamida, me’da va ichaklarlarning mayatniksimon hamda
peristaltik harakati natijasida m aydalanishiga fizik o ‘zgarish deb ataladi. Ovqat tarkibidagi oqsil, y o g ‘, uglevodlam ing fermentlar ta’sirida parchalanishi kimyoviy o‘zgarish deb ataladi. I.P.Pavlov ovqat hazm qilish a’zolari ishini sintetik usul bilan o ‘rganish uchun so‘lak bezlari y o ‘lini tashqariga chiqarishni, m e’dadan kesib kichik me’dacha hosil qilishni, o ‘t y o ‘lidan teshik ochishni va shu kabi boshqa bir qancha jarrohlik ishlarini amalga oshirishni taklif etadi (47, 48, 49, 50- rasmlar). I.P.Pavlov taklif etgan xronik usullar yordam ida ovqat hazm qilish tizimining ayrim qismlarida ovqat m oddalarining qanday o‘zgarishi, beziardan chiqadigan shiraning ovqat tu rig a q arab xilma-xil bo‘lishi, h a r xil ovqat moddasl tarkibiga qarab hosil bo‘Iadigan shiraning miqdori va tarkibi, ovqat hazm qilish a ’zolari orasidagi o‘zaro munosabat va bu a ’zolarning sekret chiqarish funksiyasining o ‘zaro bir-biri bilan bog‘Ianishi kabi fiziologik jarayonlar aniqlandi. I.P.Pavlov o ‘zining juda k o ‘p tajriba va kuzatishlariga asoslanib, ovqat hazm qilish markazi, uning reflektor faoliyati haqida yangi ta ’limot yaratdi. Bu ta’limotga muvofiq ovqat hazm qilish vaqtida bezlardan shiraning chiqishi va hazm a ’zolarining harakati bosh miya sharlari p o ‘stlog‘i hamda po‘stlog‘ ostidagi yadrolar tomonidan boshqarilishi to ii q o ‘z isbotini topdi. Shunday qilib, I.P.Pavlov tomonidan bajarilgan barcha ishlar va u yaratgan hazmning reflektor nazariyasi fiziologiya fanida yangi sahifa Ochdi, k o ‘p zamonlardan beri siru-asror b o iib kelgan ovqat hazm qilish jarayonlarini oydinlashtirdi. www.ziyouz.com kutubxonasi
Ovqat hazm qilish a’zolariga: o g ‘iz b o ‘shlig‘i va undagi a’zolar - tomoq-halqum, qizilo‘ngach, me’da, ichaklar, jigar, m e’da osti bezi va ovqat hazm qilish kanalidagi boshqa k o ‘p mayda bczlar kiradi. (46-rasm) Ovqat hazm qilish yo‘li - ichki epiteliy, o ‘rta-mushak, tashqi-seroz qavatdan tuzilgan. Odamning hazm qilish tizimida maxsus sekrct ishlab chiqaruvchi bezlar to ‘plangan holda joylashgan. Bu bezlaming k o ‘pchiligi ovqat hazm qilish nayining ichki, ya’ni shilliq qavatida joylashgan. Odam va yuksak rivojlangan hayvonlarda shilliq qavatidagi bezlar bilan birga bir nechta yirik bez ham paydo b o la d i. Jigar va m e’da osti bezlari ana shunday yirik ovqat hazm qilish bezlari jum lasiga kiradi. Ovqat hazm tizimining birinchi qismi - og‘izda ovqat maydalanadi, so‘lak bilan ho‘llanadi va ovqat lo ‘qmasi shaklida shakllanadi. Ovqat odamning o g ‘iz b o ‘shlig‘ida qariyb 8-15 soniya turadi, so ‘ng yutiladi, ya ni til mushaklahning qisqarishi natijasida halqum va qizilo‘ngachga itariladi. Og*izga kirgan ovqat tam bilish, taktil, harorat retseptorlarining ta’sirlovchisidir. T a ’m bilish retseptori tilning shilliq pardasida joylashgan taktil, harorat, shuningdek og‘riq sezish retseptorlari o g ‘iz bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga yoyilgan. Bu retseptorlardan keluvchi asab impulslari uchlik asab, yuz va til-halqum asablarining markazga intiluvchi tolalari orqali asab markazlariga boradi. Natijada so ia k , m e’da va m e’da osti bezlarining sekretsiyasi refleks y o ii bilan q o ‘zg‘alib, chaynash va yutish harakat jarayonlari yuzaga keladi. Ovqat o g ‘izda juda oz vaqt tursa ham, lekin ovqatning og ‘izga tushishi va bu bilan b o g iiq b o ig a n boshqa bir qancha hodisalar (ovqatning hidi, mazasi, tildagi asab uchlarining qitiqlanishi va boshqalar) ovqatning keyinchalik hazm b o iish id a juda katta ahamiyatga ega. Chaynash. Ovqatni chaynash ham murakkab reflektor mexanizmdan iborat b o iib , ovqat boiakchalari jag iarn iu g harakati natijasida ovqat eziladi. Ovqat qancha k o ‘p ezilsa, o ‘shancha oson hazm b o ‘ladi, chunki ezilgan ovqatning ichiga s o ia k ko‘p miqdorda kiradi. Chaynashning ahamiyati ovqatni mexanik ishlash va maydalashdan iborat. Ayni vaqtda ovqat so ia k bilan hoilanib, yumshab, yutish uchun qulay holga keladi. S o iak bezlari O g‘iz b o ‘shlig‘ida uch juft yirik so ‘lak bezi; quloq oldi (1), ja g ‘ osti (II) va til osti (III) bezlari, shuningdek til yuzasida va tanglay bilan yuzning shilliq pardalarida joylashgan k o ‘pincha mayda bezlarning yoilari o g ‘iz b o ‘shIig‘iga ochiladi (51-rasm). www.ziyouz.com kutubxonasi 51-rasm. O dam ning so 4 a k bezlari. S o‘lak bezlarida ip singari cho‘ziluvchi yopishqoq sekret chiqaruvchi shilimshik hujayralar va soMak deb ataluvchi suvday suyuq sekret chiqaruvchi seroz hujayralar bor. Quloq oldi bezi va tilning yon yuzalaridagi bezlar seroz hnjayralardan tashkil topgan. Shilimshiq hujayralardan tuzilgan bezlar - shilliq bezlar til
ildizida, qattiq va yumshoq tanglayda b o ‘ladi. Seroz va shilliq hujayralardan tashqari so ‘lak bezlarida sekretor hujayralaming ostida joylashgan mioepitelial hujayralar ham bor. So‘lakning tarkibi va xossalari So‘lakda suv, anorganik va organik moddalar bor. Suv s o ‘lakning 94,4-99,5% ni tashkil qiladi, organik va anorganik moddalar 0,5-0,6% chamasida bo‘ladi. Anorganik moddalarga - xloridlar, fosfatlar, bikarbonatlarning natriy, kaliy, kalsiyli tuzlari, organik moddalarga - mutsin, globulin, fermentlar* aminokislotalar, kreatin, siydik kislota va mochevina kiradi. Bundan tashqari, so ia k d a gazlar (N02 va C02) ham bo‘ladi.
S o‘lak reaksiyasi ishqoriydir (pH=5.8-7.4). So‘lak tarkibidagi oqsillar va fermentlar ovqat moddalarini parchalaydi. So‘lak ferm entlari S o‘lakni silliqlashda ishtirok etadigan oqsil - mutsin deyiladi. U ovqat bilan aralashib, uni yutilishini qo‘lay holga keltiradi. Odam so ia g id a amilotik fermenti- ptialin (amilaza, diastaza) b o ia d i. Bu ferment kraxmalga tasir etib, uni dekstrinalarga va disaxarid - maltozaga parchalantiradi. Ikkinchi bir ferment - maltaza disaxarid maltozaga ta’sir etib, uni glukozaga aylantiradi. Bu fermentlar ishqoriy, neytral va nofaol kislotali sharoitda ta’sir etadi. Fermentlar asosan quloq oldi va ja g ‘ osti bezlarida ishlab chiqariladi. Ovqat o g ‘izda qisqa vaqt turganligi uchun ptialin karbonsuvlarni oxirigacha parchalab ulgura olmaydi. Uning ta’siri m e’dada ham davom etib, ovqat www.ziyouz.com kutubxonasi ichiga kislota kirguncha davom etadi. M e’da shirasidagi kislota ovqatga tasir qilgandan keyin ptialin karbonsuvlarga ta’sir etmay qo ‘yadi. Odam so ia g id a ptialin va maltazadan tashqari fermentga o ‘xshagan modda lizosim ham b o ia d i .Bu modda mikroblarni o id irish xususiyatiga ega. Odamda bir kunda ishlab chiqariladigan s o ia k miqdori o ‘rtacha 1,5 1 ni tashkil qiladi. B a’zan o ‘txo‘r hayvonlarda esa (masalan, ot, sigir) bir kunda 46-60 1 gacha s o ia k ishlab chiqariladi. S oiak bezlarining innervatsiyasi. S o ia k chiqadigan qitiqlagich ovqat b o iib , bu ta’sir natijasida tez so ia k ajralib chiqadi. Qitiqlagich ta’sir etishi bilan s o ia k chiqquncha b o ig a n vaqt yashirin yoki la ten t davr deyiladi. Bu vaqt 2-3 soniyani tashkil etadi. S oiakning tarkibi o g iz g a tushadigan moddalaming fizik va kimyoviy xususiyatlariga qarab har xil b o iad i. Quruq ovqatlarga s o ia k ko‘p ajraladi. Shuningdek kislota va ishqoriy reaksiyali ovqat moddalariga ham k o ‘p miqdorda va suyuq s o ia k chiqadi Bundari m aiu m k i, s o ia k bezlarining ishi ovqat turiga qarab o ‘zgarib turadi. S o ia k chiqishi reflektor jarayondan iborat b o iib , markaziy asab tizimi orqali boshqariladi. O g‘izga ovqat tushishi bilan undagi sezuvchi asab uchlari qitiqlanadi, ta’sirot markazga intiluvchi asab tolalari orqali markazga borib, keyin s o ia k bezlariga keladi va s o ia k ajrata boshlaydi. O g‘iz shilimshiq qavatining bir
qismida o ‘mashgan retseptorlar kimyoviy qitiqlagichlarga sezgir b o ia d i. Achchiq va sh o ‘r moddalar til tubidagi retseptorlar orqali s o ia k chiqaradi. Termoretseptorlar butun til ustida, mexanoretseptorlar esa til uchi, til tubi, tanglay va yuqori labda joylashgan b o ia d i. S o ia k bezlariga keluvchi til asabi, til - tanglay asabi, sayyor asabning tolasi va nog‘ora tori asabi sezuvchi asablardir. Har bir s o ia k bezi sim patik va adashgan asab bilan ta’minlangan. Jag‘ osti va til osti bezlariga nog‘ora tarkibiga o ‘tib boradigan adashgan asab tolalari keladi. Quloq oldi bezlari til-halqum asabidan adashgan tolalar oladi. Adashgan asablarda s o ia k chiqaruvchi va tomijlami kengaytmivchi tolalar bo iad i. Simpatik asablar s o ia k bezlariga ustki bo‘yin simpatik tugunidan boradi. Adashgan asablar, xususan, nog‘ora tori qitiqlangan vaqtda k o ‘p miqdorda suyuq s o ia k chiqadi. Simpatik asab qitiqlanganda esa organik moddalarga boy b o ig a n quyuq s o ia k ajraladi. Agar simpatik va adashgan asablar uzoq vaqt qitiqlansa, ajraladigan so ia k d a organik moddalarga boy s o ia k ajraladi. Har ikki asab baravariga qitiqlanganda ham shu hol yuz beradi. Asablaming qitiqlanishi natijasida so ia k ajralishining oddiy filtratsiya jarayonidan iborat bo im ay , markaziy asab tizimi va sekret chiqaruvchi hujayralaming faolligi natijasida vujudga keladigan murakkab fiziologik jarayondir. www.ziyouz.com kutubxonasi Bosh miyada so ia k ajratish m arkazlari va reflektor tabiati So‘lak ajratish markazlari uzunchoq miyada joylashgan. Bu markazlar sezuvchi asablar orqali keladigan impulslar ta’sirida yoki qon tarkibining o ‘zgarishi natijasida q o ‘zg‘aladi. Masalan, b o ‘g ‘ilish vaqtida qonda karbonat angidrid k o ‘payib so‘lak k o ‘p chiqadi. Shuningdek, och odamning qoni so‘lak ajratish markazlarining q o ‘zg‘atuvchanligini oshiradi, to‘q odamning qoni, aksincha, q o ‘zg‘aluvchanlikni pasaytiradi. S o‘lak ajratish markazlarining ishi bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘i tomonidan boshqariladi. Turli ta’sirotlarga javoban afferent asablar orqali so‘lak chiqishi refleks y o 4li bilan amalga oshiriladi. Og*izga tushgan ovqat, yuqorida aytilganidek, sezuvchi asab uchlariga ta’sir etadi va ta’sirot sezuvchi asablar orqali uzunchoq miyaga borib, undan sekretor asablar orqali so‘lak beziga keladi, natijada so ‘lak chiqadi. Bunday so*lak ajralishi tushmasdan ham so‘lak chiqishi mumkin. Masalan, ovqatni k o ‘rganda, uning hidini sezganda ham s o ia k ajraladi. Bu y o i bilan s o ia k chiqishi uchun odam shu ovqatni biror marta yeb k o ‘rgan b o iis h i kerak! Faqat ovqatni yeb, uning mazasini bilgandan keyingina, uni ko‘rish va hidini sezish jarayonida s o ia k ajraladi. Bunda ta’sirob sezuv a ’zolarining asablari orqali bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘iga boradi va undan uzunchoq miyaga kelib, sekretor asablari orqali s o ia k bezlariga o ‘tgandan so*ng so ia k ajraladi. (52-rasm) Bu tarzda so ia k chiqishini I.P.Pavlov shartli yoki orttirilgan refleks y o ii bilan s o ia k chiqishi deb atagan. 52-rasm . R efleks y o ‘li bilan s o ‘lak chiqish tasviri. 1-markazgci intiluvchi tola - q o ‘z g ‘alishni til retseptorlari orqali uzatadi, 2-markazdan qochuvchi tola Download 5.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|