Oila pedagogikasi
|
Oila pedagogikasi. Hasanboyeva O
2.2. Oila ma’naviyati
0 ‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi ja miyat hayotining barcha sohalarida amalga oshirilayotgan poklanish, oila, oilaviy munosabatlar, oilada ma’naviy va jismoniy barkamol yosh avlodni tarbiyalash borasida ham jiddiy o'zgarishlar qilishni taqozo etdi. Jumladan: oilaning jamiyatdagi o‘mi, oilaviy munosabatlaiga bog‘liq milliy an’analar, sermazmun milliy qadriyatlaming ildizlari ajdod- larimiz merosini o‘rganish va ommalashtirish, milliy oilaviy tarbiyada umuminsoniy qadriyatlaming o‘mini yuksaltirish va uning oilada uyg'unlashuvini ta’minlash, o‘zbek oilasiga xos 38 xususiyatlami (mentalitetini) yaratish va keng targ‘ib etish jamiyatning asosiy negizi hisoblanmish oilani istiqlol maf- kurasiga mos shaklan va mazmunan shakllantirishning garo- vidir. 'H ar bir millatning ma’naviy boyligi milliy va umumin- soniy qadriyatlaming birligidan tashkil topadi. Ma’naviy meros o‘tmishning yutug‘i. Uni to‘la, odilona egallash va rivojlantiiish esa hoziigi avlodning vazifasidir. 0 ‘z madaniy merosini, qadriyatlarini bilmaslik yoki mensimaslik man- qurtlikdir. Ulami boyitib, yuksak darajaga ko‘tarishga intil- maslik esa millat va uning istiqloli uchun fojeadir. Ma’na viyati yuksak darajada rivojlangan insongina istiqlol, vatanimizning ulug‘ bir kelajagi uchun mehnat qilishga o‘zida kuch va qudrat topa oladi. Shaxs ma’naviyati dastlab oila sharoitida shakllanadi va jamiyat ma’naviyatini belgilovchi mezon sifatida namoyon bo‘ladi. Shu boisdan, madaniy merosdan, bugungi kun qadriyat- laridan to‘g‘ri foydalana olish, tarixdan to‘g‘ri xulosa chiqara bilish, o‘z tarixiga va bugungi ahvoliga, madaniy merosi va ma’naviy qadriyatlariga, diniga va axloqiga va huquqiy ama- liyotiga, turmush tarziga tanqidiy ko‘z bilan qaray olish - mustaqillikni mustahkamlashning muhim ma’naviy asosidir. Mana shu ma’naviy asos har bir ota-ona, oilaga kirib borsagina oila ma’naviyati qaror topishi tabiiydir. Aksincha, bo‘lsa esa oiladagi har bir yoshni jamiyatimizda bo‘layotgan o‘zgarishlami noto‘g‘ri talqin etishga olib keladi. 0 ‘zbek oilasida vataniga, xalqiga, oilasiga, istiqlol g‘oya- lariga sadoqatli, fidokor, mustaqil fikrlaydigan, dunyoqa- rashi keng, e’tiqodi yuksak, iqtidorli, tashabbuskor, mas’u- liyatli, ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni voyaga 39 yetkazish kelajagi buyuk o‘zbekistonning gullab-yashnashi uchun garovdir, Yuksak ma’naviyatga ega ota-ona oilaning mohiyati, qadri, burch, mas’uliyat, oila vazifalari, oilada barkamol farzand tarbiyasi, oilani moddiy jihatdan ta’minlash, uning osoyishtaligini saqlash kabi vazifalami anglab yetadi va unga amal qiladi. Yuksak ma’naviyatli ota-ona farzandlarini insonparvar, vatanparvar, axloqiy jihatdan pok, bilimli, kamtar, oliyjanob qilib tarbiyalaydi. Ma’naviyat ilm-fan, falsafa, axloq, huquq, adabiyot va san’at, xalq ta’limi, ommaviy axborot vositalari, urf-odatlar, an’analar, din va boshqa ko‘plab tarixiy amaliy va zamonaviy qadriyatlaming ta’sirida shakllanadi. Aynan shu qadriyatlar oilada ota-ona, katta yoshdagi oila a’zolari ta’sirida shakllanadi. 0 ‘zbek xalqi qadimdan oila ma’naviyatiga alohida e’tibor qaratgan. Bugungi kunda ma’naviy merosdan foydalanib, mustaqil respublikamiz talabiga javob beradigan yoshlami tarbiyalash har bir oilaning muqaddas burchidir. Bu burchni sharaf bilan ado etish oilada yosh avlod ongiga avlodlar shajarasi, kasb-kori, urf-odatlari, an’analari, tarbiya usullari, jamiyat taraqqiyotidagi o‘mi, o‘ziga xos ijobiy tarixini singdirish, undan g‘ururlanish hissini tarbiya- lashdan boshlanadi. 0 ‘z ota-onasidan, oilasi, avlod-ajdodlari tarixidan g‘ururlangan inson o‘z o‘lkasi, millati, xalqi, tili, dini, madaniyatidan g‘ururlanishi, uni avaylab-asrashi, du- nyoga ko‘z-ko‘z qilishi tabiiydir. Buning uchun oilada bolaning ongiga yoshlikdan boshlab «sen tarixi boy, ulug‘ millatning farzandisan», «sen ulug‘ mutafakkirlar, allomai- zamonlami dunyoga keltirib, tarbiyalagan bobokalonlaming 40 ajdodisan», «o‘zbek xalqi boy ma’naviyatli, vatanga, xalqqa, sadoqatli xalq», «Bizning mamlakat dunyoda tabiati eng go‘zal, boy diyor» kabi tushunchalami singdirib bormoq lozim. Yurtboshimiz I.Karimov ta’kidlaganidek: «har bir inson- ning, ayniqsa, endigina hayotga qadam qo‘yib kelayotgan yoshlaming ongiga shunday fikmi singdirish kerakki, ular o'rtaga qo‘yilgan maqsadlarga erishishi o‘zlariga bog‘liq ekanligini, ya’ni bu narsa ulaming sobitqadam shijoatiga, to‘la-to‘kis fidokorligiga va cheksiz mehnat-sevarligiga bog‘- liq ekanini anglab yetishlari kerak. Xuddi shu narsa dav- latimiz va xalqimiz ravnaq topishining asosiy shartidir». Shu boisdan ham yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor berish, ulami jamiyatimizning ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy taraqqiyotida faol ishtirok etishlarini ta’miniash har bir oilaning, fuqa- roning, davlat va nodavlat tashkilotlarining burch va vazifasi hisoblanadi. Yurtboshimiz o‘zlarining nutqlarida yoshlar tarbiyasi, oilada tarbiya masalasiga barchaning diqqatini qaratayotgani bejiz emas, chunki XXI asrda yashab samarali mehnat qilish, o‘zbekistonning buyuk kelajagini bunyod etish asosan bugun- gi yosh avlod zimmasiga tushadi. Shuning uchun yoshlami chuqur bilimli, yuksak madaniyatli, mehnatsevar va tashab- buskor shaxslar yetib shakllantirish oilada hayot taj-ribasiga ega, turmushning achchiq-chuchugini qurgan, qi-yinchi- liklarda toblangan yoshi ulug‘larimiz, faxriylarimiz va ota- onalaming, shu bilan birga, mazkur ishga da’vat etilgan tarbiyachilar va jamoatchilikning asosiy vazifasidir. Sir emaski, ma’naviy-ma’rifiy islohotlaming mazmun va mohiyatini teran anglamaslik, loqaydlik, mahalliychilik, ma’naviy va moddiy qadriyatlarga beparvolik oila ma’na- 41 viyatiga salbiy ta’sir etuvchi illatlardir. Buning oldini olish- ning muhim vositalaridan bid oilada bo‘sh vaqtni samarali tashkil etishdan iboratdir. I .A. Karimov 0 ‘zbekiston Resiublikasi Oliy Kenga- shining birinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida aytganlariday, «San’atda oshkoralikni pesh qilib, televizor, kino ekranlarida, matbuot vositalarida bo‘lmag‘ur lavhalarni aks ettirish, bema’nilik va hayosizlikni, ba’zan esa hatto axloqiy buzuq- likni targ'ib qilishlar ko‘rinib qolgan» edi. Bunday milliy urf-odatlarimiz va axloqimizga zid keladigan qiliqlar qaerdan paydo bo‘ldi? Davr taqqozosimi? Insoniyat kamoloti ifodasimi? Yoki ma’naviy-tarbiyaviy ishlarimizning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmaganligimi? Shuni unutmaslik kerakki, insoniyat va millatlar takomili hech qachon milliy an’analami poymol etish, axloqu odob pardalarini g‘ijimlash evaziga emas, aksincha, insonni yanada balandroq ma’naviyat, poklik va odob cho‘qqisiga olib chiqishda namoyon bo‘ladi. Odamlaming ongini, ruhiyatini, ismu jismini poklantirish hozirgi kundagi tarbiyaviy-ma’naviy faoliyatimizning asosini tashkil etmoqda. Bunga sabablar ko‘p. Bir o'rinda o‘tmish davrlar asoratidan qutilish ko‘zda tutilsa, ikkinchi o‘rinda inson tabiatida uchraydigan, kezi kelganda xuruj qilib turadi- gan qusurlardan qutulish ehtiyoji ham mavjud. Mustaqillik zamoni ana shunday obyektiv va subyektiv insoniy xususiyatlar, fazilatlami poklantirish yo'liga, azaliy va milliy taraqqiyot o‘zaniga solib yubordi. Milliy qadriyatlarimiz, urf- odatlarimiz o‘zining umumbashariy mohiyatini namoyon etish imkoniyatiga ega bo'ldi. Milliy an’ana va qadriyatlar rivoji shunday bir dialektik prinsipga asoslanganki, kimki o‘z xalqi milliy qadriyatini 42 boshqa millat qadriyatlariga teskari qo‘ymagan holda va aksincha, boshqa millat ma’naviyatini chuqur his qilish darajasiga o‘sib chiqsa va o‘z milliy qadriyatini bemalol va beminnat namoyish etish imkoniyatiga ega bo‘lsa, milliy munosabatlarda do'stona iqtisodiy va ma’naviy muloqotdan o‘zga niyat bo‘lmasa, ana shunda turli millatlaming ma’naviyatini ifodalovchi umumbashariy qadriyatlar o‘sib boraveradi. 0 ‘z tarixini, ma’naviyatini, qadriyatlami o‘zi bunyod etuvchi xalq, elat va millatlarga endi shunday imkoniyatlar yaratilmoqdaki, xalqimizning ham jahon xalqlariga faxrlanib, iftixor tuyg‘usi bilan ko‘z-ko‘z qiladigan fazilatlari qanchalik mo‘l-ko‘1 bo‘lsa, yangi tug‘ilib, shakllanib qoladigan qusurlami bartaraf etishga ham aqli va zakovati yetarlidir. Buni milliy urf-odatlarimiz, axloqu odobimiz, chin insoniy ne’matlarimiz taqozo etadi. Binobarin, «Ajdodlarimizning ruhi poklari va urf- odatlari, bizning eng yaxshi an’analarimiz qayta tiklanganda islohotlar muvaffaqiyatga erishadi. 0 ‘ta o‘qimishli, ruhan bardam va jismonan baquwat kishilargina istiqlol va taraq- qiyot yo‘lini bosib o‘ta oladi. Sarchashmalari buyuk ajdod larimizning tafakkurlari va muddaolaridan boshla-nadigan xalqimizning ma’naviy qadriyatlari iqtisodiy o‘zgar-tirish- larimizning mustahkam poydevori bo‘lib xizmat qiladi».1 Oilaviy bayramlami nishonlash, yoshlar tarbiyasida alia, ertak, xalq maqol va matallaridan, qo‘shiqlaridan samarali foydalanish, birgalikda madaniy xordiq, chiqarishni, milliy sport o‘yinlari va musobaqalarini, tarixiy obidalar va qada- mjolarga sayohatlar uyushtirish, boshqa millat ma’naviyatiga Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling