Oila pedagogikasi

Oilada bolalar o ‘yinlarini tashkil etish
Oila - bu muqaddas dargoh bo‘lib, uning asosiy muam- 
mosi bola shaxsini har tomonlama tarbiyalashga erishishni 
ta’minlashdan iborat. Bugungi kunda barkamol shaxsni 
tarbiyalash davlatimiz oldida turgan dolzarb vazifalardan 
biridir. Ma’lumki, oilada bolalaming asosiy vaqti kattalar
178

---

mehnatiga yordam berish, tevarak-atrofdagi voqea va hodi- 
salarga nisbatan o‘z munosabatlarini o‘yin jarayoni orqali aks 
ettirish, ularga taqlid qilish bilan o'tadi.
0 ‘yin - bolalaming har tomonlama rivojlanishining 
muhim vositasi fiamda asosiy faoliyat turi hisoblanadi.
0 ‘yin - uzoq davrlardan beri, mashhur olimlar, pedagog- 
psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat 
arboblari diqqatini o‘ziga qaratib kelgan.
0 ‘rtaOsiyo madaniyati tarixida farzand tarbiyasiga juda 
katta e’tibor qaratilganligi, mashhur allomalardan Abu Nasr 
al-Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf 
Xos Hojibning «Qutadg'u bilig, baxt keltiruvchi bilim», 
Ahmad Yugnakiyning «Hibatul haqoyiq» («Haqiqat sov- 
g'alari») kabi jahonga mashhur asarlarida xalqimizga xos 
bo'lgan farzand tarbiyasining muhim omillari ustida fikr 
yuritganlar.
Xalq pedagogikasi chuqur o‘rgatilganda, mutafakkir- 
laming farzand ta’lim tarbiyasi va odob-axloqqa oid asar­
larida, o‘zbek xalqi bolalami taibiyalashda tarbiyaviy ishning 
eng ta’sirchan uslubi-o‘yin shaklidan juda keng foydalan- 
ganligini ko'ramiz.
Bola tarbiyasida o‘yinning o‘ziga xos xususiyatlari va 
turlari mavjud. 0 ‘yin mazmuni va tashkiliy ko‘rsatkichi 
darajasiga ko‘ra: xalq milliy harakatli o‘yinlari, ijodiy 
o‘yinlar, harakatli o‘yinlar, ermak-ovutmachoq o‘yinlar, 
sanamalar xalq og‘zaki ijodidagi o‘yin turlari mavjud.
0 ‘zbek xalqi bolalami taibiyalashda an’anaviy o‘yin 
turlaridan, (o‘g‘il va qiz bolalami o‘ziga xos xususiyatlarini 
tarbiyalashda) tarbiyaning o‘ziga xos xususiyatlaridan foyda- 
langanlar. 0 ‘g‘il bolalami uddaburon, chaqqon, topqir, 
qizlami mehr-shavqatli, uy ishlariga kirishimli qilib tarbiya-
179

---

langan. Ulami hayotga, turmushning og‘ir yengil sinovlariga 
tayyorlab borishga katta e’tibor qaratilgan. Bunday jarayon- 
larda ota-onaning shaxsiy namuna bo‘lishi, mehnatga 
chiniqtirishi, mehnatga o‘rgatish kabi tarbiya shakllaridan 
unumli foydalanilgan.
0 ‘yin - doimo hayotni aks ettiradi. 0 ‘yin o‘zining kelib 
chiqishiga ko‘ra, yo‘nalish va mazmuniga ko‘ra ijtimoiy 
voqelik hisoblanadi. 0 ‘yin jarayonida bolaning psixik bilish 
jarayoni, irodasi, hissiyoti, ehtiyoji, qiziqishlari, ta’sirchanligi
— uning butun shaxsiyati shakllanadi. Bola o‘yinda amamliy 
ehtiyojlarga qaram bo‘lmaydi. Bunda u o'zining bevosita 
ehtiyoji va qiziqishlaridan kelib chiqadi. Bolalaming o'yinlari 
o‘zining rang-barangligi bilan ajralib turadi.
Bolalar mustaqil ijodiy o‘yinlami ko‘proq o'ynaydilar. Bu 
o‘yinlami bolalar o‘zlari o‘ylab chiqadilar. Bolalar o‘z 
taassurotlari, ko‘rgan-eshitgan, his qilgan narsalarga nisbatan 
o‘z munosabatlarini aks ettiradilar. Bolalaming ijodiy 
o‘yinlarini mazmuni va syujetiga ko‘ra 3 guruhga bo'lish 
mumkin.