oila psixologiya ta’lim yo’nalishi «oila psixaterapiyasi nazariyalari» fanidan

KURS ISHINING OBYEKTI: Oila muloqot tizimi sifatida. Turmush o`rtoqlar va ularning ota-onalari o`rtasidagi munosabatlar.
KURS ISHINING PREDMETI: Oila tuzilishi va funktsiyalarining mohiyati.
KURS ISIHINING MAQSADI: Oilani, turmush o`rtoqlar va ularning ota-onalari o`rtasidagi munosabatlar o’rganish va ularni qo’llash
KURS ISHINING VAZIFASI: Oiladagi asoratli holatlarni o’rganish.
KURS ISHINING ILMIYLIGI VA AHAMIYATI: Oiladagi holatlarni o‘rganish . Turmush o`rtoqlar va ularning ota-onalari o`rtasidagi munosabatlarni yaxshilash nizolarni oldini olish.


1-bob. Oila tizim sifatida
1.1 Oila tuzilishi va funksiyalarining mohiyati
Oila ijtimoiy tizim bo'lib, uni avlod, jins va rol nuqtai nazaridan aniqlangan quyi tizimlar turkumi sifatida ko'rish mumkin. Oila a'zolari o'rtasidagi mehnat taqsimoti ba'zi tugunlarni belgilaydi, qo'shimchalar boshqalarni belgilaydi va har bir oila a'zosi bir nechta kichik tizimlarning a'zosi bo'lib, ba'zan ikki tomonlama, ba'zan ko'p tarmoqli.
Oila, shuningdek, shaxsiy hayotni tashkil etishning eng muhim shakli bo'lib, nikoh ittifoqi va oilaviy aloqalarga asoslangan, ya'ni. er va xotin, ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar va boshqa qarindoshlar o'rtasidagi munosabatlar yagona oila byudjeti asosida umumiy uy xo'jaligini yuritadi. Oilaviy hayot moddiy va ma'naviy jarayonlar bilan tavsiflanadi. Oila orqali odamlarning avlodlari almashinadi, unda inson tug'iladi, u orqali poyga davom etadi. Oila, uning shakllari va funktsiyalari bevosita umuman ijtimoiy munosabatlarga, shuningdek, jamiyatning madaniy rivojlanish darajasiga bog'liq. Tabiiyki, jamiyat madaniyati qanchalik yuqori bo‘lsa, oila madaniyati ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
Oilaviy munosabatlarni tahlil qilishda asosiy narsa "rol" tushunchasidir. Inson ijtimoiylashuv jarayonida o'zi taqlid qiladigan bevosita ijtimoiy muhit ta'sirida rollarni belgilaydi, bu uni ba'zi harakatlar uchun rag'batlantiradi va boshqalar uchun jazolaydi. Natijada, to'g'ri xulq-atvorga oid ma'lum g'oyalar insonda ildiz otadi, u o'z hayotida o'zida mujassam etadi. Bu rollar oilaga o'tadi. Masalan, "ota" va "ona" bolaning ijtimoiylashuvi va hayotini qo'llab-quvvatlash funktsiyasi bilan belgilanadigan rollardir. Ular nafaqat biologik ona va ota tomonidan, balki to'liq va hatto to'liq oilalarda - bobo-buvilar, boshqa qarindoshlar, katta aka-uka va opa-singillarda ham amalga oshirilishi mumkin, garchi rol ijrochilarining bunday almashinuvi bilan bolaning ijtimoiylashuvida nuqsonlar paydo bo'ladi. Ota-onalar tomonidan bolalarga nisbatan ma'lum bir rolni qabul qilish ta'lim uslubini belgilaydi.
Oila tushunchasini nikoh tushunchasi bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Oila nikohdan ko'ra murakkabroq munosabatlar tizimidir, chunki. u nafaqat turmush o'rtoqlarni, balki ularning farzandlari va boshqa qarindoshlarini ham birlashtiradi. Oila ichidagi munosabatlar ham shaxsiy (masalan, ona va o'g'il o'rtasidagi munosabatlar), ham guruh bo'lishi mumkin (masalan, ota-onalar va bolalar o'rtasidagi yoki ko'p oilalardagi er-xotinlar o'rtasidagi).
Oilaning mohiyati uning funktsiyalarida namoyon bo'ladi. Ular orasida eng muhimlari: reproduktiv, iqtisodiy va iste'molchi, ta'lim va tiklovchi .
Reproduktiv funktsiya bolalarda ota-onalar sonining ko'payishini o'z ichiga oladi, ya'ni. bu aholining miqdoriy va sifat jihatidan takror ishlab chiqarishidir. Aytishimiz mumkinki, bu eng muhim funktsiyadir. Bolalarning tug'ilishi oilaning davom etishini, oilaviy qadriyatlar va an'analarning o'tkazilishini ta'minlaydi.
Oilaning iqtisodiy va iste'molchi funktsiyasi oilaviy munosabatlarning turli tomonlarini qamrab oladi. Bu uy xo'jaligi, xo'jalik byudjetini saqlash, oilani boshqarish va boshqalar.Oila hayotini tashkil etish va barcha oila a'zolarining hayotiy ehtiyojlarini qondirish oila hayotining asosiy vazifalari hisoblanadi.
Oila insoniyatning tarbiya beshigi hamdir. Oila asosan bolalarni tarbiyalaydi. Oilada bola birinchi mehnat ko'nikmalarini oladi. U odamlarning mehnatini qadrlash va hurmat qilish qobiliyatini rivojlantiradi, u erda ota-onalar, qarindoshlar va do'stlar haqida g'amxo'rlik qilish tajribasiga ega bo'ladi, turli moddiy ne'matlarni oqilona iste'mol qilishni o'rganadi, tashqi dunyo bilan muloqot qilish tajribasini to'playdi va ob'ektiv faoliyatni o'zlashtiradi. Oila orqali bola jamiyatga qo‘shiladi va ijtimoiylashuv yo‘lidan o‘tadi.
Oilaning tiklash funktsiyasi - salomatlik, hayotni saqlash, bo'sh vaqt va dam olishni tashkil qilish, oila har qanday oila a'zosi qarindoshlari va do'stlarining g'amxo'r munosabatiga tayanish huquqiga ega bo'lgan sog'lomlashtiruvchi muhit bo'lishi kerak. Bu nafaqat axloqiy va psixologik tayyorgarlikni, balki mehnat va dam olish rejimiga rioya qilishni, ovqatlanishni va hokazolarni talab qiladi.
ostida oila tuzilishi uning a'zolari o'rtasidagi munosabatlarning yig'indisi, shu jumladan qarindoshlik munosabatlaridan tashqari, ma'naviy, axloqiy munosabatlar tizimi, shu jumladan hokimiyat, hokimiyat va boshqalar. Oilalar avtoritar va demokratik bo'linadigan avtoritar tuzilmani ajrating. Buning o'xshashligi patriarxal, matriarxal va tenglik oilalariga bo'linishdir. Rivojlangan mamlakatlarda teng huquqli oilalar etakchi o'rinni egallaydi.
Oilaning tuzilishi oiladagi rollarning o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi. Bu ba'zi oila a'zolarining boshqalarga nisbatan xatti-harakatlarining me'yorlari va namunalari to'plamidir. Ayolning uy xo'jaligini boshqarishi, bolalarni tarbiyalashi, er esa mulk egasi, egasi bo'lgan va oilaning iqtisodiy mustaqilligini ta'minlagan an'anaviy rollar o'zgardi. Bugungi kunga kelib xotin-qizlarning mutlaq ko‘pchiligi ishlab chiqarish faoliyatiga, oilani iqtisodiy qo‘llab-quvvatlashga jalb etilib, davlat qarorlarini qabul qilishda teng ishtirok etmoqda. Bu bir tomondan ayolning shaxs sifatida kamol topishiga, turmush o‘rtoqlarning teng huquqliligiga xizmat qilgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan tug‘ilishning kamayishiga, ajralishlar sonining ko‘payishiga olib keldi. Shunday qilib, oila shunday tizimdirki, uning har bir a'zosi boshqa oila a'zolarini zarur bo'lgan barcha narsalar bilan ta'minlash uchun o'z roliga mos keladigan funktsiyalar va majburiyatlarni bajaradi. Oiladagi hayotiy jarayonlarning oqimi muloqot va o'zaro ta'sir jarayonidan ajralmas bo'lib, bu o'zaro ta'sirning tabiati ko'p jihatdan oilaning "muvaffaqiyatini" belgilaydi.
Oilani tizim sifatida tavsiflash uchun yaxlit, universal va rasmiylashtirilgan metodologiyaning yo‘qligi oilaviy psixologiyaning asosiy muammolaridan biridir. Bu fakt uchun yetarli tushuntirishlar mavjud.