oila psixologiya ta’lim yo’nalishi «oila psixaterapiyasi nazariyalari» fanidan

Uyushmagan oila - oila a’zolari haddan tashqari emosional bo’lingan, bir-birlariga unchalik yaqin emaslar va o’zlarini nomutaniosib tutadilar, bir-birlarini qo’llab-quvvatlay olmaydilar va hayot muammolarini birgalikda hal qila olmaydilar. O‘zlarini bir-biridan ajratib, mustaqilligini ta’kidlab, ular yaqin aloqalarni o‘rnatishga qodir emasliklarini yashirishadi. Boshqalarga yaqinlashganda, ularning tashvish hissi kuchayadi.
Alohida oila - mo’’tadil birlashma bilan ajralib turadi. Oilada hissiy munosabatlarda bir-biridan ajralish mavjud, ammo bu aloqasi uzilgan oiladagidek kuchli emas. Ajratilgan vaqt oila a’zolari uchun muhimroq bo’lsa, oila birlashishi, muammolarni muhokama qilishi, birbirini qo’llab-quvvatlashi va birgalikda qaror qabul qilishi mumkin. Qiziqishlar va do‘stlar odatda har xil, lekin boshqa oila a’zolari bilan bo‘lishadigan maydon ham mavjud.
Birlashgan oila - yuqori darajada hissiy yaqinlik, munosabatlarda sodiqlik va oila a’zolarining bir-biriga ma’lum darajada bog‘liqligi bilan ajralib turadi. Oila a’zolari ko‘pincha birgalikda vaqt o‘tkazadilar, bu vaqt ular uchun vaqtdan ko‘ra muhimroqdir. Shaxsiy do‘stlar va manfaatlarga bag‘ishlangan, ammo barcha oilalardagi kelishmovchiliklar barham topganda bunday oilalardagi birdamlik chalkashlik darajasiga yetmaydi.
Haddan tashqari ko‘p hissiy yaqinlik (birlashish) va sodiqlik, shaxsiy makon yetishmasligi, oila a’zolarining mustaqilligi bilan ajralib turadigan chalkash oiladir.
«Uchburchak» tushunchasi birinchi bo‘lib M. Bouyen tomonidan kiritilgan va hozirda oilaviy psixologiya va psixoterapiyada keng qo‘llaniladi. Uchburchaklar - bu uchta aloqa kanallari bilan bog‘liq. Asosiy oilaviy uchburchak otadan, onadan va boladan iborat. Uchburchakning istalgan ikki ishtirokchisining munosabati uning uchinchi tomoniga bog‘liq degan taxmin mavjud. Uchburchakdagi ikki kishi bir-biriga qanchalik yaqin bo‘lsa, ular bilan ushbu tuzilishning uchinchi ishtirokchisi orasidagi masofa shunchalik katta bo‘ladi. Uchburchaklar hosil bo‘lishi va uchinchisining munosabatlarga qo‘shilishi, odatda, dastlabki zahiradagi kuchlanishni kamaytirishga yordam beradi. Bola tug‘ilgandan keyingi davrda ota odatda uchburchakning chetida bo‘ladi va ona va bola o‘rtasida simbiotik munosabat hosil bo‘ladi. Shu bilan birga, ona-bola munosabatining mavjudligi uchun otaning roli juda muhimdir. Buning sababi shundaki, u vaqti-vaqti bilan g‘amxo‘r narsaning funksiyalarini bajarishi mumkin, bu esa onaga boladan uzoqlashishiga va u bilan zich munosabatlardan tanaffus qilishga imkon beradi. Shunday qilib, u vaqtincha «xotinining ramziy onasi» ga aylanadi. Bu davrda ota o‘zini oiladan chetlashtirishi, rashk tuyg‘usini his qilishi mumkin, chunki onasi butun e’tiborini bolaga qaratadi. Turmush o‘rtog‘ining uzoqlashishiga javoban, er ko‘pincha «hissiy ochlik» tuyg‘usini va boshqa oila a’zolari bilan yaqinlikni, oiladan tashqarida yoki kasb yutuqlari sohasiga kirishni talab qiladi, shu bilan oiladan uzoqlashadi. Xohlagan narsasini olmasdan, eridan emosional qo‘llabquvvatlash va bolalarni parvarish qilish va uy-ro‘zg‘or ishlarida yordam kutayotgan xotin, xafa bo‘lib eriga qarshi da’vo qila boshlaydi. Natijada, qoida tariqasida, turmush o‘rtog‘ining bolaga bo‘lgan konsentrasiyasining ortishi bo‘lib, bu erning uzoqlashishining yangi to‘lqinini keltirib chiqaradi. Shunday qilib, hayotning birinchi kunlaridanoq bola ota-onalar o‘rtasidagi psixologik masofani tartibga soluvchi vazifasini bajaradi. Ayni paytda oilaning tashqi chegaralari muammolari yana dolzarb bo‘lib qoladi. Bolaning tug‘ilishi - bu ikki oilaning birlashishi haqiqati. Yangi rollar paydo bo‘ladi.
Oilalar bilan ishlashning maqsadlarini to‘rtta asosiy darajaga
ajratish mumkin.
Birinchi darajadagi maqsadlarga oila a’zolarining individual maqsadlari kiradi.
Ikkinchi darajadagi maqsadlar sari - butun oila umuman nimaga erishishni xohlaydi.
Uchinchi darajadagi maqsadlarni oilaning jamiyat bilan
munosabatlaridagi muayyan o‘zgarishlarga bog‘lash mumkin. Masalan,
umuman oila tizimi darajasidagi muammolarni hal qilish uning a’zolariga
yaxshiroq ishlashga, o‘rganishga va hokazolarga yordam beradi.
To‘rtinchi darajadagi maqsadlarga psixoterapevtning o‘zi kutganlari va ehtiyojlari kiradi. Oilalar bilan psixoterapevtik ishlarning
ko‘p darajali xususiyatlarini hisobga olgan holda, vazifalarni belgilash jarayoni qanchalik qiyinligini tasavvur qilish qiyin emas. Bundan tashqari, oilaviy psixoterapiyada qisqa muddatli va uzoq muddatli vazifalarni ajratish mumkin.
Xulosa
Shunday qilib, biz turmush o'rtoqlarning psixologik uyg'unligi oila mustahkamligida, ya'ni shaxsning aqliy asoslarining uyg'unligida muhim rol o'ynashini aniqladik (temp, reaktsiya, emotsionallik turi, irodaviy fazilatlar). U temperamentlar, xarakterlar, odatlar, hissiy va irodaviy xususiyatlarning uyg'unligiga asoslanadi. Masalan, boshqalar bilan umumiy til topadigan quvnoq odamlar va hayotidagi eng kichik noqulayliklarga zo'ravonlik bilan munosabatda bo'ladigan tez jahldor odamlar bor. Biri o'z irodasi va bilimi bilan boshqa odamlarni bostirishga, ularni o'ziga bo'ysundirishga, qayta tiklashga moyil bo'lsa, ikkinchisi hamma narsani oddiy deb biladi, moslashadi, itoat qiladi. Biri oson janjal qiladi va janjalni tez unutadi, ikkinchisi har bir mayda-chuyda narsani chuqur va uzoq boshdan kechiradi, haqoratlarni kechirmaydi va hokazo.Bu xususiyatlar organizmning neyrofiziologik xususiyatlariga, ya'ni asab tizimining turiga asoslanadi. qo'zg'alish va inhibisyon jarayonlarining kuchi, harakatchanlik va barqarorlik bu jarayonlar va boshqa omillar bilan belgilanadi. Albatta, ularning muloqoti va munosabatlarining tabiati ko'p jihatdan turmush o'rtoqlarning u yoki bu psixologik xususiyatlari qanchalik uyg'un tarzda birlashtirilganiga bog'liq.
Yosh turmush o'rtoqlarda aqliy ombor to'liq ochilmagan, chuqur ildiz otgan odatlar hali mavjud emas va psixikaning plastikligi muvofiqlikni rivojlantirishga yordam beradi, turmush o'rtoqlarning bir-biriga moslashishini osonlashtiradi.
Tadqiqot natijalariga ko'ra, odamlar eng to'liq birlashtirilganligini aytishimiz mumkin:
Polar temperament, yaqin jinsiy kuch va chuqur ruhiy qarindoshlik bilan;
Psixologik va asabiy xususiyatlarning o'rtacha rivojlanishi bilan (o'rtacha ekstrovertlar va introvertlar): bular qo'zg'aluvchanlik, faollik va hislarning uzoq umr ko'rish ko'rsatkichlari o'rtacha bo'lgan odamlardir;
Yumshoq va to'yingan hislar bilan.
Asosiy neyropsikologik xususiyatlari yuqori darajada rivojlangan odamlarga moslashish qiyinroq: ekstremal introvertlar ekstrovert, juda hayajonli va faol; qattiq va to'yib bo'lmaydigan his-tuyg'ularga ega odamlar.
Oila tizimi bu umumiy yashash joyi, umumiy uy xo‘jaligi va eng muhimi - munosabatlar bilan bog‘langan odamlar guruhidir. Oilaviy psixoterapiya amaliyotida insonni oila tizimi sharoitida tushunish va o‘z navbatida oilani uning ijtimoiy muhiti sharoitida tushunish juda muhimdir. Har bir quyi tizim boshqalar bilan o‘zaro aloqada bo‘lib, ular bilan ajralmas tizimni qanday tashkil etishini tushunish ham bir xil ahamiyatga ega.
Tizim - bu o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ko‘plab elementlardan tashkil topgan, bu tashqi muhit bilan o‘zaro aloqada bo‘lgan va umumiy funksiyalarni amalga oshiradigan bir xil shakllanishdir. Xuddi shu mexanizmlar ijtimoiy tizimlarda ham mavjud. Ajoyib misol G. Bateson o‘zining «Versaldan kibernetika sari» (2000. y) maqolasida keltirilgan bo‘lib, u erda Germaniyada Ikkinchi Jahon Urushi oldidan va paytida sodir bo‘lgan voqealar asosan Versal shartnomasi shartlari bilan bog‘liqligini aniq ko‘rsatib beradi. Shunga o‘xshash rasm oilaviy munosabatlarda ham kuzatiladi. Odamlarning hatti-harakatlari kamdan-kam hollarda ularning irodasi yoki ongsiz ravishda «ruhiy harakatlar» bilan belgilanadi, asosan ular tegishli bo‘lgan tizimlar - oila, ma’lumotnoma ijtimoiy guruhi, davlat, madaniyat va sivilizasiya faoliyat ko‘rsatadigan qonunlar bilan belgilanadi.