Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

2.2. N IK O H -O IL A MUNOSABATLARINING 
EVOLYUTSIYASI
iJA
M a z k u r d a r s lik n in g kirish q ism id a t a ’k id la b o ‘tilg a n id e k , 
u sh b u k u rs d a v o m id a b iz sizlar b ila n f n ik o h - o ila m u n o s a b a tla ri 
p six o lo g iy a sig a o id m a s a la la r b ila n ^ a n i s h i b c h iq a m iz . G a p
n ik o h -o ila m u n o s a b a tla r i h a q id a b o ra r e k a n , d a s ta w a l, h o zirg i 
z a m o n o i l a s in in g , u m u m a n n i k o h - o i l a m u n o s a b a tla r in in g
y u za g a k elish i v a riv o jla n is h tarixi h a q id a z a r u r m a ’lu m o tla rg a
e g a b o ‘lish m a q s a d g a m u v o fiq d ir.
N ik o h - o ila m u n o s a b a tla r i, o ilav iy h a y o t p six o lo g iy asig a, 
h o z irg i z a m o n
o i l a s i d a k u z a tila d ig a n
k o ‘p la b h o la tla rg a
p s ix o a n a litik n u q ta y i n a z a rd a n q a r a la d ig a n b o ‘lsa, u la rn in g

---

ildizi n ik o h - o ila m u n o s a b a tla ri e v o ly u ts iy a s in in g u z o q o ‘tm is h i 
b ila n b o g l i q d ir . S h u n i n a z a rd a tu tg a n h o l d a m a z k u r m a s a la n i 
b a ta fsilro q y o ritis h n i lo z im to p d ik .
M ax su s m a n b a la rd a q ay d e tilis h ic h a , y e r y u z id a b u n d a n
4 m lrd y illa r m u q a d d a m h ay o t n is h o n a la r i, jo n z o tla r y u z a g a
k elg an . H o z irg i z a m o n o d a m la rin in g d a s tla b k i ib tid o iy a jd o d -
la ri ( H o m o - s a p ie n s ) fikrlovchi o d a m b u n d a n 3 m in . y illa r
m u q a d d a m s h a k lla n g a n . U zo q m u d d a t d a v o m e tg a n ib tid o iy
ta ra q q iy o td a n s o ‘n g a sta -se k in lik b ila n ib tid o iy ja m o a la r , k is h i- 
lik ja m iy a tla ri y u z a g a k ela b o s h la g a n v a o d a m l a r o ‘rta s id a d a s t ­
labki o ‘z a ro m u n o s a b a tla r , m u lo q o tla r s h a k lla n a b o rg a n . L e k in
u la m i h ali to m m a ’n o d a in s o n iy m u n o s a b a t l a r d e b b o ‘lm a s
edi.
U m u m a n e r k a k va a y o lla m in g b ir - b ir la r ig a n is b a ta n q a r a -
m a -q a rs h i jin s v ak illa ri sifatid a o ‘z a r o m u n o s a b a tla r in in g ilk
k o ‘rin is h la rid a , y a ’n i n ik o h m u n o s a b a tla r in in g y u za g a k e lis h i- 
n in g ilk b o s q ic h la rid a jin s la r o 'r ta s id a g i m u n o s a b a tla r a s o s a n
b io lo g ik o m i lla r b ila n b o s h q a r ilg a n . X u d d i m a y m u n l a r d a
boM gani k ab i ib tid o iy o d a m la m in g a y o lla r i h a m v a q ti-v a q ti b i ­
la n , q isq a m u d d a tli (o y d a v o m id a 4 — 5 k u n g a c h a , fa q a t a y r im
tu rla rd a g in a 19 k u n g a c h a ) «estrus» d e g a n h o la tn i, e stru s d a v r i-
n i his q ilg a n la r (e s tru s — q o ‘sh ilis h g a m o y illik n in g s h id d a tli, 
k u c h li n o m o y o n b o ‘lish i). B u n d a y k u n l a r d a a y o lla r k i m n i
x o h la sa o ‘s h a la r b ila n farqlab o ‘tir m a y q o ‘s h ila v e rg a n , q o lg a n
k u n la ri esa q o ‘s h ilis h b o ‘lm a g a n . O d a m la r n in g tik y u ris h g a
o ‘tish i b ila n o d a m o rg a n iz m id a r o ‘y b e r g a n o ‘z g a rish la r, « ilk
ay o lla m i» k o ‘z y o ris h ja ra y o n id a k o ‘p n o b u d b o ‘lish ig a va o q i -
b a td a o d a m l a r t o ‘d a s id a u l a m i s o n i n i n g k e s k in k a m a y ib
k etish ig a o lib k e lg a n . S h u tu fay li e r k a k la r o ‘r ta s id a k o ‘p la b n i -
z o la r y u z a g a k e lg a n , u la rn in g k o ‘p c h ilig i q o n li t o ‘q n a s h u v
is h tir o k c h ila r id a n b irin in g n o b u d b o ‘lis h i b ila n t u g a g a n . 
B u n d a y ta b iiy ta n la n is h estru s h o d isa s i u z o q r o q m u d d a t d a v o m
e tg a n u ru g ‘la m in g k o ‘p ro q y a sh a b q o lis h ig a o lib k elg an.
B iro q b u b io lo g ik o m il « ilk ijtim o iy » re ja d a g i y a n g i 
t o ‘siq la rn i y u z a g a k eltirad i: h e c h b ir o r g a n iz m b u n d a y u z o q
v a q t d a v o m e tg a n o ‘t a sh a h v o n iy , a s a b iy z o ‘riq ish la rg a d o s h
b e ra o lm a s ed i. S h u n in g u c h u n e s tru s m u d d a tin in g u z a y ish i b i ­
la n a y o lla r b u d a v r d a « sovuqroq», o ‘z in in g jin s iy m a y lin i n a z o -
ra t q ila d ig a n v a e n d i k im to ‘g ‘ri k e ls a o ‘s h a b ila n e m a s , b a lk i 
fa q a t o ‘z la r ig a y o q a d ig a n e r k a k la r b il a n g i n a q o ‘s h ila d ig a n
b o ‘lib b o rg a n la r.

---

E rk a k la rg a n is b a ta n «tanlab» m u n o s a b a td a b o ‘lish — o ‘ziga 
x o s in s o n iy m u h a b b a t n i n g b io lo g ik p o y d e v o r i y u z a g a k e la
b o s h la g a n lig id a n d a l o la t b e ra d i.
S h u o ‘r i n d a t a ’k id la b o ‘tis h im iz j o i z k i , h o z irg i o d a m
tu s h u n a d ig a n , h is q ila d ig a n «sevgi» h is s in in g ilk e le m e n tla ri, 
a y o lla rn in g s h u h o la t i xususiyati e v a zig a in s o n iy a t ru h iy a tig a
sin g ib b o rg a n . 
S h u la r d a n s o ‘ng, 
a s ta - s e k in lik b ila n , g a rc h i 
h e c h q a n d a y ijtim o iy m e ’y o rla r b ila n b o s h q a rilm a s a d a , b ir-b ir- 
la rin i s h a h v o n iy m a ’q u l k o ‘rad ig an ju f tla r d a n ib o ra t u n c h a lik
k a tta boM m agan g u r u h l a r tashkil to p a b o s h la y d i. 
S h u n d a y
q ilib , e s tru s n in g u z a y is h i h a m m a u c h u n h a m q u la y , m a ’q u l 
b o ‘lm a g a n . B u e s a u r u g ‘ tarkibiga k iru v c h i e rk a k la r o ‘rta sid a
y a n a ja n ja lla r, q o n t o ‘kilishlarga s a b a b boM adigan h o la tla rn i 
k eltirib c h iq a r g a n . O d a m la r ja m o a si x o ‘ja lik fa o liy a tin in g jid d iy
b u z ilish i, u r u g ‘n in g y a s h a b qolishi u c h u n x av fn in g r o ‘y ob ga 
c h iq ish ig a o lib k e ld i. S h u ta rz d a y u za g a k e la y o tg a n ja m iy a td a , 
u ru g ‘ ic h id a g i ji n s iy m u lo q o tn i b o s h q a ris h , b io lo g ik in s tin k t, 
z o o lo g ik in d iv id u a liz m n i jilo v lash u c h u n m a x su s ijtim o iy m e ’­
y o rla r s h a k lla n a b o s h la d i. A n a s h u n d a y ijtim o iy m e ’y o rla rd a n
b iri m a z k u r u r u g ‘ ic h id a e rk a k va a y o lla rn in g jin siy m u lo q o t- 
la rin i m a ’lu m b i r m u d d a tg a (ovga ta y y o rla n is h , ov v a q tla rid a ) 
ta q iq lo v c h i jin s iy t a b u l a r (ta q iq la s h )n in g y u z a g a k ela b o sh la - 
g an lig id ir.
T a b ú — a x lo q iy m e ’yorlarga q a r a g a n d a a n c h a jid d iy va 
q a ttiq ta q iq d ir. A x lo q iy m e ’y o rlarn i b u z u v c h ila rn i ja m o a ja z o -
lash i, u n i y o ‘q q ilib y u b o ris h i h am yoki k e c h ir ib tirik q o ld irish i 
h a m m u m k in . K o ‘p in c h a esa ta b u la rn i b u z g a n la r, u la r b u n i 
b ilib q ilg a n m i y o k i b ilm a y m i, b u n d a n q a t ’i n a z a r s o ‘zsiz j a -
z o la n g a n , y o ‘q q ilib y u b o rilg a n .
Ish lab c h iq a r is h d a g i jin s iy ta b u la rn in g y u z a g a k elishi u ru g ‘ 
0
‘rta sid a e rk a k v a a y o ln i m aish iy a jra tib q o ‘y ish b ila n k u z a tila - 
d i. T a b ú v a q tid a e rk a k la rg a n a fa q a t a y o lla rg a te g in ish , balki 
u larg a q a ra s h , u la r b ila n g ap lash ish , u la r ta y y o rla g a n o v q a tn i 
is te ’m o l q ilis h , h a t t o u la r b ila n b ir to m o s tid a y a ’ni «b ir uyda» 
b o 'lis h i ta q iq la n g a n .
D e h q o n c h ilik n in g y u z a g a kelishi, m a v su m iy d a la ish la ri- 
n in g o rtib b o ris h i b ila n jin s iy ta b u la r d a n x o li v a q tla r b o rg a n
sari k a m m u d d a tli boM ib b o ra v erg a n . E rk a k la rd a h a m , a y o lla r- 
d a h a m jin s iy z o 'r iq is h n in g jad allig i o r tib b o rg a n . S h u n in g
u c h u n ta b u la r d a n x o li q o lg a n vaqt o ra lig ‘i o ‘ziga xos sh a h v o n iy
a y s h -u is h ra tla rg a a y la n a borgan.

---