Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

III b o b. O IL A T A S N IF L A N IS H I
3.1. H O ZIR G I ZA M O N OILALARINING TURLARI
O ld in g i m a v z u im iz d a o ila, n ik o h h a q id a , n ik o h -o ila
m u n o s a b a tla r in in g y u z a g a kelishi va riv o jla n is h i, o ila n in g k las- 
sik tu rla ri h a q id a f i k r a lm a s h d ik . U n d a k e ltirib o ‘tilg a n o ila
tu rla ri k la ssifik a tsiy a sig a k o ‘ra hozirgi z a m o n o ila s i « M o n o g a m
o ila » la rd a n ib o ra td ir. B iro q hozirgi z a m o n m o n o g a m o ilasi 
h a m o ‘z n a v b a tid a b ir - b ir id a n tu z ilish i, ta rk ib i, m o h iy a ti va 
b o s h q a x u s u s iy a tla rig a k o ‘ra yan a b ir q a t o r tu rla rg a b o ‘lin ad i. 
H o z irg i z a m o n o ila la r in in g q a n d a y tu rla rg a eg a ek a n lig i va 
u la rn in g ijtim o iy -p s ix o lo g ik x u su siy atlarin i b ilis h , u la rg a xos 
m u a m m o la rn i o ‘r g a n is h , oilaviy h a y o td a r o ‘y b e rish i m u m k in
b o ‘lg a n n o x u s h lik la rn in g o ld in i o lish im k o n in i b e ra d i. Q u y id a
s h u la r h a q id a q is q a c h a t o ‘x ta lib o 'ta m iz .
O ila u n i x a r a k te r lo v c h i turli m e z o n la rg a k o ‘ra q u y id ag i- 
la rg a fa rq la n a d i:
1. T oM iqligiga k o ‘ra : t o ‘liq, n o t o l i q v a q a y ta tu z ilg a n
(ik k in c h i n ik o h ) o ila la r .
2. B o ‘g ‘in la r s o n ig a k o ‘ra: n u k le a r ( o t a - o n a v a b o la la rd a n
ib o ra t b o ‘lg a n ) v a k o ‘p b o ‘g ‘inli (ikki va u n d a n o rtiq a v lo d d a n
ib o ra t o ila a ’z o la ri b ir g a y a sh o v c h i) o ila la r.
3. B o la la r s o n ig a k o ‘ra: farza n d siz , b ir b o la li, ikki b o la li, 
3 — 4 b o la li, 5 va u n d a n o rtiq bolali o ila la r. T u rli m a m la k a tla r- 
d a b u m e z o n la r tu r l ic h a d ir . M asa la n , A Q S H , F ra n s iy a , G e r -
m a n iy a , G re ts iy a , R o s s iy a va b o sh q a riv o jla n g a n d a v la tla rd a
3 —4 b o lali o ila la r k o ‘p b o la li o ila la r h is o b la n a d i. 0 ‘z b e k is to n - 
d a b u n d a y o ila la r f a r z a n d la r so n i o ‘r ta c h a b o ‘lg an o ila la r 
sa ra sig a kirad i.
4. E r- x o tin n in g ijtim o iy kelib c h iq ish ig a k o ‘ra: ish c h ila r, 
d e h q o n la r , x iz m a tc h ila r , z iy o lila r o ilasi, a ra la s h tip d a g i oila.
5. E r- x o tin n in g m a ’lu m o t saviyasiga k o ‘ra: o liy m a ’lu - 
m o tlila r , o ‘r ta - m a x s u s , o krta , tu g a tilm a g a n o ‘r ta , m ax su s y o r- 
d a m c h i m a k ta b m a ’lu m o tig a ega b o ‘lgan q a y liq la rd a n tash k il 
to p g a n oila.

---

6. O ila n in g «yoshiga» ko‘ra: y o s h o ila (1 y ilg a c h a , 3— 5 y i l -
lik , 6 — 10 y illik tu rm u s h ta jrib a sig a e g a boM gan o ila la r), o ‘r t a
y o sh d ag i o ila , y e tu k yoshdagi o ila ( q a r iy a la r o iiasi).
7. Q a y liq la m in g o ta - o n a o iia s i ( o t a - o n a s i ) n i n g m o d d i y
t a ’m in la n g a n lik d arajasi jih a tid a n q u d a la r n in g b ir-b irig a m o s
e k a n lig i y o k i u la r o ra sid a k a tta ta f o v u t m a v ju d lig i b o ‘y ic h a b i r -
b irig a m o s v a m o s b o ‘lm ag an o ila la r.
8. R e g io n a l jih a tta rig a k o ‘ra: s h a h a r , q is h lo q , a ra la sh t i p d a -
gi o ila.
9. N ik o h d a n q o n iq q a n lik sa v iy a sig a k o ‘ra , a jra lish sa v iy a s i- 
d a — n ik o h d a n q o n iq q a n lik d a ra ja si q u y i s a v iy a d a b o ‘lg a n o i l a , 
o ‘r ta s a v iy a d a v a n ik o h d a n q o n i q q a n l i k d a ra ja s i y u q o r i
sav iyadagi o ila .
10. O ila d a a y o l y o k i erk ak y e ta k c h ilig ig a k o ‘ra: e r y e ta k c h i 
b o ‘lg a n o ila , x o tin y etak c h i b o ‘lg a n o i la , e r v a x o tin y e t a k c h i -
lik n i b irg a b a ja ra d ig a n (b iarx at) o ila .
11. O ila d a e r - x o tin orasid ag i m u n o s a b a tla r ig a k o ‘ra: a v t o r i -
ta r, d e m o k ra tik , lib e ra l, a ralash tip d a g i o ila la r.
12. E r - x o tin la m in g m illatig a k o ‘r a : b i r m illa tli y o k i b a y -
n a lm ila l o ila la r . B ay n alm ilal o i l a l a r n i o ‘z n a v b a tid a ik k ig a
b o ‘lish m u m k in :
— d in i, u rf -o d a tla ri yoki tili b i r g u ru h g a k irg a n m i ll a t
v ak illari o r a s id a n ik o h la r, m a s a la n , o 'z b e k - t o j i k , o ‘z b e k - q o z o q , 
o ‘z b e k - tu r k m a n , ru s -u k ra in , o ‘z b e k - t a t a r v a b o sh q a la r;
— d in i, u rf -o d a tla ri yoki tili b i r g u r u h g a k irm a g a n m illa t 
v a k illa ri o ra s id a g i n ik o h la r, m a s a l a n , o ‘z b e k - r u s , o ‘z b e k -
u k ra in , o ‘z b e k - e s to n , o ‘z b e k -n e m is v a b o s h q a la r.
Y u rid ik ra s m iy la sh tirilg a n lig ig a k o ‘ra : sin o v d ag i o ila (b irg a
y a sh a sh a d i, a m m o h a li n ik o h n i r a s m iy la s h tirm a g a n , c h u n k i
b ir-b irla rin i n o ra s m iy n ik o h d a s in a s h a y a p ti) , ra s m iy la s h tiris h
arafa sid a g i o ila (b irg a y a s h a s h a d i, o il a q u ris h m a q s a d i a n i q ,
a m m o a y rim o b y e k tiv sab ab larg a k o ‘r a ra sm iy la s h tirish k e c h ik -
tirila y a p ti), n ik o h d a g i o ila, n ik o h d a n ta s h q a r i o ila (a y rim e r k a k
k is h ila rn in g i k k in c h i, u c h in c h i, y u r i d i k j i h a t d a n n o r a s m i y
oiiasi). N ik o h d a n ta sh q a ri o ila la rn in g a y r im la r i p in h o n a b o ‘ls a , 
k o ‘p ch ilig i h a q id a e rk a k k ish in in g b ir i n c h i o iiasi va q a r in d o s h -
la ri b ilish a d i.

---