Ойбекдиссер

Машғулотларни назорат қилиш усуллари. Замонавий спортнинг долзарб муаммоларидан бири машғулотлар жараёнини бошқаришнинг самарадорлигини оширишдир. Машғулот жараёнини бошқариш-уни тўғри режалаштириш, мураббий мутассил келиб тушадиган маълумотлар асосида доимий сайқаллаб боришдир.Спортчининг ҳолатига баҳо беришнинг асосий йўли-унинг мусобақаларда иштирок этиши ҳисобланади. Бу пайтда унинг спорт натижалари ва динамикаси кўрсаткичлари баҳоланади. Лекин спорт ютуқлари ҳар доим ҳам спортчининг машғулотларга тайёргарлиги ҳолатига бериладиган баҳо учун керакли маълумотларни тўлиғича маълум қилолмайди янада юқори натижаларга эришиш мумкин бўлган аниқланмаган омиллар қолиб кетади.
Назоратнинг асосий мақсади-спортчининг функционал ҳолати, машғулотлар юкламасининг параметри, машқларни бажариш техникаси, мусобақаларда ўзини тутишни баҳолашдир. Спортчининг бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишга кетадиган оралиқ вақт қанчалик фарқланади.

1. 
   Узликсиз ҳолат нисбатан узоқ вақт давом этадиган ҳолатдир. Бундай ҳолатни баҳолаш учун чуқур тиббий текшируви, махсус жисмоний тайёргарлик даражаси ҳамда тараққиёт даражасини аниқловчи стандарт топшириқларнинг бажарилишига қаралади. Комплекс таҳлил қилишдан олинган маълумотлар ва уларни машғулотлар юкламасининг асосий параметрлари билан солиштириб кўриш узоқ муддат машқлар билан шуғулланиш учун олдиндан тайёргарлик кўриш имконини беради.
   

2. Жорий ҳолат бир ёки бир неча машғулот таъсирида ўзгаради. Спортчининг жорий ҳолатини ҳисобга олиш машқ қилинадиган машғулотлар ва уларга кетадиган юкламалар катталиги характерини режалаштириш учун асос бўлиб хизмат қилади. Ҳолатни назорат қилишда асосий восита руҳий ва жисмоний кўрсаткичлар ҳақидаги маълумотлар бўлиб, улар спортчи организмига таъсир қиладиган юклама характерини етарлича объектив акс эттиради. Кўпчилик кўрсаткичлар машқ юклама таъсири остида жиддий ўзгариши мумкин. Масалан, пульс частотаси ва ҳаракат реакцияси тезлигидан мусобақалар бошланиши олдидаги характерни режалаштириш мумкин: спринтернинг асосий ишчи мускулларининг таранглик хоссалари мускул аппаратларининг ҳолати ҳақида объектив маълумот беради, бу машқ қилиш жараёнида керакли тузатишлар киритиш имконини беради.
3.Спортчининг оператив ҳолати бир мартадаги жисмоний машқларда ўзгаради ва беқарор ҳолга тушади. Спортчининг оператив ҳолати машқ қилиш давомида ўзгариб бориши керак ва бу нарса қайта югуриш ёки машқлар серияси давомида мураббий ва спортчи томонидан ҳисобга олиниб, машқлар орасидаги дам олишлар муддати шунга қараб режалаштирилади. Бундай ҳолда спортчининг ҳолатини назорат қилувчи асосий восита пульс тезлиги, субъектив равишда аниқланадиган ташқи белгилар ҳисобланади.
Назорат қилишнинг энг муҳим тури ўз-ўзини назорат қилишдир. Спортчи машқлар мазмуни, техникавий хусусиятларига берилган огоҳлантиришларни, ўзини қандай ҳис қилишни, назорат ўлчовлар натижаларини ёзиб борадиган кундалик тутиш лозим. Кундалик юритиш тайёргарликнинг ҳар қандай босқичида қўлланиладиган воситаларни аниқ ҳисобга олиш машқлар жараёнига ижодий ёндашиш имконини беради ва шу тариқа спортчининг ўзи ва мураббий алоҳида кунлардагина эмас, алоҳида бажарилган машқлардан ҳам самарадорликни кўра оладилар. Бундан ташқари, бир неча йиллик кундаликларни таҳлил қилиш спорт маҳоратининг аниқ йилларда шахсий машқлар дастурини тузиш, бу орқали эса юқори ютуқларга эришиш мумкин бўлади.
Спорт-техникавий тайёргарликни назорат қилиш спорт назарияси ва амалиётида мураккаб муаммо ҳисобланади. Ҳозирги пайтда енгил спортчилар билан ишлайдиган кўпчилик мураббийлар ҳаракатларни бажариш сифатига визуал баҳо беришга асосланган ҳаракат техникасини боҳолашнинг субъектив усулларидан фойдаланадилар, яъни кўз билан кўриб турган машқларни фикран шартли эталон билан солиштирадилар. Бу эталон кўпинча номдор спортчиларнинг ҳаракат техникасидан иборат бўлади. Маълумки, юқори малакали спортчилар ҳар доим ҳам ҳаракатни оптимал кўринишда бажармайдилар, баъзида хатоларга йўл қўядилар, лекин жисмоний сифатларнинг юқори даражада ривожланганлиги туфайли юқори спорт натижаларига эришаверадилар.
Адабиётлардан маълумки, жисмоний сифатлар даражаси ва ҳаракат маҳорати тузилиши ўзаро боғлиқ. Спортчининг ҳар бир жисмоний тайёргарлиги даражаси ҳаракатнинг оптимал вариантларига мос келади. Ҳозирги пайтда спортчининг техник тайёргарлигини баҳолашнинг турлича усуллари мавжуд. Кўпинча бу баҳо ҳаракатдаги ютуқлар моҳиятини очмасдан обрў қозонишни ёки ўша спортчининг ҳаракатларидаги турли элементларнинг камчилигини ўзгармас миқдори ҳисобланади.