Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

X = O ₂₅₀ = 12, 24 g.

xg Me
I g H₂

3. 
   misol. 2 g metaJI mis tuzi eritmasidan I, 132 g misni siqib chiqaradi. £cu = 31,8 ekanligini e 'tiborga olib, metallning ekviva­
   

lentini aniqlang.
Yechish. Ekvivalentlar qonuniga muvofiq, .kimyoviy element­ tar bir-biri bilan o'z ekvivalentlariga proporsional bo'lgan og'irlik miqdorlarida birikadi yoki almashinadi. Masalaning shartiga ko'ra, 2 g metall I, 132 g mis bilan teng qiymatli bo'lsa, 31,8 g misni siqib chiqarish uchun qancha metall kerakligini topamiz:

2 g metall xg metall
1,132 g Cu
31,8 g Cu

X= 2.31,8= 56 2
1,132 ' g.

2.3- §. Atom og'irlik va molekular og'irlik.
Gramm-atom va gramm-molekula
Dalton elementlaming nisbiy atom og'irliklarini aniqlashga bi­ rinchi bo'lib urindi. O'sha davrda fan va texnika darajasi past bo'l­ ganligidan atomlaming mutlaq og'irliklarini aniqlash mumkin emas edi. Avogadro qonuni kashf etilganidan keyin elementlaming mutlaq atom og'irliklarini hisoblash imkoniyatiga ega bo'lingan bo'lsa-da, nisbiy atom og'irlik o'z ahamiyatini saqlab qoldi. Chunki elementlar atomining mutlaq og'irligi nihoyatda kichik sonlar bilan ifodala­ nadi. Masalan, kislorod atomining mas.sasi atigi 26,60 · 10- ¹⁴ g, uglcrod atomi 19,93 · 10-²⁴ g, vodorod atomining og'irligi esa t,67 · 10· ¹⁴ g keladi. Bunday sonlardan foydalanish, ularni esda saqlab qolish va shu sonlar bilan arifmetik amallar bajarish juda qiyinligi sababli, amalda nisbiy atom og'irliklar bilan ish ko'riladi. Kislorodning nisbiy atom og'irligi 16 ga teng bo'lgani uchun kis­ lorod atom og'irligining 16 dan bir qismi atom va molekulaning nisbiy og'irliklarini aniqla hda birlik qilib qabul qilinadi.
Kimyo fanining rivojlanishi natijasida tabiiy kislorod 0¹⁶, 0¹7, 0¹H izotoplar aralashmasidan iborat ekanligi aniqlandi. Tabiatda 0¹⁷

cu
va 0¹⁸ ning miqdori nihoyatda kam bo'lgani uchun kislorod birligi uzoq vaqt (XX asming 1961- yiliga qadar) saqlanib qolaverdi. Atom fizikasiga aloqador bo'lgan ilmiy ishlarda faqat 0¹¹' bilan ish ko'rishga to'g'ri keladi. Natijada kimyoviy va fizikaviy atom massa degan ikki shkaladan foydalaniladigan bo'ldi. Ikki shkalaning ish­ latilishi noqulayliklar tug'dirganidan keyin ( 1961- yilda) atom va molekular massalar bir/igi uchun asos qilib ug/erod izotopi og'irligining o'n ikkidan bir qismi qabul qilindi va u u g I e rod
h i r Iig i deb ataldi.
Element atomining uglerod birligida ifodalangan og'irligi shu elcmentning atom massasini ko'rsatadi. Masalan, magniyning atom massasi 24.31 ga teng. Bu son magniy atomining uglerod atomi-
dan ²i1¹ = 2,02 marta og'ir ekanligini ko'rsatadi.
Modda molekulasining uglerod birligida ifodalangan og'irligi shu moddaning mo I e k u I a r mass as i deyiladi. Biror moddaning molekular massasi shu molekula tarkibidagi hamma atomlarning
massalari yig'indisiga teng. Masalan, H,P0 ₄ ning molekular mas- sasi quyidagicha topiladi: ·

MH3P<>4 =. I
3 + 31 + 1.6
4 =: 98.

Kislorod birligida ifodalangan atom massadan uglerod birligida ifodalangan atom massaga o'tish uchun elementning atom mas-
2s

sasini 0,999957 ga ko'paytirish kerak. Masalan: vodorodning atom ma si 1,008 k.b. ga yoki 1,008 · 0.999957 = 1,00796 u.b. ga teng bo'ladi. Elementning atom massasiga son jihatdan teng qilib, grammlar bilan ifodalangan miqdori uning mo/i deb ataladi. Ma­
salan, 15,999 g kislorod I molni, 31,998 g kislorod esa 2 molni tashkil qiladi.
Moddaning molekular massasiga son jihatdan teng qilib, gramm hisobida olingan miqdori uning gramm-molekulasi yoki qisqacha mo/ deb ataladi. Masalan, sulfat kislotaning molekular massasi 98 ga teng. I mot H₂SO ₄ = 98 g; 2 mot H ₂SO ₄ = 196 g bo'ladi va
h.k. Moddalarning grammlar hisobida olingan og'irligi m shu moddaning molekular massasi M ga bo'linsa, moddaning mollari soni n kelib chiqadi:

n =
m