Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Donor-akseptor bog'lanisb. Donor-akseptor bog'lanish bir atomning taqsimlanmagan elektron juftga va ik.kinchi atom yoki

ionning bo'sh orbitali hisobiga hosil bo•tadi. Elektron jufti bilan qatnashuvchi zarraga donor, bo•sh orbitali bilan qatnashuvchi zarraga akseptor deyiladi. Masalan:
H-i:W --- [H-z-Hr
N H₁ (ammiak) molekulasida azot tashqi qavatidan uchta juft­ lashgari elektroni hisobiga uchta vodorod atomlari bilan kovalent bog'lanish hosil qiladi. Azotning tashqi qavatida yana ikkita juft holdagi s- elektronlari bor, ular bo'sh orbitali oo•tgan vodorod ionlari bilan donor-akseptor bog' orqali ammoniy NH/ ionini hosil qiladi: azot - donor, vodorod - akseptor. Lekin undagi to'rtala bog'ning xossalari bir xilda, shuning uchun donor-ak­ septor bog•ni kovalent bog'ning bir ko'rinishi deb qarash mum­ kin. Donor-akseptor bog•tanish ik.ki xil moJekulaJar orasida ham yuzaga chiqishi mumkin. Masalan:
H ₃N : + BF₁ H ₃N : BF₃

Bu yerda NH, elektron juft donori bo'lib, BF, bu elektron juft uchun akseptordir. CO - molekulasida, xuddi azot molekulasi­ dagi kabi uch karrali bog'lanish mavjud: C va 0. Bu bog'lanishdan ikkita - kislorod va uglerod atomlaridagi yakka-yakka elektron­ laming juftlanishi natijasida hosil bo'lgan, uchinchi bog'lanish esa - donor-akseptor mexanizm bo'yicha (uglerodning bo'sh 2p - orbitali va kislorodning bu juft elektroni hisobiga) hosil bo'ladi. Agar N, va CO molekulasini bir-biriga taqqoslasak, bularda elek­ tronlar - ni bir-biriga tengligini ko'ramiz : N :: N : va : C:: 0 : ular o'zaro izoelektron moddalardir. Ulaming xossalari bir-biriga o'xshash bo'ladi.

2. 
   Kovalent bog'ning xossalari. Kovalent bog'lanishning o'ziga
   

xos xususiyatlari - ulaming energiyasi, qutbliligi, karraJiligi, uzun­ ligi, to'yinuvchanligi, fazoviy yo'nalishi va boshqalar bilan tavsif­ lanadi. Kimyoviy bog'ni uzish uchun sarflanadigan minimal en­ ergiya bog'lanisb energiyasi deyiladi. Bog' hosil bo'lishida shuncha energiya ajralib chiqadi. Odatda, bog'lanish energiyasi 1 mol modda uchun hisoblanadi.
Elementning elektromanfiyliklari farqi qancha katta bo'lsa (dav­ riy jadvalda bir-biridan qancha uzoq joylashsa), ular orasidagi bog'ning qutbliligi shuncha ko'p bo'ladi. Masalan, quyidagi qatorda bog'ning qutbliligi ortib boradi.
CH₄; NH ₃; H ₂0 ; HF.
Simmetrik molekulalar tarkibida qutbli bog'lar bo'lsa ham,
molekulani o'zi qutbsiz bo'ladi, masalan: CH₄; BC1₃; CO₂ va boshqalar karralilik - ikkita atom o'rtasidagi bog'lanishlar sonini
ko'rsatadi. Karralilik ortib borsa, atomlaming o'zaro bog'lanish energiyasi ortadi, ular orasidagi masofa qisqaradi. Bog'lanib tur­ gan ikki atomning yadrolari orasidagi masofa bog'ning uzunligi deyiladi.
Kovalent bog'ning yo'nalishi atomdagi valent elektronlarining gibridlanish holatiga bog'liq. Gibridlanish deb turli elektron bu­ lutlarining (orbitallaming) qo'shilib, yangi bulutlar hosil qilish hodisasiga aytiladi.
Davriy jidvalning I asosiy gruppacha elementlarining tashqi qavatida bitta elektron bor. ularda gibridlanish yo'q. 11 asosiy gruppaga elementlarining tashqi qavatida 2 ta s- elektrondan bit­ tasi qo'zg'algan holatda p- orbitalga ko'chib o'tadi; 1 ta s, I ta P- elektronli vaziyat yuzaga keladi. Bu elektronlar gibridlanadi, bu gibridlanish sp- gibridlanisb deyiladi:
Davriy jadvalning I asosiy gruppacha elementlarining tashqi qavatida bitta e)ektron bor, ularda gibridlanish yo'q.

g:s

0
II asosiy gruppacha elementlarining tashqi qavatida 2 ta s- elek­ trondan bittasi qo'zg'algan holatda p- orbitalga ko'chib o'tadi. I ta s-, l tap- elektronli vaziyat yuzaga keladi. Bu elektronlar gibrid­ lanadi, bu gibridlanish sp- gibridlanish deyiladi:

+ (X)		--+