Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Yechish. Masalani yechish uchun Tl = ( m ₁ • 96500)/i • t • E tenglamadan foydalanilad i.
Tl= 0,95, i = 0,75. t = 2 · 60 · 60,
E = ( m ₁ • 96500)/ i · t ·Tl= (1,69 · 96500)/(0, 75· 2 · 60·60 · 0,95) =
= 31, 799c.

3. 
   misol. Sulfat kislota eritmasi orqali 1,5 soat davomida 6 am­ per tok o'tkazildi. Bunda parchalangan suvning miqdorini va ajra­ lib chiqqan vodorod hamda kislorod hajmini toping.
   

Yechish.
I) 1,5 soat = 5400 s

2. 
   EH _{2 O} = 9 mol
   
3. 
   Faradey qonuniga asosan:
   

mH o = (3 ·j · t)/96500 = (9 ·6 ·5400)/96500 = 3, 02 g.
2

2. 
   Ajralib chiqqan gazning hajmini topish uchun Faradey qonunidagi tenglamani quyidagicha yozamiz:
   

V = (VE. .l t)/F
_vb_mun_o1d_.a, V - ajralib chiqqan gazning hajmi, VE - ekvivalent hajm, Normal sharoitda vodorodning ekvivalent hajmi 11,2 /, kis­
lorodniki esa 5,6 1/mol. Bu qiymatlami tenglamaga qo'ysak: VH2 = (11,2 · 6 · 5400)/96500 = 3, 76 /,
Y0 ₂ = (5, 6 · 6 · 5400)/96500 = I,88 I
!61 Bilimlarni tekshirish 11ch11n mas/rq w, masalalar
I. Valentlik bilan oksidlanish darajasi orasidagi farqni aytib be­ ring.

2. 
   D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasiga qarab, qaysi elementlar oksidlovchi, qaysilar qaytaruvchi bo'lishini tu­ shuntiring.
   

!!O

2. 
   Metallmaslar va metallarga umumiy ta'rifberib, javobingizni asoslab bering.
   
3. 
   Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini misollar bilan tu­ shuntiring.
   
4. 
   Ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi bo'ladigan elementlarga misollar keltiring. Javobingizni asoslab bering.
   
5. 
   Valentlik va oksidlanish darajasi tushunchalarini izohlab be­ ring. Javobingizni misollar bilan tushuntiring.
   
6. 
   Ftordan yodga o'tgan sari galogenlaming va galogenvodorodlar­ ning oksidlovchilik va qaytaruvchilik xossalari qanday o"zgaradi? Javobingizni asoslab bering.
   
7. 
   Quyidagi moddalarda har qaysi atomning oksidlanish dara­ jasini toping: C₂ H₅0 H, H ₂S OJ' Cu, C ₂H₆, HN0 ₃, CH₃COO H, C uS0 ₄, Al₂(S0 ₄)J' K₂C r₂0 ₇, FeS₂ , 5, H ₃P0 ₄ , C₂ H ₄•
   
8. 
   Quyidagi reaksiyalaming qaysilari oksidlanish-qaytarilish
   

reaksiyalari jumlasiga kiradi:
Zn + HCI = ZnC I₂ + H₂
NaOH + H₂50 ₄ = Na ₂S0 ₄ + H₂0
CaCO₃ ! . CaO + CO₂
C u50 ₄ + Fe= FeS0 ₄ + Cu

2. 
   Quyidagi atom va ionlaming qaysilari: a) oksidlovchi;
   

b) qaytaruvchi; d) ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi bo'lishi mumkin:
Na ¹+ , C u²• , 5 ²+ , 51,+, N:i+, NH, CrH, Fe, Fe³• , K¹• , Mg²+ ,
Ca²+ , CJ-¹ , CF+, Mn7+?
I 1. Quyidagi tenglamalarga elektron balans usuli bilan koeffit­ siyentlar qo'yib chiqing hamda oksidlovchi va qaytaruvchilarni aytib bering:
I. Cu + H N0 ₃ Cu( N0 ₃) ₂ + NO + H₂0
2. KMn0 ₄ + HCI KCI + MnCl ₂ + Cl₂ + H ₂0 3. Al + Cu50 ₄ Cu + AI₂(S0 ₄) ₃
4. Al + H N0 ₃ Al( N0 ₃) ₃ + N ₂0 + H ₂0
5. Fe5₂ + 0 ₂ F e₂0 .1 + 50 ₂

6. 
   Pb0 ₂ + KCI PbCI₂ + Cl₂ + H ₂0
   
7. 
   KCl0 ₃ KCI + 0 ₂
   

8. KMn0 ₄ Mn0 ₂ + K₂Mn0 ₄ + 0 ₂

4. 
   ^{Anorganik kimyo} 81
   

9. "2Cr₂0 ₁ + H₂S + H₂S0 ₄ Cr ₂(S0 ₄) ₃ + S + "2S0 ₄ + H₂0
IO. KOH + Cl₂ KCI + KCl0 ₃ + H ₂0
11. H₂0 ₂ + KMn0 ₄ + H₂S0 ₄ MnS0 ₄ + K₂S0 ₄ + 0 ₂ + H₂0
12. H₂C ₂0 ₄ + KMn0 ₄ + H₂S0₄ CO₂ + MnS0 ₄ + "2S0 ₄ + H₂0
13. C u₂S + HNO_, C u( N0 ₃) ₂ + H ₂S0 ₄ + NO + H₂0
14. KM n0 ₄ + KOH + Na ₂S0 ₁ K₂ Mn0 ₄ + Na ₂S0 ₄ + H ₂0
15. C r(OH) ₃ + Br₂ + KOH K₂Cr0 ₄ + KBr + H₂0

12. 
    Oksidlanish-qaytarilish jarayonlarining borishiga muhitning ta'sirini ko'rsatuvchi quyidagi tenglamalarga koeffitsiycntlar to­ ping:
    

1. 
   neytral muhitda
   

KN0 ₂ + KM n0 ₄ + H₂0 KN 0 ₃ + Mn0 ₂ + KOH

2. 
   ishqoriy muhitda
   

KN0 ₂ + KMn0 ₄ + KOH KN0 ₃ + K₂M n0 ₄ + H₂0
d) kislotali muhitda
KN0 ₂ + KMn0 ₄ + H₂S0 ₄ KN0 ₃ + MnS0 ₄ + "2S0 ₄ + H₂0

12. 
    Quyidagi sxemalar bo'yicha sodir bo'ladigan reaksiyalar- ning to'liq tenglamalarini tuzing:
    

1. 
   H₂S + H N0 ₃ H₂S0 ₄ + NO + H₂0
   

b) Zn + H N0 ₃ Z n( N0 ₃) ₂ + N H₄ N0 ₃ + H ₂0
d) HCI + KMn0 ₄ Mn Cl₂ + Cl₂ + KCI + H ₂0

12. 
    Kumush nitrat eritmasidan 2 soat davomida 0,804 amper tok o'tkazilganda katodda 6,156 g kumm;h ajralib chiqqan. Ku­ mushning tok bo'yicha unumini aniqlang.
    
13. 
    Mis kuporosi eritmasidan 2 soat davomida tok o'tkazilganda katodda 2,24 g mis ajralib chiqqan. Tok kuchi nimaga tcng?
    
14. 
    Mis kuporosi eritmasidan 30 minut davomida 5,36 amper tok o'tkazilganda katodda ajralib chiqqan mis miqdorini aniqlang.
    
15. 
    Kaliy sulfat K₂S0 ₄ ning suvdagi eritmasi elektroliz qilin­ ganda sodir bo'ladiganjarayonlarni tushuntirib bering. Nima uchun katodda kaliy ajralib chiqmaydi?
    
16. 
    Qo'rg'oshin (II) nitrat Pb( N0 ₁ ) ₂ ning suvdagi eritmasi elektroliz qilinganda sodir bo'ladigan jarayonlarni tushuntirib be­ ring.
    

V BOB. KIMYOVIY REAKSIYALAR XUSUSIYATLARI


5.1- §. Kimyoviy reaksiyalarning issiqlik effekti
Ko'pchilik kimyoviy reaksiyalar issiqlik chiqarish yoki issiqlik yutish bilan boradi. Har qanday kimyoviy rcaksiya jarayonida dastlabki modda zarrachalaridagi bog'lanishlar uzilib, yangi mod­ dalar hosil bo'ladi. Agar boshlang'ich moddalardagi uziladigan bog'lanishlaming puxtaligi reaksiya mahsulotlarida hosil bo'ladigan bog'lanishlaming puxtaligidan kamroq bo'lsa, u holda encrgiya ajralib chiqadi va aksincha. Oddiy moddalardan bir gramm-mole­ kula birikma hosil bo'lganda ajralib chiqadigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori o'sha birikmaning hosil bo'fish issiq/igi deyiladi. Masalan, 2 g suv hosil bo'lishida 68,5 kkal issiqlik chiqadi. De­ mak, suvning hosil bo'lish issiqligi 68,5 kkal/mol: bunda oddiy moddalaming hosil bo'lish issiqligi nolga teng, deb qabul qilinadi. lssiqlik chiqarish bilan boradigan reaksiya ekzotermik reaksiya deb, issiqlik yutilish bilan boradigan reaksiya esa endotermik reak­ siya deb ataladi. Metallaming xlor bilan birikishi, ishqorlarning kislota bilan neytrallanishi, natriyning suvda erishi ekzotcrmik reak­ siyalarga misol bo'ladi. Azotning kislorod bilan, vodorodning xlor
bilan birikishi ekzotermik reaksiyalar qatoriga kiradi:
N ₂ + 0 ₂ = 2NO - 43,2 kkal H₂ + C l₂ = 2HCI - 44,0 kkal
Rcaksiya vaqtida ajralib chiqadigan yoki yutiladigan maksimal issiqlik reaksiyaning issiqlik ejfekti deb ataladi. Bu kattalik mah­ sulotlarning hosil bo'lish issiqliklari bilan dastlabki moddalarning hosil bo'lish issiqliklari orasidagi ayirmaga teng. lssiqlikning yuti­ lishi hamda chiqishini o'rganuvchi soha termokimyo bo'lib, uning asosiy qonunini rus olimi G.I.Gess 1840-yilda quyidagicha ta'riflagan: reaksiyaning issiqlik effekti jarayonning birdaniga yoki bir necha bosqich bi/an borishiga bog'liq emas, ba/ki sistemaning dast/abki va oxirgi holat/ariga bog'liqdir. Masalan:
I. C + ½ 0 ₂ CO + 29 kkal CO + ; 0 ₂ C O ₂ + 68 kkal

2. C+O
2
CO +97 kkal
2
Rl

Gess qonunidan quyidagicha xulosa kelib chiqadi: reaksiyaning issiqfik ejfekti mahsu/otlarning hosil bo'fish issiqfiklari yig'indisi bi/an dastlabki modda/arning hosil bo'fish issiqfik/ari yig'indisi orasidagi ayirmaga teng:
0 = (0( + o; + o;) - (01 + 02 + 03)
Bu yerda Q - reaksiyaning issiqlik effekti, Qi', Qi. Q; - mahsu­ lotlaming hosil bo'lish issiqliklari, Q₁• Q₂ , Q₃- dastlabki modda­ laming hosil bo'lish issiqlik]ari.

5.2- §. Kimyoviy reaksiyalaming tezligi

Kimyoning kimyoviy reaksiyalaming tezligi va unga turli omi]­ laming ta'sirini o'rganadigan bo'limi kimyoviy kinetika deyiladi. Ba'zi reaksiyalar bir onda tamom bo'ladi, ba'zi reaksiyalar esa soatlar, oylar va hatto yillar bo'yi davom etadi.
Kimyoviy reaksiyaning tezligi reaksiyada ishtirok etayotgan mod­ dalar konsentratsiyasining vaqt birligi ichida o'zgarishi bilan o'lchanadi. Reaksiya tez]igini hisoblab topishda dastlabki moddalar yoki reaksiya mahsulotlari konsentratsiyalaridan qaysi birining o'zgarishini asos qilib olishning farqi yo'q. Ko'pincha, dastlabki moddalar konsentratsiyalarining kamayishidan foydalaniladi. Agar ma'lum bir vaqtda dastlabki moddalardan birining konsentratsi-

-t
yasi I mol/1 bo'lib, ikki minut o'tgandan keyin 0,6 mol/1 gacha kamaysa, reaksiya tezligi ^{1 6} = 0,2 mot/I Ch minut bo'ladi.
Reaksiyaning tezligi bir necha omillarga, masalan, reaksiyaga kirishuvchi moddalaming tabiati, reagentlarning konsentratsiya­ lari, temperatura, katalizatorlarga, qattiq moddalar ishtirok eta­
digan reaksiyalarda esa moddalar sirtining katta-kichikligiga, ga­
zlardagi reaksiyalarda - bosimga bog'liqdir.
I. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatining reaksiya tezli­ giga ta'siri. Odatda, qutblanmagan molekulali moddalar reaksiyaga sekin. oson qutblanuvchi yoki qutbli molekulalar esa tezroq kiri­ shadi. Ayniqsa, ion bog'lanishli moddalar suvdagi eritmalarda o'zaro g'oyat tez reaksiyaga kirishadi.

2.