Олий таълимнинг


Download 5.27 Mb.
bet110/150
Sana29.09.2023
Hajmi5.27 Mb.
#1689771
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   150
Bog'liq
Mikroiqtisodiyot (ma\'ruza matn)

15.2. Коуз теоремаси


Таш=и самаралар ёки экстерналилар (externalities)- бозордаги олди-соттидан олинадиган, лекин нархда ўз ифодасини топмаган харажат ёки фойда. Улар муайян операцияда =атнашадиган бозор субъектлари билан бир =аторда учинчи томон билан бо\ли= бўлгани учун щам «таш=и» деб =абул =илинади. Ушбу харажатлар ёки юту=лар (фойда) товарлар ва хизматларни щам ишалб чи=аришда, щам истеъмол =илишда вужудга келади.
Таш=и самара мусбат (ижобий) ва манфий (салбий) самараларга бўлинади. Манфий самара харажатлар билан бо\ли= бўлса, мусбат самара учинчи томоннинг юту\и билан бо\ли=дир. Шундай =илиб, таш=и самара ижтимоий харажатлар (юту=лар) ва хусусий харажатлар (юту=лар) ўртасидаги фар=ни кўрсатади.
, (1)
бу ерда - ижтимоий чекли харажат;
- хусусий чекли харажат;
- таш=и чекли харажат (Marginal External Cost).
Агар бир и=тисодий субъектнинг фаолияти бош=а и=тисодий субъектлар фаолиятида харажатларга олиб келса, салбий таш=и самара вужудга келади,. Масалан, химия заводи фойдаланилган сувни етарли даражада тозаламасдан дарёга о=измо=да, дейлик. Чи=инди сув щажми завод ишлаб чи=ариш щажмига пропорционал бўлса, завод =анча кўп мащсулот ишлаб чи=арса, у атроф мущитни шунча кўп ифлослантиради. Химия заводи махсус сув тозалаш иншооти =урмаганлиги учун, чи=инди сув тўли= тозаланмайди, демак заводнинг хусусий чекли харажати ижтимоий чекли харажатидан паст бўлади, нима учун деганда унинг харажати сувни тозалаш билан бо\ли= харажатдан щоли. Завод харажатларни тежаш асосида кўпро= мащсулот ишлаб чи=аради. Ишлаб чи=арган мащсулот щажми самарали щажмдан кўп бўлади (14.1-расм).


14.1-расм. Манфий (салбий) таш=и самара.

Сувни тозалашга харажат =илмаганда заводнинг ишлаб чи=ариш щажми га, унинг нархи га тенг ва ну=тада бозор мувозанати ўрнатилади. ну=тада кесишадиган талаб чизи\и чекли ижтимоий юту= ни ифодаласа, таклиф чизи\и хусусий чекли харажатн ни ифодалайди. ну=тада бозор мувозанати ўрнатилганда чекли хусусий харажат чекли ижтимоий юту=га тенг бўлади:


. (4)
Лекин, чекли ижтимоий харажат чекли хусусий харажат билан чекли таш=и харажат йи\идисига тенг:
. (5)
Агар таш=и харажат заводнинг ички харажатига айлантирилса, самарали ишлаб чи=ариш щажми дан га =ис=арган бўлади. Мащсулот нархи дан га кўтарилади ва ну=тада чекли ижтимоий юту= чекли ижтимоий харажат билан тенглашарди, яъни .
Шуни эътиборга олиш керакки, ну=тада таш=и мущитни ифлослантиришнинг о=ибатлари тўли= йў=отилмайди, нима учун деганда, химия завод ми=дорда мащсулот ишлаб чи=аришни давом эттиради ва шу ишлаб чи=ариш щажмига пропорционал чи=инди щам атроф-мущитга чи=аради. Лекин, атроф мущитни ифлослантиришдан бўладиган зарар анча камаяди. 14.1-расмдаги учбурчакнинг юзи хусусий чекли харажатни ижтимоий чекли харажатдан паст бўлиши билан бо\ли= бўлгандаги йў=отилган самарани кўрсатади.
Шундай =илиб, салбий таш=и самара мавжуд бўлганда и=тисодий неъмат самарали щажмдан кўпро= щажмда сотилади ва сотиб олинади, ани=ро= =илиб айтадиган бўлсак салбий таш=и самарага эга бўлган товарлар ва хизматлар керагидан орти=ча ишлаб чи=арилади.

Download 5.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   150




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling