Олий таълимнинг


Download 5.27 Mb.
bet112/150
Sana29.09.2023
Hajmi5.27 Mb.
#1689771
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   150
Bog'liq
Mikroiqtisodiyot (ma\'ruza matn)

Тартиблаштирадиган соли= - бу салбий таш=и самарага эга бўлган и=тисодий неъматларни ишлаб чи=аришга =ўйиладиган ва хусусий чекли харажатни ижтимоий чекли харажатгача кўтарадиган соли=.
Демак, ю=оридаги мисолда соли= таш=и чекли харажатга тенг бўлса, яъни бўлса, бозор мувозанатини самарали мувозанатга я=инлаштиради:
.
Тартиблаштирувчи субсидия - бу ижобий таш=и самарага эга бўлган и=тисодий неъматларни ишлаб чи=арувчиларга ва истеъмол =илувчиларга бериладиган субсидия бўлиб, у хусусий чекли юту=ни ижтимоий чекли юту==а я=инлаштиради.
Агар таш=и чекли юту=га тенг бўлган субсидия талабаларга ёки илмий ходимларги берилганда эди, у талабаларнинг таълим хизматига талабини ва илмий изланувчиларни илмий изланишга талабини тенгликни таъминлайдиган даражагача оширган бўлар эди.
Лекин, тариблаштирувчи соли=лар ва субсидиялар таш=и самара билан бо\ли= муаммоларни тўли= ечишга ёрдам бера олмайди, нима учун деганда, амалиётда чекли юту= ва чекли харажатларни ани= щисоблаш жуда =ийин бўлса, иккинчидан, улар етказадиган зарар ми=дорини щам щисоблашда жуда катта =ийинчиликлар мавжуд.
Таш=и самара муаммосини ечишнинг янги йўли Р. Коузнинг илмий изланишлари билан бо\ли=. Р.Коузнинг фикрича, ушбу муаммо томонлар учун умумий муаммо бўлиб, унинг ечилиши иккала томоннинг биргаликда масъулиятли щаракат =илиш билан бо\ли=. Бу ерда эътибор икки томондан =айси бири кўпро=, =айси бири камро= йў=отишига берилмасдан, иккала томондан мумкин бўлган жиддий йў=отишни олдини олишга берилиши лозимлиги кўрсатилган.
А.С.Пигу томонидан таклиф =илинган ечимда альтернатив харажатлар принципидан фойдаланилмаган ва щу=у=ий омилга эътибор берилмаган.
Коузнинг ижтимоий харажатлар билан бо\ли= ишларини умумлаштириб уни Дж.Стиглер деган олим «Коуз теоремаси» деб атади. Коуз теоремасига кўра, агар барча томонларнинг мулкий щу=у=лари яхши ани=ланган бўлса, трансакцион харажатлар нолга тенг бўлса, пировард натижа (ишлаб чи=ариш =ийматини максималлаштирувчи) мулкчилик щу=у=ини та=симлашдаги ўзгаришларга бо\ли= эмас (агар даромад самараси эътиборга олинмаганда). Теоремадаги асосий мазмун Дж.Стиглер фикрига кўра =уйидагича «Мукаммалашган ра=обат бозорда хусусий ва ижтимоий харажатлар бир-бирига тенг».
Коуз таш=и самара билан бо\ли= йў=отишларни щисобга олиш масъулиятини ўз ичига олувчи нарх белгилаш тизими билан ушбу масъулиятни эътиборга олмайдиган нарх белгилаш тизимини бир-бири билан та==ослаб, =уйидаги фикрга келади, яъни, агар =атнашувчилар таш=и самара муаммосини харажатларсиз биргаликда келишиб олса (келишиш билан бо\ли= трансакион харажатлар нолга тенг бўлса), у щолда ра=обатлашган бозор шароитида ишлаб чи=ариш =ийматини максималлаштирадиган мумкин бўлган максимал натижага эришиш мумкин.
Коуз =уйидаги мисолни келтиради. Бир-бири билан =ўшни бу\дой етиштирувчи ва =орамолларни бо=увчи фермерлар жойлашган. Мол бо=увчи фермер ва=ти-ва=ти билан молларини =ўшни фермер ерларига =ўйиб юбориб, унинг бу\дойларини пайщон =илиб туради. Кўриниб турибдики, бу ерда таш=и самара (экстернал самара) мавжуд. Коуз кўрсатганки, бу муаммо давлатнинг аралашувисиз иккала фермернинг келишуви асосида ечилиши мумкин.
Агар мол бо=увчи иккинчи фермерга келтирган зарари учун масъулиятни щис =илса, у икки вариантда йўл тутиши мумкин: ё мол бо=увчи етказган зарарини =оплайди, ёки у ушбу ерни фермердан ижарага олади (ижара ща=и тўлаб, агар бу\дой экувчи фермер щам ерни ижарага олган бўлса, унда ю=ориро= ижара ща=и тўлаб) пировард натижа иккала щолда щам бир хил бўлиб, ишлаб чи=ариш =ийматини максималлаштиришга олиб келади.
Агар етказилган зарар учун масъулият сезилмаса таш=и самара вужудга келади.
Трансакцион харажатлар нол бўлганда фермерларда ўзаро келишиш учун и=тисодий ра\батлантириш мавжуд бўлади, нима учун деганда, иккала томон щам ўз даромадларининг ўсишидан манфаатдор ва ишлаб чи=ариш =ийматини максималлаштиришдан манфаатдор. Лекин, трансакцион харажатлар щисобга олинса, ю=оридагидай самарали натижага эришмаслиги мумкин. Бу ерда трансакцион харажатлар, яъни ахборот олишни =имматлиги, суд иши харажатлари, келишув харажатлари, келишув билан бо\ли= юту=дан ошиб кетиш мумкин. Бунга яраша етказилган зарарни щисоблашда щам =ийинчиликлар ту\илади (биттаси етказилган зарарни бош=а томонга =араганда катта бащолаши мумкин). Ушбу фар=ларни щисобга олиб, Коуз теоремасига даромад самараси деган сўз киритилган. Битта томон етказилган зарарни иккинчи томонга нисбатан ю=ори бащоласа келишиш =ийин.
Экперементал изланишлар натижаси шуни кўрсатадики, Коуз теоремаси келишиладиган томонлар чекланган иккита ва учта бўлгандагина ўринли. Томонлар сони ошган сари трансакцион харажатлар ошиб боради ва ушбу харажатларни нолга тенглиги тў\рисида фараз ўз кучини йў=отади.
Коуз теоремаси амалий и=тисодий щаётда мущим роль ўйнамо=да, ундан атроф-мущитни ифлослантиришга =арши давлат сиёсатини ва стратегиясини ишлаб чи=ишда кенг фойдаланилмо=да.

Download 5.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   150




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling