Олий таълимнинг

Рақобатлашувчи фирманинг мувозанат ҳолати. Биз кўрган эдикки, рақобатлашган бозорда нарх бозор томонидан белгиланади ва унга фирма таъсир қила олмайди. Бундай бозорда ҳаракат қилаётган фирманинг талаб чизиғи горизонтал чизиқдан иборат бўлиб, унинг чекли даромади нархга тенг, яъни . Демак, рақобатлашувчи фирма фойдасини максималлаштириш шарти (қоидаси) шундан иборатки, фирма ишлаб чиқариш ҳажмини шундай танлаши керакки, бу ҳажмда нарх чекли харажатга тенг бўлсин:
. (9)
(9)-шарт рақобатлашган бозорда фаолият кўрсатаётган фирма фойдасини максималлаштириш (мувозанат ҳолати) шарти дейилади, яъни рақобатлашувчи фирманинг чекли маҳсулот қоидасини ифодалайди. Ушбу қоидага кўра фирма маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини чекли харажат нархга тенг бўлгунга қадар ошириши мумкин. Демак, бўлса, ишлаб чиқаришни ошириш мумкин ва бу ошириш бўлгунча давом этиши керак.
Рақобатлашган фирма фойдасини максималлаштириш шарти ёрдамида биз фирманинг мувозанат ҳолатини белгиловчи нуқтани график орқали аниқлашимиз мумкин (7.4-расм).


7 .4-расм. Рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли оралиқдаги
харажатлари ва фойдаси.

Расмда нуқта рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли оралиқдаги мувозанат ҳолатини ифодалайди. Бу нуқтада бўлиб, ушбу нуқтада фирма фойдани максималлаштирадиган ишлаб чиқариш ҳажми га эришади.

Расмда умумий даромад ( ) тўртбурчак юзасига, умумий харажат тўртбурчак юзасига тенг. Умумий максимал фойда ( ) юза билан ифодаланади ва бу юза қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
. (10)
Ишлаб чиқариш ҳажми дан кичик бўлганда чекли даромад чекли харажатдан кўп демак, ишлаб чиқариш ҳажмини ошириб қўшимча фойда олиш имконияти бор. Расмда икки карра штирхланган юза ишлаб чиқариш ҳажми га камайгандаги йўқотилган фойдани ифодалайди.
Ишлаб чиқариш ҳажми дан юқори бўлганда, яъни да чекли харажатлар чекли даромаддан юқори. Бу ҳолда, ишлаб чиқариш ҳажмини қисқартириш умумий харажатларни қисқартиришга олиб келади. Расмдаги учбурчак юзаси миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш натижасида йўқотилган фойдани ифодалайди.
(6)-ифодадан келиб чиқиб хулоса қилиш мумкинки, нарх ўртача умумий харажатдан қанча юқори бўлса, фирманинг фойдаси шунча кўп бўлади. Буни қуйидаги графикда кўриш мумкин (7.5-расм).