Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Гулду икнинг 2009 йил 28 август


Ширинбека о\о – сощиб=ироннинг бирдан-бир синглиси


Download 274.5 Kb.
bet12/12
Sana11.03.2023
Hajmi274.5 Kb.
#1261793
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
portal.guldu.uz-Амир Темур ва унинг жахон тарихида тутган ўрни

Ширинбека о\о – сощиб=ироннинг бирдан-бир синглиси
Саййид Барака – Амир Темурнинг бош пири, \оявий ращбари. Амир Темур васиятига кыра унинг =абри Гыри Амирда Саййид Барака =абрини оё= тарафига =ыйилган
Ту\лу= Темур – Мы\илистон хони (1348-1363) – Темур унинг хизматига кирган. 1363 йилда унинг тахтини ы\ли Илесхыжа эгаллаган
Хожи Барлос – нуфузли барлос бекларидан, Амир Темурнинг амакиси, Кеш ва унга тобе ерлар щокими
Саййид Амир Кулол – на=шбандия – хожагон тари=атининг йирик намоендаларидан, асли бухоролик, 1370 йил вафот этган. Амир Темур пирларидан бири
Амир +озо\он – Чи\атой улусининг нуфузли амир ул-умароларидан, Амир Щусайннинг отаси, Амир Темурнинг =айнотаси
Тыхтамиш – ыжи авлодидан О= Ырда хони, 1376 йили О= Ырда билан Олтин Ырдани бир-бирига =ышиб, 1395 йилга =адар жыжи улуси устидан щукмронлик =илган =удратли подшощ
Щожа Шамсуддин кулол – на=шбандия тарикати шайхларидан, Амир Темурнинг отаси Амир Тара\айнинг ва Амир Темурнинг щам пири. 1363 йили Кешда вафот этган
Йилдирим Боязид – Амир Темур 1402 йили ма\лубиятга учратган Туркия султони
Карл VI – 1380-1422 йиллардаги Франция =ироли
Генрих IV – 1399-1413 йиллардаги Англия =ироли
Генрих III – 1390-1407 йиллардаги Кастилия ва Леон =ироли
Мануэл Палеолог – Византия императори еки Иоганн VII 1402 йли май ойидаги езишмаладан сынг у Темурга Боязидга =арши куршда 40тагача кема билан ердам беришини билдирган.1
Амир ул-умаро-амирлар амири, катта амир: щарбий бош =ымондон.
Баргуситвон-урушда найза, =илич ва ы= ытмаслиги учун от устига ташладиган зирщланган ёп=ич.
Борон\ор-=ышиннинг ынг =аноти.
Барда-асир олиниб, =улга айлантирилган киши.
Буржу Бара- =алъани мустащкамланган девони ва миноралари.
Даща ва Сада- ынлик ва юзлик. Чингизхон ва Амир Темур замонида =ышиннинг тузилиши тартиби быйича энг кичик былинма. +ыдаща (10)га былинган.
Жуван\ар-=ышиннинг сыл =аноти.
Жавшан-темир совут. У одатда майда, =атти= симдан ты=илган, уруш кийими.
Жиба(Жива)-темир ёки пылатдан ишланган махсус кийим.
Жибачи-подшощ, хон ва султонларнинг защира =уроли-аслащаларини кытариб юрувчи мулозим, =урол-яро= омбори щизматчиси.
Забонгир-тил олиб келиш. Душман тараф лашкарининг умумий ащволини билиш ма=садида унинг сипощийларидан бирини тутиб олиб келиш.
Зафар Яза=-зафар (\алаба) =ыри=чиси.
Зирщ- симдан ты=илган: ы=, найза ва ти\ ытмайдиган уруш кийими.
Манжани=-ичига тош солиб отиладиган мослама, уруш =уроли, палащмон.
Ман\лай (ман\улай)- =ышиннинг марказий =исми, олдида борувчи махсус былими.
Молу Омон- урушда ма\луб былган тараф хал=идан фойдасига ундириладиган махсус тылов, ылпон.
Мылжар-=амал пайтида щар бир амирга бириктирилган ер.
Муржил- щар бир =ышин учун белгилаб берилган ер. У ердан =алъа буржлари ва дарвозаларига =араб ер остидан ыра =азиб борилган .
Нафтандоз-нефтни ёндириб отувчи =амалдаги =алъага нефт отувчи махсус =урилма щарбий =урол.
На=б-тешик, уруш ва =амал пайтида ер остидан =алъа сари =азиладиган лащм.
На=иб-=ышиннинг тузилиши ва уни =урол-яро= ва бош=а анжомлар билан таъминлаш масалалари билан шу\улланувчи олий мансабдор.
Нусрат=арин-\алабага муяссар былган.
Ныён-мы\ил кынманчи феодалларга хусусан =ышин тепасида турган вакилларига берилган унвон.
Ошли=- щарбий юришлар пайтида лашкарларнинг эщтиёжи учун ащолидан тыпланган дон-дун, ози=-ов=ат.
Садажот-юз кишилик щарбий былинма.
Раъд андоз-ыт отувчи мослама; щарбий =урол.
Сонсиз-Амур Темурнинг минг кишилик шахсий =ышини.
Сурок-жанг олдидан =илинадиган жанговор ча=ири=.
Табарзин-урушда =ылланиладиган дастаси учун ойболта.
То\ар-щарбий юришлар пайтида =ишло=ма-=ишло= юриб лашкар эщтиёжи учун ащолидан тыпланган дон-дун.
Тош аррода-\илдиракка ырнатилган тош отувчи мослама. +амал жанглар ва=тида ишлатилган.
Туманот-туман (10000) нинг кыплиги; сон-сано=сиз лашкар маъносида.
Тыл\ама-му=обил лашкарнинг =анотидан айланиб ытиб, ор=адан зарба бериш тактикаси. Жанг олиб боришдаги янги усул.
Укулка- аксарият жанг олдидан тар=атилган махсус сов\а, яъни жанг олдидан ра\батлантириш.
Улуфа- сипощийларга ызи ва оти учун бериладиган маош.
Фавж-щарбий былинма, ызига хос топшири=ларни бажарадиган =ышин.
Хабарчи-душман ты\рисида маълумот олиб келувчи киши. Жанг олдидан уруш быладиган жойлар ва душманнинг жойлашиши ты\рисида маълумот келтиради.
Хандак-душман лашкарини ытказмаслик учун =аъла теварагига =азиб, сув тылдириб б=ыйилган кенг чу=ур зовур. Ырта аср =алъалар =урилишидаги ызига хослик.
Хокроз-=алъа девори остига ыра =илиб ыйилган тупро= мудофаа иншоати.
Чано=-=ышиннинг кичик =анотлари.
Чопар-кыпинча мудофаа жанглари пайтида зовур ва ырда олдига тысиб =ыйиладиган майда симдан ты=илган махсус четон.
Чиндовул-=ышиннинг дум =исми, Арьергард.
Чопавул-йыл устига =ишло= ва овулларни тысатдан бос=ин =илувчи щарбий былинма.
Чир ва Тыра-=ышинлар тыхталгандан кейин щарбий лагер (саф) олдига тысиб =ыйиладиган махсус четон тыси=.
Чоп\ун=-щарбий юришлар пайтида душман тарафининг йыл устига ва =алъа теварагидаги =ишло=ларига уюштирилиб туриладиган бос=ин.
Чорто=-тырт пышаклик тепалик; шарбий ма=садларни кызлаб =урилган.
Шабихун-щарбий юриш ва=тида тунда йыл устидаги ёки =амал пайтида =алъа атрофида турган =ышин устига тысатдан =илинган бос=ин. У одатда ярим кечада ёки сащарда ытказилган.
Юртовул-щарбий юришлар пайтида =ышиннинг ози=-ов=ат ва ем-щашак защирасини тылдириш ма=садида йыл устидаги =ишло=ларга =илиб турилган бос=ин.1
Яссол-=ышинни щарбий юриш ёки жанг олдидан сафга тортиб кырикдан ытказиш; =ышиннинг жанговор сафи.
Ырду-Бозор-щарбий юришлар пайтида хон ырдаси атрофида ва=ти-ва=ти билан ташкил этиладиган бозор.
+анбул-лашкар =анотини щимоя =илиб турувчи махсус щарбий =исм.
+атлиом-ёппасига =ир\ин.
+ози аскар-щарбий суд. Щарбий интизомни бузган щарбийлар устидан кыриладиган суд жараёни.
/ул-=ышиннинг марказий =исми. Жангларда душманга щал =илувчи зарбани берувчи былинма.
Щировул-=ышининг ил\ор кетидан борувчи махсус щарбий былинма.
Адув-душман демакдир. Одатда бу сыз ички ва таш=и щаётдаги ра=иб томонга нисбатан =ылланилади. «Каминда эдиким»-яъни «пистирмада эди».
Садо=-ы=лар турадиган ы=дон.
«Илгари»-одатда ил\орнинг вазифаси душманнинг ил\ор =исмлари билан жанг =илиш. Юборилган гурущ махсус щарбий бирлик былиб, баъзи асарларда (Ш.А.Яздий «Зафарномасида»)эски ызбекча сыз былиб ил\ор дейилади.Аслида бу арабча «Му=аддам» тушунчасига тенг кучли былиб, муста=ил турк сыз ва тушунчадир. Лашкарнинг сони ортиши билан ил\орланинг сони щам орта борган. Биз =уйида кырамизки, кейинчалик Амир Темур, 25-30 минг ва хатто ундан орти= лашкарни ил\орга юбориб, ызи асосий =исм билан фурсат кутиб турган. Бундай кып сонли ил\ор лашкарлари щам ыз галида ыз ил\ори, и\воси =оровул ва хуравуллиги аскар гурущларни чи=арган ёки унинг асосий =исми билан и\во жангини =илиб, уни чал\итиш, «тил» сифатида асир олиш, душман ты\рисида ани= хабар келтиришдан иборат былган.1
Ты=сабо-полковник ёки бригада генерали даражасида былган щарбий мансабдор.
Тавочи (турк)-ырта аср феодал хонликларидан нуфузли мансабдорлардан бири. Унинг зиммасига вилоятларига бориб=ышин тыплаш щарбий юриш ва=тида =ышинларнинг тыхташ ырнини белгилаш, =ышинни кырикка щозирлаш, хавф-хатар ва=тида теварак атроф хал=ини =алъа ичкарисига кычиртириш, щукуматнинг махсус иншоотлари =урилиш устидан назорат =илиш, жазо чоралари назорат =илиш каби вазифалари юклатилган.
Мурсал-элчи =илиб юборилган шахс.
Муставлий-забт этувчи, истило этувчи.
Бору (форс)-=алъа девори; =алъа деворларининг ы= отишга мыжалланган махсус мустащкамланган жойи.
Бухтарма-пистирма, кашингощ. Душман йыли =ыйилган тузо=.
Жайба-аскарнинг шахсий моли ва ылжаларини соладиган =оп.
Йаа\и-эки ызбекчада душман демакдир.
/анжирчи-йыл кырсатувчи деган маънода.
/ыл ёки =ыл-лашкарнинг асоси =исми былиб, лашкар сафининг ор=аро\ида турган.
«+абоб»-«=амал =илиб» демакдир.
«Раъд от=увчилар»-аслида»раъд» деб мама=олдиро= билан келган ча=мо=ни айтилади.Демак бу ерда мама=олдиро=дек портловчи ва ча=мо=дек оловли ча=увчи =урол ща=ида гап кетаяпти.
Урон-жанг пайтида аскарлар тарафида бир бирларини йы=отиб ёки адашиб ылдириб =ыймаслик учун =илган махсус ча=ири=, щай=ири=, нидо, шиор, щай-щу.
Ту\лу= Текин - Шощи зинда 1376 йил =урилган.
О= сарой - 1380 йил Шащрисабзда =урула бошлади.
Бо\и шамол ва Бо\и дулкушо- 1397 йили чорбо\лари ыртасида мущташам =асри билан бунёд этилди. Конигилда яна бир чиройлик чорбо\ =урилди.
Бо\и былди - 1398-99 йил чорбо\и бунёд этилди.
Бо\\и чинор - 1399 йил бунёд этилди.
Бибхоним жомеъ масжиди - 1399 йил 10 май масжид =урилиши бошланиши.
Гыри Амир –1403 йил ма=бара =урилиши бошланди.
Кыксарой ва Быстонсарой – шащар орасида былиб, Амир Темур =ароргощи щисобланади.
«Матлаъ ус-саъдайн ва мажмаъ ул-бахрайн»-Абдуроззо= Самар=андийнинг Темур ва темурийлар тарихига оид асари., яъни таржимаси «Икки саодатли юлдузнинг чи=иши ва икки денгизнинг =ышилиш ырни».
«Ажойиб ал-ма=дур фи тарихи Таймур» -Ибн Арабшохнинг Темур ва темурийлар даврига оид ёзилган асар, таржимаси «Темур тарихида та=дир ажойиботлари».
Зижи жадиди Кырагоний-(Кырагонийнинг янги астрономик жадвали)-Мирзо Улу\бекнинг астрономияга оид асари (1437 й.)
«Тарихи арбаъ улус» –Тырт улус тарихи. Мирзо Улу\бекнинг тарихий асари.
«Рисола дар илми муси=а»-Муси=а илми ща=ида рисола». Мирзо Улу\бекнинг муси=а тарихига оид асари
«Зубдат ат- таворих»-тарихчи Щофизи Абынинг темурийлар даврига оид асари
«Равзат ус сафо»-тарихчи Мирхонд асари темурийлар даври
«Щабиб ус сияр»-тарихчи Хондамирнинг темурийлар даврига оид асари
1.И.А.Каримов. Тарихсиз келажак йы= - Т.: Шар=., 1998 йил.
2.Алихонтыра Со\уний. Темур тузуклари. Щамидулла Кароматов таржимаси.-Т.:/./улом номидаги нашриёт, 1996
3.Ащмедов Б. Амир Темур. - Т.: Абдулла +одирий номидаги, хал= мероси нашриёти, 1995
4. Абдуроззо= Самар=андий. Матлаи саъдайн ва мажмаи бащрайн. таржимон ва нашрга тайёрловчи А. Ыринбоев Т.: «Фан», 1969 й.
5. Ащмедов Б. Ызбек улуси.- Т.: «Нур»,1992й
6. Амир Темур Гурагон. Зафар йыли (таржимаи щол) Нашрга тайёрловчи, сыз боши ва изощлар муаллифи Ашраф Ахмад. «Фан» Т., 1992.
7.Бартольд.В.В. Улугбек и его время.-Сочинение,т.II, часть2; М.: “Наука”, 1986
8.Бадруддин ал-Айний. И=д ал-жумон (фотонусща)-И=д ал-жумон фа таърих ащл аз-замон ли-Бадруддин ал-Айний.
9.Бурхануддин ал-Маргинани, Щидая. Русча таржимаси Н.И.Гродеков тащрири остида, 3.т., Тошкент, 1993.
10.Гийасаддин Али .Дневник похода Тимура в Индию. Перевод с персидского, предисловие и примечания А.А, Семенова. - М:1958.
11.Греков Б.Д., Якубовский А.Ю Золотая Орда и её падение. М.: -Л.: Изд-во А.Н.ССР, 1950.
12.Ибн Арабшох. Ажойиб ал-макдур фи тарихи Таймур. Суз боши, араб тилидан таржима ва изохлар муаллифи Убайдулла Уватов, I, II китоблар. Тошкент, « Мехнат», 1992 йил.
13.Ибн Арабшох. Фокихат ал хулофо ва муфокихат аз-зурофо, таълиф Абу-л-Аббос.. Ибн Арабшох, Ленинград =ылёзмаси № С 651.
14.Камолиддинов Ш.С. «Китаб ал-ансаб» ас-Самъони. Тошкент, «Фан», 1993.
15.Кабуснамэ Перевод, статья и примечания Е. Э. Бертельса, М.,1958.
16.Мирзо Улу\бек. Тырт улус тарихи. Б.Ахмедов. Кириш сызи, изохлари ва тахрир остида, Тошкент, «Чулпон» нашриёти, 1294 йил.
17.Мирзо Улу\бек. Илми нужум. Ашраф Ахмад таржимаси. А.Кодирий номидаги халк мероси нашриёти. Тошкент, 1995 йил.
18.Мирхонд. Равзат ус-сафо, 6-жилд, 1271 х.
19.Миён Бузрук. Ызбек тарихига оид тырт мущим китоб. -«Маориф ва ы=итувчи» журнали, 1927, № 9-10, 56-60 бетлар.
20.Мецопский Фома. История Тимур-ленке, Баку, 1957.
21.Низомуддин Шомий. Зафарнома-Прага шахри, I-II томлар, 1937-1956.
22.Шарафуддин Али Йаздий. Зафарнома.Нашрга тайёрлаш быйича Ашраф Ахмад ва Щ Бобобеков муаллифлигида. Шар=, Т., 1997.


4 Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. – С. 192

1 М.Улу\бек. Тырт улус тарихи.- Т.:Чылпон, 1994. 346-347 б

1 М.Улу\бек. Тырт улус тарихи.- Т.:Чылпон, 1994. 328-333 б.

1 М. Улугбек «турт улус тарихи» Чулпон нашриёти Т., 1994 йил 328-301 б.

Download 274.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling