Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Ташқи манфаатдор томонлар (External stakeholders)-бу компания билан бевосита ишламайдиган, лекин қандайдир бизнеснинг ҳаракатлари ва натижаларига таъсир қиладиганлар. Таъминловчилар, кредиторлар ва жамоат гуруҳлари ташқи манфаатдор томонлар ҳисобланади.
Кўплаб манфаатдор бўлган компаниялар учун пайдо бўладиган кенг тарқалган муаммо шундаки, турли манфаатдор томонларнинг манфаатлари мос келмаслиги мумкин. Аслида, манфаатлар тўғридан-тўғри зиддиятда бўлиши мумкин. Масалан, корпорациянинг асосий мақсади, унинг акциядорлари нуқтаи назаридан, кўпинча фойдани кўпайтириш ва акциядорлар қийматини ошириш деб ўйлашади.
Кўпгина компаниялар учун меҳнат харажатлари муқаррар бўлганлиги сабабли, компания ушбу харажатларни қаттиқ назорат остида ушлаб туриши мумкин. Бу бошқа манфаатдор томонлар гуруҳини, унинг ходимларини хафа қилиши мумкин. Энг самарали компаниялар ўзларининг барча манфаатдор томонларининг манфаатлари ва умидларини муваффақиятли бошқарадилар.
Бу кенг тарқалган давлат корпорациялари акциядорларнинг бойлигини максимал даражада ошириш учун қонуний ваколатларга эга. Аслида, бир нечта қонуний қарорлар, шу жумладан Олий суд томонидан, бошқа манфаатдорлар томонидан олиб борилган ва Ақш компаниялари акциядорлар қийматини максимал даражага кўтаришга риоя қилмасликлари кераклигини аниқ кўрсатган.
Барча манфаатдор томонлар, одатда, узоқ муддатли ва эҳтиёж сабаблари билан компанияга тегишли манфаатларнинг бир тури билан боғланган. Акциядор молиявий манфаатларга эга, аммо акциядор ўз акцияларини компанияда ҳам сотиши мумкин. Улар компанияга узоқ муддатли эҳтиёж сезиши шарт эмас ва одатда исталган вақтда чиқиб кетиши мумкин.
Масалан, агар компания молиявий жиҳатдан ёмон ишлаётган бўлса, компания ишлаб чиқаришни чеклаб қўйса ва унинг хизматларидан фойдаланмаса, ушбу компаниянинг таъминот занжиридаги сотувчилар зарар кўриши мумкин. Худди шундай, компания ходимлари ўз ишини йўқотиши мумкин. Бироқ, компания акциядорлари ўз акцияларини сотишлари ва йўқотишларини чеклашлари мумкин.
Бизнес учун муҳим манфаатдор томонларга унинг акциядорлари, мижозлари, етказиб берувчилари ва ишчилари киради. Ушбу манфаатдор томонларнинг баъзилари, масалан, акциядорлар ва ходимлар, бизнес учун ички ҳисобланади. Бошқалар, масалан, бизнес мижозлари ва етказиб берувчилари, бизнес учун ташқи, аммо барибир бизнеснинг ҳаракатларидан таъсирланишади. Шу кунларда ташқи манфаатдор томонларнинг кенг доираси, масалан, бизнес фаолият юритаётган мамлакатлар ҳукумати ёки ҳатто умуман жамоатчилик ҳақида гапириш одатий ҳолга айланади.
Бизнесдаги манфаатдор томонларга компаниянинг қандай ишлаши, муваффақиятга эришиши ёки муваффақиятсиз бўлиши билан бевосита ёки билвосита боғлиқ бўлган ҳар қандай ташкилот киради. Биринчидан, бизнес эгалари, фаол-иштирок эгалари, шунингдек, пассив мулк эгаси бўлган инвесторлар ўз ичига олиши мумкин. Агар бизнесда кредитлар ёки қарзлар тўланмаган бўлса, унда кредиторлар (масалан, банклар ёки облигациялар эгалари) бизнесдаги манфаатдор томонларнинг иккинчи тўплами бўлади. Компания ходимлари манфаатдор томонлар ўз даромад бизнесига таяниб етказиб берувчилар билан бирга мижозлар тақдим этадиган товарлар ёки хизматларни сотиб оладиган ва ишлатадиган манфаатдор томонлардир.
Манфаатдор томонлар бир қатор сабабларга кўра, ички манфаатдор томонлар учун муҳим аҳамиятга эга, чунки бизнес фаолияти уларнинг бизнес мақсадлари йўлида биргаликда ишлаш қобилиятига таянади. Бошқа томондан, ташқи манфаатдор томонлар билвосита бизнесга таъсир қилиши мумкин.
Масалан, мижозлар сотиб олиш, етказиб берувчилар ишлаб чиқариш ва тарқатиш амалиётини, ҳукуматлар эса қонун ва қоидаларни ўзгартириши мумкин. Охир оқибат, ички ва ташқи манфаатдор томонлар билан муносабатларни бирлаштириш бизнеснинг узоқ муддатли муваффақиятининг калитидир.
Гарчи акциядорлар манфаатдор томонларнинг муҳим тури бўлса-да, улар ягона манфаатдор томон эмасдир. Бошқа манфаатдор томонларга ходимлар, мижозлар, етказиб берувчилар, ҳукуматлар ва умуман жамоатчилик мисол бўла олади. Сўнгги йилларда бизнеснинг манфаатдор томонларини ким ташкил этиши ҳақида кенгроқ фикрлаш тенденцияси кузатилмоқда.¹⁷