Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

8.7. Фирибгарлик эҳтимоли.

Буюк Британия юқори малакали бир қатор фирибгарликга гувоҳ бўлди. Буларга BCCI, Maxwell ва Barings Bank ҳолатларни мисол сифатида айтсак бўлади. Фирибгарликнинг ҳақиқий ҳолатларини аниқлаш қийин, айниқса компаниялар кўпинча бундай тажрибаларни амалга оширишни ёқтирмайдилар. Бироқ, барча корхоналар – истисносиз-фирибгарлик хавфига дуч келишади: директорларнинг масъулияти бу хавфни бошқаришдир.

Фирибгарликни юзага келтириши учун учта зарур шартлар:
-инсофсизлик (dishonesty);
-мотивация (motivation);
-имкониятлар (opportunity).
Буларни билиш фойдалидир, чунки улардан бирини ёки бир нечтасини йўқ қилиш мумкин бўлса, фирибгарлик хавфи камаяди!
Инсофсизлик (dishonesty). Ҳалоллик субъектив сифат бўлиб, у турли ахлоқий, маданий ва ҳуқуқий меъёрларга кўра турлича талқин қилинади. Бироқ, биз инсофсизликни шахснинг қабул қилинган ахлоқий, ижтимоий, ташкилий ва ҳуқуқий меъёрларга зид бўлган тарзда ҳаракат қилишга мойиллиги ёки мойиллиги сифатида белгилашимиз мумкин. адолатли ва ҳалол муомала. Ушбу тенденция қуйидагилардан келиб чиқиши мумкин:
(a) Шахсият омиллари: ютуқ, мақом ёки хавфсизликка бўлган юқори эҳтиёж; бошқалардан устунликка еришиш учун рақобатбардош истак; ҳокимиятга паст ҳурмат;
(b) Маданий омиллар: ташкилотда мавжуд бўлган қонун ва амалиётга қараганда кўпроқ мослашувчан ёки ҳокимиятга қарши бўлиши мумкин бўлган миллий ёки оилавий қадриятлар.
Мотивация (motivation). Умумий мойиллик ёки инсофсиз ҳаракат қилишга тайёрликдан ташқари, агар имконият пайдо бўлса, бунинг учун шахс ўзига хос мотивацияга муҳтож. Жисмоний шахслар фирибгарликга мойиллиги:
(а) Ҳаракатнинг потенциал мукофотлари: баъзи эҳтиёжларни қондириш ёки бирон бир мақсадни бажариш; га нисбатан;
(b) Ҳаракатнинг мумкин бўлган санкциялари ёки салбий оқибатлари ёки уни амалга ошириш учун зарур бўлган ҳолатлар.
Шахснинг мақсади ёки фирибгарлик ҳаракати учун сабаб бўлиши мумкин:
(а) Молиявий эҳтиёжлар ёки истаклар ёки бошқаларга ҳасад қилиш (пул даромад учун ўғирлик ёки фирибгарлик тақдирда);
(b) Ҳокимиятдагилар устидан салбий куч ишлатиш истаги;
(с) Жазодан қочиш истаги.