Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

2.5. Саломатлик ва хавфсизлик

Ҳар бир бизнес субъект фаолиятини юритишда, энг муҳим жараёндан бири-бу ходимлари олдида ўз бурчини бажариш, яъни уларнинг соғлиғи ва иш жойидаги хавфсизлиги учун жавобгарликни ўз зиммасига олиши керак.

Хўш, соғлиқ ва хавфсизликнинг маъноси бу сизнинг ишчи кучингизни саломатлиги, хавфсизлиги ва фаровонлигини таъминлаш учун зарур бўлган касбий дастурлар, кўрсатмалар ва процедураларни ўз ичига олади.
Агар сиз тўғри сиёсат ва процедураларни ўрнатсангиз ходимларингиз уларни тушунишга ўргатсангиз, иш жойидаги бахтсиз ҳодисалар ёки жароҳатларни олдини олишингиз ва бошқаришингиз мумкин.
Буюк Британияда соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик бўйича турли хил қонунларни кўриб чиқиш керак, аммо асосий қоида бу ишдаги соғлиқ ва хавфсизлик тўғрисидаги қонун (HASAWA—ёки HSW). Бизнес раҳбар ушбу қонунларга риоя қилиши керак-буни амалга ошириш иш берувчи сифатида унинг вазифасидан бири бўлиб ҳисобланади. Шундай қилиб, буюк Британиядаги асосий соғлиқ ва хавфсизлик қоидалари-бу бизнесда соғлик, хавфсизлик ва фаровонликни таъминлашнинг асосий тузилишини белгилайди.
Бироқ, барча қонунлар жуда муҳимдир. Агар сиз улардан бирини бузсангиз, бу бахтсиз ҳодиса, жароҳат ёки ўлимга олиб келиши мумкин.
Бу сизнинг бизнесингиз обрўсига путур етказиши ва суд жараёнига ёки иш трибуналига олиб келиши мумкин.
Ишдаги соғлиқ ва хавфсизлик тўғрисидаги Қонуннинг тўртта асосий мақсади қуйидагилардан иборат:

1. 
   Ишингиздаги ходимларнинг саломатлиги ва хавфсизлигини таъминлаш.
   
2. 
   Ходимларнинг фаровонлигини таъминлаш.
   
3. 
   Сизнинг биноларингиздаги шахсларни ҳимоя қилиш-ходимлар, мижозлар ёки ташриф буюрувчилар.
   
4. 
   Портловчи/ёнувчи/хавфли моддаларни сақлаш учун назорат чораларини белгилаш.
   

Бироқ, сиз билишингиз керак бўлган бошқа қонунлар мавжуд. Булар таркибида портловчи моддалар мавжуд бўлиб, дисплей экран ускуналаридан фойдаланишни бошқаришгача.

• 
  Ишдаги соғлиқ ва хавфсизликни бошқариш қоидалари: бу сизга ходимларнинг кундалик фаолиятидан келиб чиқадиган хатарларни баҳолаш ва бошқариш вазифасини юклайди.
  
• 
  Ишдаги соғлиқ ва хавфсизликни бошқариш қоидалари: бу сизга ходимларнинг кундалик фаолиятидан келиб чиқадиган хатарларни баҳолаш ва бошқариш вазифасини юклайди.
  
• 
  Иш жойи (соғлиқ, хавфсизлик ва фаровонлик) қоидалари: иш жойингизда турар жой стандартларига қўйиладиган талабларни қамраб олади.
  
• 
  Соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик (дисплей екрани ускуналари) қоидалари: DСЕ (масалан, компютерлар) дан фойдаланишда ходимларнинг фаровонлигини таъминлаш учун зарур бўлган ҳаракатлар ҳақида батафсил маълумот.
  
• 
  Иш қоидаларида шахсий ҳимоя воситалари: хавфларни бошқа воситалар ёрдамида назорат қилиб бўлмайдиган жойларга аниқлик киритади PPE (масалан, юз ва қўлқоплар)дан фойдаланишингиз кераклиги.
  
• 
  Қўлда ишлов бериш қоидалари: ходимлар сизнинг бизнесингиз атрофидаги нарсаларни кўтарганда ва ҳаракатлантирганда соғлиқ ва хавфсизлик бўйича қўлланма.
  
• 
  Иш ускуналари қоидаларини таъминлаш ва улардан фойдаланиш: ходимларни ўз вазифаларини бажариш учун хавфсиз фойдаланиш учун етарли ускуналар билан таъминлашингизни таъминлайди.
  
• 
  Жароҳатлар ҳисобот, касалликлар ва хавфли ҳодисалар Низом: иш берувчилар, шунингдек ўз-ўзини иш билан банд қилиш ва биноларни назорат қилган ходимлар сифатида, иш жойида белгиланган воқеалар ҳисобот бериши лозим.
  
• 
  Иш вақти қоидалари: сизнинг ходимларингиз учун максимал қонуний иш вақтини белгилайди.
  

Соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик тўғрисидаги қонунчиликнинг кенгроқ ёритилган рўйхати қуйидача келтирилган бўлиб, улар сизнинг бизнесингиз учун нимани англатишини қисқача тушунтириб беради. ⁵⁸
FIA - Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: The business organization, its stakeholders and the external enveroment ўқув қўлланмасида эътироф этишича Буюк Британия компанияларида меҳнат хавфсизлиги қуйидагича ташкил этилади.
Ишчи ходимлар иш жойларида бўлганда ортиқча хавфга дучор бўлмаслигига амин бўлишлари керак. Бу хавф ва хавфни фаол бошқариш кераклигини англатади.
Ишда соғлиқ ва хавфсизликни сақлашнинг аҳамияти-иш берувчи Буюк Британия ва Европа Иттифоқи қонун остида ҳуқуқий мажбуриятларга эга. Иш берувчига иш жойларида бахтсиз ҳодисалар ва касалликларга дуч келсалар, унда қонунда белгиланган тартибда тўловлари амалга оширилади. Агар улар компания раҳбарияти томонидан зарар кўрадиган бўлсалар, бозорда ва жамиятда компаниянинг имиджи зарар кўриши мумкин.
Буюк Британиядаги асосий Қонунчилик бир қатор парламент актларини қамраб олади. Буюк Британияда ушбу соҳадаги энг муҳим Қонунчилик бу «Ишда соғлиқ ва хавфсизлик тўғрисида»ги Ⱪонун 1974 йилда қабул қилинган. Ⱪонунда бошқарув ходимларнинг мажбуриятлари, вазифаларини белгилаб берган ва иш жойларида ишчи ходимларнинг соғлиқлари ва хавфсизликлари ҳимояланган. Катта менежер иш жойларида хавфсизлик муаммоларни ҳал қилиш ва қоидаларни таъминлаш учун жавобгар сифатида кўрсатилиши керак. Ⱪонунда белгиланган иш жойларидаги хавфсизлик қоидалари:
(а) барча иш амалиётлари хавфсиз бўлиши керак;
(b) ишдаги муҳит хавфсиз ва соғлом бўлиши керак;
(c) барча ўсимлик ва ускуналар зарур стандартга мувофиқ сақланиши керак;
(d) ахборот, кўрсатма, ўқитиш ва назорат қилишда хавфсиз иш амалиётини рағбатлантириши керак. Иш берувчилар барча ходимларга хавфсизлик бўйича ўқитиш ва маълумот беришлари керак;
(e) хавфсизлик сиёсати барча ходимларга аниқ етказилиши керак;
(f) иш берувчилар барча иш хавфлари бўйича хатарларни баҳолашни, одатда ёзма равишда амалга ошириши керак. Баҳолаш узлуксиз бўлиши керак. Улар ўз фаолиятини ҳар бир киши кесимида хавфларни баҳолашлари керак;
(g) улар хавф ва хавфсиз маълумотларини бошқа иш берувчилар, шу жумладан қўшни бўлганлар билан бўлишишлари керак бинолар, бошқа сайт эгалари ва биноларга келадиган барча субпудратчиларга;
(h) улар хатарларни камайтириш учун назоратни жорий этишлари керак;
(i) улар юқоридаги нуқтаи назардан хавфсизлик сиёсатини қайта кўриб чиқишлари ёки агар йўқ бўлса, хавфсизлик сиёсатини ташкил этишлари керак;
(j) улар айниқса хавф остида бўлган ходимларни аниқлашлари керак;
(k) улар хавфсизлик ва соғлиқни сақлаш бўйича малакали маслаҳатчиларни жалб қилишлари керак;
Қоидаларга кўра, касаба уюшмаси ва хавфсизлик қўмиталари ходимларнинг илтимосига биноан хавфсизлик вакилини тайинлаши мумкин. Хавфсизлик вакиллари ўз вазифаларини бажариш учун тўлов асосида вақт ажратиш ҳуқуқига эга.
Ходимларнинг вазифалари:
(а) ўзлари ва бошқаларга оқилона ғамхўрлик;
(b) иш берувчига ўз вазифаларини бажаришга рухсат бериш (шу жумладан хавфсизлик қоидаларини бажариш);
(c) ҳар қандай машина ёки ускуналар билан қасддан ёки эҳтиётсизлик билан ишламаслик;
(d) иш берувчига хавф туғдириши мумкин бўлган ҳар қандай вазият тўғрисида хабар бериш (бу иш берувчининг мажбуриятларини бирон бир тарзда камайтирмайди);
(e) барча жиҳозлардан ва асбоб-ускуналардан йўриқнома асосида тўғри фойдаланиши мумкин.
Иш жойларда бахтсиз ҳодисалар ва хавфсизлик сиёсати ташкил этилади. Бу ерда, иш вақтида содир бўлиши мумкин бўладиган жараёнлари ва уларнинг ечимлари киритилади. Масалан, авария, ускунадан зарар етказилиши, синиши, шикастланиши, иш жойларида ходимнинг соғлиғига зарар етадиган барча ходисалар киради. Операцияларнинг узилиши натижасида келиб чиқадиган харажатлар, масалан, таъмирлаш харажатлари ва ишлаб чиқариш ҳаражатлари, ускуналар учун кўрилган зарар қопланмалари баҳоланиб чиқилади.
Бахтсиз ҳодисалар ҳақида ҳисобот тизимлари:
(а) бахтсиз ҳодисалар ҳақида хабар бериш керак бўлган ҳодисалар тўғрисидаги ҳисобот шакли ва ёзувлар сақланади. Бахтсиз ҳодисалар натижасида ўлим, катта шикастланиш (масалан, кўз ёки бармоқни йўқотиш) ёки уч кундан ортиқ ишдан бўшатиш, жабрланувчи Соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик бўйича ижрочига хабар қилиниши керак.
(b) такрорланувчи бахтсиз ҳодисалар зарурлигини кўрсатадиган жойларни аниқлаш учун статистик тенденцияларни кузатиш керак, махсус тергов учун фақат жиддий ҳодисалар кўриб чиқилиши керак.
(c) аниқ такрорланишни олдини олишга қаратилган бўлиши керак – малумот жойлаштириш эмас.
(d) хавф ёки бахтсиз ҳодисаларни олдини олиш учун мунтазам равишда амалга оширилиши лозим.
(e) хабар бериш тартиби бўлиши керак, агар керак бўлса, номаълум ҳолда рағбатлантирилади.
Соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик сиёсати. -Хавфсизлик хабардорлигини ошириш, яхши амалиётни тарғиб қилиш ва қонуний мажбуриятларга риоя қилиш учун кўпчилик иш берувчилар ўз ходимлари учун соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик сиёсати бор. Бундай сиёсат бир қатор хусусиятларга эга бўлади.
Буларга:
(а) принциплар баёноти;
(b) хавфсизлик процедуралари ҳақида батафсил маълумот;
(c) қонунга риоя қилиш;
(d) ускунадан фойдаланиш бўйича батафсил кўрсатмалар;
(e) хавсизлик бўйича ўқитиш тартиби ва талаблари.
Хавсизлик бўйича чора-тадбиларни ўтказиш жавобгарлиги бошқарув аппарати ходимларининг зиммасида бўлади. Ўз вақтида хавфсизлик сиёсати ходимларга етказилишини таъминлаш (масалан, меморандумлар, ахборотномалар). Операциялар учун устуворликларни белгилаш керак ва Соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик жараёнига ходимларни жалб қилиш устидан амалларни бажаришлари лозим.⁵⁹
Демак хавфсизлик ва ишчи ходимларнинг иш жойларидаги муҳим аҳамиятга эга. Раҳбар тўлиқ маъсулияти бўйнида бўлади. Масалан, ёнғин хавфсизлигидан тортиб иш жойларда ва иш вақтида содир бўлиши мумкин бўладиган бахтсиз ходисалар. Шунинг учун, соғлиқ ва хавфсизлик чора-тадбирлари компания миқиёсида ўтказилади ва тузилади.