Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Талабнинг ўзаро эгилувчанлиги (Cross elasticity of demand) ўринини босадиган (рақобатбардош) маҳсулотларининг мавжудлиги билан белгиланади.¹⁵⁹
Бозор — бу сотувчилар ва харидорлар ўртасидаги маҳсулот сотиш ва сотиб олиш бўйича эркин муносабатлар тизимидир.¹⁶⁰
Талабнинг ўзаро эгилувчанлиги-бу бошқа товар нархининг ўзгариши натижасида бир товар учун талаб қилинган миқдорнинг таъсирчанлиги¹⁶¹
Нарх механизми (The price mechanism) талаб ва таклифни мувозанатга келтиради ва товар учун мувозанат нархи (the equilibrium price) истеъмолчилар томонидан талаб қилинадиган ҳажм ва фирмалар таклиф қилишга тайёр бўлган ҳажм бир хил бўлган нархдир.¹⁶²
Маржинал нафлилик (marginal utility)- бу истеъмолчилар чекланган бюджетидан қандай қилиб кўпроқ фойда олиш учун танлов қилишларини тушунтиришда фойдалидир. Умуман олганда, маржинал нафлилик маржинал харажатдан каттароқ бўлса, одамлар кўпроқ товар истеъмол қилишда давом этадилар.¹⁶³
Истеъмолчи профицити-бу яхши келишувга эришишнинг фойдаси ёки яхши ҳисси.¹⁶⁴
Нарх сигналлари (Price signals) -бу товар ёки хизмат нархининг ошиши ёки пасайиши туфайли саноатдаги товар ёки хизматга талаб ва таклиф ўзгариши кераклигининг кўрсаткичиди.¹⁶⁵
Рақобат-бу мустақил товар ишлаб чиқарувчи (корхона)лар ўртасида товарларни қулай шароитда ишлаб чиқариш ва яхши фойда келтирадиган нархда сотиш, умуман иқтисодиётда ўз мавқеини мустаҳкамлаш учун кураш.

4. Мавзу: Бизнесни ташкил этиш, тузилиши ва стратегияси
Режа:

1. 
   Норасмий ташкилот
   
2. 
   Ташкилий тузилма
   
3. 
   Ташкилотда стратегия даражалари
   
4. 
   Марказлаштириш ва маркасизлантириш
   

1. 
   Норасмий ташкилот.
   

Норасмий ташкилот норасмий муносабатлар ёки норасмий гуруҳ сифатида ҳам танилган. Ушбу турдаги гуруҳ раҳбарият томонидан расмий равишда шакллантирилмаганлигини англатади. Бу расмий ташкилотнинг акси бўлади. У ижтимоий ўзаро муносабатлар ва шахсий муносабатлар туфайли расмий ташкилот доирасида ишлаб чиқилган.

Кичик норасмий гуруҳлар норасмий гуруҳ катта расмий ташкилотнинг бир қисми ҳисобланади катта расмий ташкилот тузилади. Ушбу гуруҳлар каста, мафкура, тил, дин, ҳиссиёт, анъана ёки маданият ва бошқаларга асосланган бўлиши мумкин.
Бир нечта олимлар норасмий ташкилотга қуйидагича таърифларини берган:
Chester И Bernard – норасмий ташкилот-бу қўшма натижаларга ҳисса қўшиш орқали онгли умумий мақсадсиз биргаликдаги шахсий фаолият.
Кейт Девис-норасмий ташкилот-бу расмий ташкилот томонидан ўрнатилмаган ёки талаб қилинмаган шахсий ва ижтимоий муносабатлар тармоғи.¹⁶⁶
Самарали кураш олиб борилаётган норасмий ташкилот аниқроқ тузилмалар, режалар ва жараёнларни тўлдиради расмий ташкилот: у кутилмаган воқеаларга жавобларни тезлаштириши ва кучайтириши, янгиликларни ривожлантириши, одамларга чегаралар бўйлаб ҳамкорликни талаб қиладиган муаммоларни ҳал қилишига имкон бериши ва расмий ташкилот қачонлардир йўл очиши кераклигини кўрсатадиган пиёда йўлларини яратиши мумкин.
Норасмий ташкилотнинг асосий хусусиятлари:

• 
  доимо ривожланиб боради
  
• 
  ўт илдизлари
  
• 
  динамик ва сезгир
  
• 
  мотивация бўйича жуда яхши
  
• 
  ички билимларни кўришни талаб қилади
  
• 
  одамларга ўхшаган шахс сифатида қарайди
  
• 
  ишонч ва ўзаро боғлиқлик билан бирлаштирилган
  
• 
  маҳкамлаш қийин
  
• 
  жамоавий қарор қабул қилиш
  
• 
  тез ўзгариб турадиган ёки ҳали тўлиқ тушунилмаган вазиятлар учун жуда муҳимдир.
  

Улар гуруҳ томонидан қадрли бўлган маданий ва ижтимоий қадриятларни давом эттиради. Маълум қадриятлар, одатда, норасмий гуруҳ аъзолари орасида одатланиб қолган. Кундалик ўзаро муносабатлар маълум бир турмуш тарзини давом эттирадиган ва гуруҳ бирлиги ва яхлитлигини сақлайдиган ушбу қадриятларни кучайтиради. Масалан, 50 талабадан иборат коллеж менежменти синфнинг расмий тузилмасида норасмий ташкилотни ташкил этувчи бир нечта норасмий гуруҳлар бўлиши мумкин. Ушбу гуруҳлар биродарлик ёки қариндошлик муносабатлари, ётоқхонада истиқомат қилиш, лойиҳа бўйича ишчи гуруҳлар ёки ўтириш тартибидан келиб чиқиб ривожланиши мумкин. Гуруҳ аъзолари орасида кийиниш қоидалари, соч турмаги ва сиёсий партияларнинг иштироки кучайтирилган.
Улар расмий ташкилотдан олиниши мумкин бўлмаган ижтимоий мақом ва қониқишни таъминлайди. Катта ташкилотда (ёки синфда) ишчи (ёки талаба) ўзини ўзига хос шахс сифатида эмас, балки номаълум рақам каби ҳис қилиши мумкин. Бироқ, норасмий гуруҳларнинг аъзолари ҳазил-ҳузулни баҳам кўришади, биргаликда овқатланадилар, дўстлар ўйнайдилар ва бирга ишлашадилар ва бу шахсий ҳурмат, мамнуният ва ўз қадр-қимматини ҳис қилишга ёрдам беради.
Норасмий гуруҳ ўз аъзоларига қандай бошқарув ҳаракатлари турли таъсир кўрсатиши ҳақида маълумот бериш учун алоқа канали ёки тизимини (яъни узумзор) ишлаб чиқади. Кўплаб зукко менежерлар ўз-ўзидан компания ҳаракатлари ва миш-мишлар ҳақидаги баъзи маълумотларни "норасмий" тарзда етказиш учун фойдаланадилар.
Улар гуруҳ ичидаги ва ташқарисидаги хатти-ҳаракатларга таъсир ўтказиш ва тартибга солиш орқали ижтимоий назоратни таъминлайди. Ички назорат гуруҳ аъзоларини унинг турмуш тарзига мос келишига ишонтиради. Масалан, агар талаба дарсга палто кийиб, галстук тақишни бошласа, норасмий гуруҳ аъзолари разз қилишлари ва талабани бундай кийимни қабул қилиш мумкин эмаслигига ишонтиришлари ва шунинг учун сандал, жинси ва футболкаларга қайтишлари мумкин. Ташқи назорат бошқарув, касаба уюшма раҳбарияти ва бошқа норасмий гуруҳлар каби гуруҳларга йўналтирилган.¹⁶⁷
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 03 «Microeconomic factors» ўқув қўлланмадан юқорида кўп мавзуларни очиб беришга ҳаракат қилдик. PART A: Chapter 03 «Microeconomic factors» қисмида норасмий ташкилот тушунчаси қуйидагича очиб берилган:
Норасмий ташкилот ҳар доим расмий ташкилот билан бирга мавжуд. Бу ижтимоий муносабатлар, норасмий алоқа тармоқлари, хулқ-атвор нормалари ва куч/таъсир тузилмаларидан иборат бўлиб, уларнинг барчаси расмий ташкилий келишувлардан ўтиши мумкин. Бу қандай бошқарилишига қараб, ташкилот учун зарарли ёки фойдали бўлиши мумкин.¹⁶⁸
Одамлар биргаликда ишлаганда, улар ижтимоий муносабатларни ва одатий ишларни ўрнатадилар. Расмий ташкилотдан фарқли ўлароқ, норасмий ташкилот эркин тузилган, мослашувчан ва ўз-ўзидан пайдо бўлади. У қуйидаги механизмларни қамраб олади:
(а) ижтимоий муносабатлар ва гуруҳлар (масалан, кликлар) расмий тузилмалар ичида ёки ташқарида;
(b) телеграмм ёки расмий ҳисобот каналлари ва йўналишини четлаб ўтадиган норасмий алоқа;
(с) Расмий процедуралар ва тизимларни четлаб ўтиши мумкин бўлган ижтимоий ва иш билан боғлиқ бўлган хатти-ҳаракатлар нормалари ва усуллари;
(d) Ташкилий ҳокимиятдан қатъий назар, куч / таъсир тузилмалари: норасмий раҳбарлар ишончли ва маслаҳат сўраганлардир.
Норасмий ташкилотнинг менежерлар учун фойдаси қуйидагилардан иборат.
(а) Ходим мажбурияти (еmployee commitment). Ходимларнинг ижтимоий эҳтиёжларини қондириш маънавий ва ишдан қониқишга ҳисса қўшиши мумкин, бунда ишдан бўшатиш ва меҳнат айланмасининг камайиши.
(b) Билим алмашиш (Knowledge sharing). Норасмий тармоқлар орқали маълумотларнинг мавжудлиги ходимларга вазифа бериш ва ташкилотдаги роли тўғрисида кенгроқ тушунчаларни бериши мумкин, бу эса ўз навбатида, трансчегаравий ҳамкорлик ва инновацион расмий муаммоларни ҳал қилиши мумкин.
(с) Тезлик (Speed). Норасмий тармоқлар ва усуллар баъзан ташкилий мақсадларга эришишда самаралироқ бўлиши мумкин, бу ерда расмий ташкилот қатъий процедураларга ёки узоқ вақт давомида қарорларни тезроқ қабул қилиш ва амалга оширишга имкон берадиган алоқа каналлари.
(d) Таъсирчанлик. (Responsiveness). Норасмий ташкилотнинг тўғрилиги, ахборотга бойлиги ва мослашувчанлиги атроф-муҳитнинг тез ўзгариши шароитида, айниқса, бюрократик қарама-қарши таъсирчанлик механизмлари ва маданиятини осонлаштириши мумкин.
(е) Ҳамкорлик (Co-operation). Шахслараро тармоқларни шакллантириш ва мустаҳкамлаш жамоавий ишлашни ва ташкилий чегаралар бўйича мувофиқлаштиришни осонлаштириши мумкин. Бу ташкилий сиёсатни камайтириши ёки самарали қарор қабул қилиш коалицияларини сафарбар қилиш ва алоқа блокларини четлаб ўтиш орқали ижобий фойдаланиши мумкин.