Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Ҳисобга эҳтиёж. Таниқли олим Лука Почоли 1494 йилда икки ёқлама ёзув усулиди биринчи жорий этган. Икки ёқлама ёзув тизими ҳар бир операцияни битта ҳисобварақда дебет ва бошқа ҳисобварақда тегишли кредит сифатида киритишни ва уларнинг қолдиғини таъминлашни ўз ичига олади.
Ушбу мавзу бўйича биринчи инглизча китоб 1543 йилда ёзилган. Икки марталик бухгалтерия амалиёти ўшандан бери деярли ўзгармади ва бутун дунёда стандарт жорий этилади. Ҳар бир битим нолга тенг бўлган икки томонлама таъсирга эга деган тушунчага асосланади. Бухгалтерия функциясининг асл роли молиявий маълумотларни қайд этишдан иборат эди ва бу ҳали ҳам унинг асосий йўналиши ҳисобланади.
Бизнес ўз фаолияти тўғрисида маълумот ишлаб чиқариши керак, чунки ушбу маълумотни билишни хоҳлайдиган ёки билиши керак бўлган турли хил одамлар гуруҳлари мавжуд. Бу жуда ноаниқ: аниқроқ қилиш учун биз бизнес ҳақида маълумотга муҳтож бўлган одамларнинг синфларига диққат билан қарашимиз керак. Биз, айниқса, ахборот ҳар бир синф аъзолари қизиқтирган нима ҳақида ўйлаш ҳам керак.
Йирик корхоналар одатда кичик бизнесга қараганда кўпроқ одамларни қизиқтиради, шунинг учун биз акцияларини Фонд биржасида сотиб олиш ва сотиш мумкин бўлган йирик жамоат компаниясининг ишини кўриб чиқамиз.
Молиявий ҳисобот ва бухгалтерия ахборотидан фойдаланувчилар. Катта оммавий компания ҳақидаги молиявий маълумотларга қизиқиши мумкин бўлган одамлар қуйидагича таснифланиши мумкин:
(a) Компания раҳбарлари. (Managers of the company). Булар компаниянинг эгалари томонидан компаниянинг кундалик фаолиятини назорат қилиш учун тайинланган одамлардир. Улар компаниянинг молиявий аҳволи тўғрисида ҳозирги ва келажакда кутилганидек маълумотга муҳтож. Бу уларга бизнесни самарали бошқариш ва самарали назорат ва режалаштириш қарорларини қабул қилиш имкониятини беришдир.
(b) Компания акциядорлари (Shareholders of the company). Компания эгалари. Булар менежмент ўзининг бошқарув функциясини қанчалик самарали бажараётганини баҳолашни хоҳлашади. Улар компаниянинг фаолиятини қанчалик фойдали бошқараётганини ва ўз мақсадлари учун бизнесдан қанча фойда олишлари мумкинлигини билишни исташади.
(c) Савдо алоқалари (Trade contacts). шу жумладан компанияга кредит бўйича товар етказиб берувчилар ва компания томонидан тақдим этиладиган товар ёки хизматларни сотиб олган мижозлар. Етказиб берувчилар компаниянинг қарзларини тўлаш қобилияти ҳақида билишни хоҳлашади; мижозлар компаниянинг хавфсиз таъминот манбаи эканлигини ва ёпилиши хавфи йўқлигини билишлари керак.
(d) Компания молия провайдерлари (Providers of finance to the company). Бу банк томонидан амалга оширилиши мумкин бўлган оверфрад молия операциялари ёки кредит бериш орқали узоқ муддатли молиялаштиришни таъминлайди. Банк компаниянинг фоиз тўловларини ушлаб туришга қодирлигини таъминлашни хоҳлайди ва охир-оқибат катта миқдорда суммаларни қайтаради.
(e) Majesty'sнинг даромади ва урф-одатлари (Her Majesty's Revenue and Customs). у бизнес фойда ҳақида билишни истайди ва компания томонидан тўланадиган солиқни баҳолайди.
(f) Компания ходимлари (Employees of the company). Улар компаниянинг молиявий аҳволи тўғрисида маълумот олиш ҳуқуқига эга бўлиши керак, чунки уларнинг келажакдаги мартабалари ва иш ҳақи ҳажмига боғлиқ.
(g) Молиявий таҳлилчилар ва маслаҳатчилар (Financial analysts and advisers). Уларнинг мижозлари ва аудиентлари ҳақида маълумотларга муҳтож. Мисол учун, қимматли қоғозлар ва акциялар бўйича инвесторларга маслаҳат бериш учун фонд брокерларига маълумот керак бўлади; кредит агентликлари компанияга потенциал товар етказиб берувчиларга маслаҳат бериш учун маълумот олишни хоҳлашади; ва журналистлар ўзларининг оммавий чиқишлари учун маълумотга муҳтож.
(h) Ҳукуматлар ва уларнинг агентликлари (Governments and their agencies). Ҳукуматлар ва уларнинг агентликлари ресурсларни тақсимлашдан ва шунинг учун корхоналар фаолиятидан манфаатдор. Шунингдек, улар миллий статистика учун асос яратиш учун маълумот талаб қилади.
(i) Жамоат (The public). Корхоналар жамоат аъзоларига турли йўллар билан таъсир қилади. Масалан, корхоналар иш билан таъминлаш ва маҳаллий етказиб берувчилардан фойдаланиш орқали маҳаллий иқтисодиётга катта ҳисса қўшиши мумкин. Яна бир муҳим омил-бу корхонанинг атроф-муҳитга таъсири масалан, ифлосланиш бўйича.
Бухгалтерия маълумотлари ушбу турли гуруҳларнинг ахборот эҳтиёжларини қондириш учун молиявий ҳисоботларда ташкил этилган. Ҳамма бирдек қониқавермайди.
Бизнес менежерлари режалаштириш ва назорат қилиш қарорларини қабул қилишда ёрдам бериш учун энг кўп маълумотларга муҳтож ва улар, албатта, бизнес ҳақидаги маълумотларга алоҳида кириш ҳуқуқига эга чунки улар одамларга керакли баёнотлар турларини беришлари мумкин. Менежерлар алоҳида маҳсулотларнинг харажатлари ва рентабеллиги ёки ўз бизнесининг турли қисмлари тўғрисида катта миқдордаги маълумотларни хоҳлашганда, улар харажатлар ва бошқарув ҳисоби тизими орқали олишни ташкил қилишлари мумкин.
(а) Бошқарув маълумотларидан ташқари, молиявий ҳисоботлар тайёрланади ва эҳтимол бошқа фойдаланувчилар гуруҳлари манфаати учун нашр этилади. Қонунда айрим маълумотларни тақдим этиш кўзда тутилган компаниялар актлари ҳар бир компаниядан ўз акциядорлари учун бухгалтерия маълумотларини нашр этишни талаб қилади. Шунингдек, компаниялар ўз ҳисобларининг нусхасини компаниялар регистраторига топширишлари керак, шунда хоҳлаган ҳар қандай жамоат аъзоси бориб уларга қарашлари мумкин.
(b) у HM даромад ва божхона органлари солиқ баҳолаш учун зарур бўлган маълумотларни олади.
(c) Банк овердрафт беришнинг шарти сифатида компаниянинг келажакдаги кутилаётган пул оқимлари прогнозини талаб қилиши мумкин.
(d) Бухгалтерия стандартларини чиқариш учун профессионал бухгалтерия органлари биргаликда масъул бўлган ва баъзи стандартлар компаниялардан маълум қўшимча маълумотларни нашр этишни талаб қилади. Бухгалтерлар, ушбу профессионал органларнинг аъзолари сифатида, компания ҳисоблари стандартлар талабларига мувофиқлигини таъминлаш учун кучли мажбуриятларга эга.
(e) Баъзи компаниялар ўз ходимларига бериш учун ихтиёрий равишда махсус тайёрланган молиявий маълумотларни тақдим этадилар. Ушбу баёнотлар ходимларнинг ҳисоботлари сифатида танилган.