Olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma Obidalar uz

olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma
  
Obidalar.uz
 
20 
o‗rta asrlarning o‗ziga xos me‘moriy inshooti bo‗lib, 1121-yilda bunyod etilgan 
bo‗lsa, 1514-yilda u qayta qurila boshlagan va XVI asrning o‗rtalarida uning bunyod 
etilishi yakunlangan. 
Me‘moriy obidaning bunyod etilishida xom va pishgan g‗isht, loy, yog‗och, tosh, 
ganch va chorsu pishiq g‗ishtidan keng foydalanilgan. 
Me‘moriy obidaning dizayni haqida gapiradigan bo‗lsak, masjid to‗g‗ri 
to‗rtburchak tarhli (127x78 m), keng hovli atrofini gumbazli bostirma ayvon 
egallagan. 188 qubba (gumbazcha) 208 ustunga tayangan. Ular o‗ziga xos mahobatli 
ko‗rinishga ega bo‗lib, ustunlarga keyinchalik murabba tarhli poyustunlar o‗rnatilgan. 
Hovlining to‗rt tomoni markazida naqshinkor peshtoqlar bor. Sharqdagi tashqi ulkan 
peshtoq mahobati va muhtasham bezagi bilan ajralib turadi. Masjidi Kalonning tashqi 
7 eshigi bo‗lib, asosiy sharqiy darvoza oldida va ichida keng ayvonlar joylashgan. 
Peshtoq ravoqidagi boloxona va uning yon tomonidagi qirrali ravoqlar koshin va 
sirlashgan g‗ishtlar bilan bezatilgan. Ayniqsa, ganchkori ravoqlar alohida ajralib 
turadi. Peshtoq orqali hovli to‗ridagi xonaqoh maksuraga o‗tiladi. Xonaqohning tashqi 
poygumbazi baland, moviy gumbazi uzoqdan tashlanib turadi. Ichki gumbaz 
bag‗allariga ―qolibkori‖ uslubida qator mayda ravoqcha (16 ta)lar ishlangan. Mehrob 
bezaklari nafis koshinkorlik san‘atining yuksak namunasidir. Masjidi Kalonning bosh 
fasadi sharq tomonga qaragan. Yirik va mozoika bilan pardozlangan masjid peshtoqi 
biroz balandda joylashgan. Masjid hovlisiga bir necha pog‗onali zinadan kiriladi. 
Hovlining ichki tarafida ikkita moviy gumbaz joylashgan. To‗g‗ri to‗rtburchak 
shakliga ega bo‗lgan bu hovlining atrofi 228 gumbazdan galereya bilan o‗ralgan. 
Me‘moriy obidaning uslubini yoritar ekanmiz, Sharq me‘morchiligining
gumbazsimon ―Chor‖ uslubida qurilgan. 
Me‘moriy obidaning o‗ziga xos tomonlari shundaki, uning hajmi va binokorlik 
bezakchiligi u darajada bo‗lmasa-da, rejaviy masshtabligi jihatidan Samarqanddagi 
masjidlardan qolishmaydi. Bu inshoot qadimiyligi va yirikligi tomonidan 
Samarqanddagi Bibixonim masjididan keyin ikkinchi o‗rinda turadi. Masjidi Kalon 
(forscha – katta masjid) peshtoqi oldidagi sahndagi ko‗shkni qayta ta‘mirlashda 
(pavilyon) XX asrda Usta Shirin Murodov qatnashgan. Buxorodagi katta masjidlardan 
biri bo‗lganligi uchun Masjidi Kalon nomi bilan atalgan. 
Me‘moriy obidaning bugungi kundagi holati haqida gapirar ekanmiz, 1997-yil 
Buxoro shahrining 2500 yillik yubileyi munosabati bilan masjid qayta 
rekonstruksiyadan chiqarildi va atrofi ko‗kalamzorlashtirildi.
Me‘moriy obida masjid vazifasini bajarish bilan bir qatorda yetim-yesir, 
darveshlar va musofirlar uchun boshpana vazifasini o‗tagan. O‗zbekiston hukumati 
tomonidan berilayotgan e‘tiborga to‗xtaladigan bo‗lsak, 1997-yilda Buxoro shahrining 
2500 yilligi munosabati bilan Buxorodagi barcha obidalar qatorida Masjidi Kalon ham 
qayta ta‘mirdan chiqdi. YUNESKO tashkilotining Butun Jahon yodgorliklari 
ro‗yxatiga kiritildi. 2000-yil 30-avgustda ―Madaniy meros obyektlarini muhofaza 
qilish va ulardan foydalanish to‗g‗risida‖gi qonun qabul qilindi. Shu va boshqa 
qonunlar inshootning huquqiy vakolati hisoblanadi.