Olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma Obidalar uz

 
Bibixonim masjidi
Samarqandning 
Siyob 
bozori 
yonida 
joylashgan Bibixonim masjidi Amir Temur 
tomonidan 1399-1404-yillarda bunyod etilgan. 
Masjidni qurgan ustalar nomi ma‘lum emas. 
Manbalarda masjidning qurilishida mahalliy ustalar 
bilan bir qatorda hind hunarmandlari qatnashganligi 
aytiladi. Ushbu me‘moriy obida O‗zbekiston 
tarixida rivojlangan o‗rta asrlar davri (XI-XV 
asrlar), yoki O‗rta Osiyoda markazlashgan davlat 
barpo etilgan, ilm-fan ravnaq topgan davr me‘morchilik namunasi hisoblanadi. 
Masjid qurilishining g‗oyaviy rahnamosi bo‗lgan Amir Temurning shaxsi 
haqida gapiradigan bo‗lsak, u 1336-yil 9-aprelda Kesh shahri yaqinidagi Xo‗ja Ilg‗or 
qishlog‗i (hozirgi Yakkabog‗ tumani)da tug‗iladi. Uning otasi Amir Tarag‗ay barlos 
urug‗ining oqsoqollaridan, onasi Takina xotun esa Kesh yurtining obro‗li bekalaridan 
hisoblangan. Uning yoshligi Keshda kechadi. Keyingi hayot davri ikkiga bo‗linadi. 
Birinchi davri (1360-1370) Movarounnahrni mo‗g‗ullardan ozod qilib, o‗zaro 
urushlarga barham berish va markazlashgan davlat barbo etish bilan o‗tadi. Ikkinchi 

---

olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma
  
Obidalar.uz
 
43 
davri esa (1370-1405) 3 yillik, 5 yillik, 7 yillik deb ataluvchi yurishlari bilan 
xarakterlanadi. U 1370-yilda Movarounnahr amiri bo‗ladi. Mamlakat boshqaruviga 
oid ―Temur tuzuklari‖ nomli asar yaratadi. Amir Temur 1405-yil 18-fevralda Xitoyga 
yurishi chog‗ida, O‗trorda vafot etadi.
Masjid bunyod etilgan davrdagi tarixiy shart-sharoit haqida to‗xtaladigan 
bo‗lsak, bu paytda Amir Temurning Eron, Old Osiyo, Kichik Osiyoga qarshi ―Yetti 
yillik yurishi‖ amalga oshirilayotgan edi. Temuriylar sulolasining asoschisi va eng 
yetuk davlat arbobi Amir Temur hukmronligi davrida Movarounnahrda markazlashgan 
davlat yuzaga keldi. Buning natijasida, davlatda ilm-fan va madaniyat yuksaldi. Yurik-
yirik me‘moriy obidalarning bunyod etilishiga barcha shart-sharoitlar yaratildi.
Masjidning o‗ziga xos tomonlariga to‗xtaladigan bo‗lsak, Temurning katta 
xotini Saroymulkxonim (Bibixonim) nomi bilan bog‗liqligini aytib o‗tish joiz. Jome‘ 
masjidi Samarqandning eng hashamatli va go‗zal obidalaridandir. Manbalarda qayd 
etilishicha, u boshqa binolardan o‗ymakor marmardan yasalgan 480 pillapoya 
ustunlari, darvozaband ulkan ravoqi, masjid binosining bahaybat gumbazi, 
peshtoqining mahobati va quyosh nurida turli rang ko‗rinishda tovlanib turuvchi 
maftunkor, jimjimador bezaklari bilan o‗zgacha bir tarzda ajralib turgan. Masjid 
qurilishi Amir Temur farmoni bilan boshlanadi. Dastlab masjidning asosiy mehrobi 
binosi quriladi. 1401-yilning yozida katta peshtoq qurilishi nihoyasiga yetkaziladi. 
1402-yildan 4 ta minora qurilishi boshlanadi (1 ta minora saqlanib qolgan) 
Keyinchalik, Mirzo Ulug‗bek tomonidan masjid ichiga Qur‘onni qo‗yish uchun lavh 
yasatilgan.
Bibixonim masjidi to‗g‗ri to‗rtburchak shaklida, umumiy qismi ―Chor‖ uslubda 
qurilgan. Jumladan, masjid hovlisining sahni 63,8x76 metrni tashkil qilgan. 
Shuningdek, to‗rt tomondan ravoqlar va peshtoqlar bilan o‗ralgan. Uning umumiy 
sahni 167-109 metr, burchaklarida baland minoralar qurilgan (4 ta). Peshtoq an‘anaviy 
uslubda, uning ortidagi xona dastlab kubsimon prizma, uning ustida 8 qirrali prizma 
gumbazga tutashtirilgan poygumbaz qilib ishlangan. Ushbu me‘morchilik an‘anasi 
Sharq xalqlarida islom dinining yuksak darajada qadrlanganligidan dalolat beradi. 
Masjidning gumbazli bo‗lganligi, muazzinlarnig azon aytishlari uchun minoralarning 
mavjudligi ham islom me‘moriy obidasi ekanligidan dalolat beradi. 
Masjidning dizayni ham temuriylar davriga oid boshqa me‘morchilik 
namunalaridan qolishmagan. Masjid devorlari naqqoshlik bezaklari va bo‗rtma 
naqshlar bilan pardozlangan. Jimjimador shakllar va chinni gulli naqshlar pechak kabi 
bir-biriga chirmashib ketgan. Ularda ko‗k rang ko‗p qo‗llanilgan. Masjidning ichki 
devorlari 3 qavatli diniy xatlar bilan hoshiyalangan.
Masjidning bugungi kunda bir-biri bilan bog‗lanmagan 6 ta me‘moriy bo‗laklari 
saqlanganligini aytish joiz. Bular hovlining to‗ridagi mehrobli va baland peshtoqli 
bino, ikki yonida uning kichik nusxasi, poyida masjidning ikkiga bo‗lingan peshtoqi 
va shimoliy-g‗arbiy tomonda minora bo‗lgan. Hovliga darvozaxona orqali kirilgan. 
Hovli sahnida marmar toshtaxtachalar yotqizilgan. Asosiy binoning old tomonida 
peshtoq, markazida ravoq va burchaklarida ikkita ko‗p qirrali minora bo‗lgan. 
Poygumbazga Qur‘on oyatlari bitilgan. Masjidga kiraverishdagi peshtoqning yuqori 

---