Olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma Obidalar uz

olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma
  
Obidalar.uz
 
106 
Davlat hukmdorlarining ayrimlari amalga oshirgan ishlari va islohotlari
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojini ta‘minlagan. Xususan, Sobuqtegin 
turk g‗ulomlaridan iborat 20 mingdan iborat muntazam yollanma qo‗shin tuzdi, o‗z 
nomidan tanga zarb qildirdi. Uning o‗g‗li Mahmud davrida harbiylarning nufuzi 
yanada oshdi. U qo‗shin tarkibiga harbiy fillarni ham olib kirdi, G‗azna va Qobul 
shaharlarida o‗z nomidan kumush dirham zarb qildirdi. Ilm-fanga homiylik qilib, 
saroyda ijod muhitini yaratgan. U 1025-yil saljuqiylardan jabr chekkan 4 ming 
o‗tovdan iborat turkman qabilalarini Abiverd, Niso va Farova tumanlariga ko‗chirib, 
ularga yer ajratib berdi. Uning vorislaridan Xusravshoh taqdir taqozosi bilan
poytaxtni G‗aznadan Lohurga ko‗chirdi.
G‗aznaviylar davlatida ilm-fan, madaniyat, xususan, adabiyot rivojlangan. 
Hatto, Mahmud G‗aznaviyning o‗zi turkiy ona tili bilan bir qatorda fors, arab va 
pahlaviy tillarini ham mukammal bilgan, she‘rlar yozgan. Poytaxt saroyda 400 dan 
ortiq olim, shoir va san‘atkorlar ijod qilgan. G‗aznaviylar davlatida qurilish va 
me‘morchilikka ham jiddiy e‘tibor berilgan. G‗azna, Balx, Nishopur, Lohur va boshqa 
shaharlarda ko‗plab madrasalar, masjid, xonaqoh va saroylar bino qilinib, 
kutubxonalar faoliyat ko‗rsatgan.
Bu yerda yashab faoliyat ko‗rsatgan tarixiy shaxslar Abul Fazl Bayhaqiy, 
Gardiziy, 1017-yil Xorazm Mahmud G‗aznaviy tomonidan bosib olingach, u yerdan 
poytaxt G‗aznaga keltirilgan buyuk mutafakkirlar – Abu Rayhon Beruniy, Nosir 
Husrav va ma‘lum muddat G‗aznaviylar saroyida yashagan Abul Qosim 
Firdavsiylardir. Beruniy ―Qonuni Mas‘udiy‖, Bayhaqiy ―Tarixi Mas‘udiy‖ asarlarini 
Sulton Mas‘udga bag‗ishlaganlar. Firdavsiy 34 yillik ijod mahsuli bo‗lgan, nazmda 
(she‘riy), masnaviy (ikkilik) janrida yozilgan mashhur ―Shohnoma‖ asarini sulton 
Mahmudga taqdim etgan. 
G‗aznaviylar tarixini o‗rganishga oid bir qancha manbalar mavjud. Bular 
Nizomulmulkning ―Siyosatnoma‖, muallifi noma‘lum bo‗lgan ―Chahor maqola‖ (XII 
asr), ―Jome ul-hikoyat‖, ―Lubob ul-albob‖ (XIII asr), ―Miftox ul-adl‖ (XIV asr) hamda 
eng ishonchli manbalar hisoblangan Gardiziyning ―Zayn ul-ahbor‖, Bayhaqiyning 
―Tarixi Mas‘udiy‖ (Tarixi Bayhaqiy), Beruniyning ―Qonuni Mas‘udiy‖, ―Hindiston‖, 
―Osorul boqiya‖, Abu Nasr Utbiyning ―Tarixi Yaminiy‖ (Yamin ud-davla tarixi) 
asarlari shular jumlasidandir. Mustaqillik yillarida o‗zbek davlatchiligiga oid juda 
ko‗plab asarlar yaratildiki, ularni nomma-nom sanab o‗tishning hojati bo‗lmasa kerak.
G‗aznaviylar davlatining o‗ziga xos jihatlari shundan iboratki, u kuchli harbiy 
qo‗shin hisobiga qudratga erishgan imperiya edi. Uning qo‗shinida boshqa turkiy 
davlatlarda bo‗lmagan harbiy fillar mavjud bo‗lgan. Davlatning poytaxti esa ilgari 
hech qaysi bir davlatning ma‘muriy markazi vazifasini bajarmagan. Tashqi tomondan 
qaraganda qudratli bo‗lgan bu imperiya (hududi kattaligi jihatidan) ich-ichidan 
yemirilib bordi. Bu davlatning boshqa davlatlardan farqlanadigan asosiy jihati esa 
unga asos solgan hukmdorlar oddiy qullikdan sulton darajasiga ko‗tarilgan edi.
G‗aznaviylar davlati qisqa muddat yashagan bo‗lsa-da, insoniyat 
sivilizatsiyasiga munosib ta‘sir ko‗rsatdi, albatta. Sultonlar islom dini bayrog‗i ostida 
qo‗shni davlatlarni fath etdi va buning natijasida Shimoliy Hindiston aholisining 
ko‗pchiligi islom dinini, madaniyatini qabul qildi. Yuqorida aytganimizdek, 

---