Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov

 
 

---

17 
II BOB. SINXRON DVIGATELLAR VA KONDENSATOR 
BATAREYALAR QO‘LLANISHINI TAQQOSLASH 
SAMARADORLIGI 
 
Korxonada o‘rnatilgan SDlar reaktiv quvvatni generatsiyalash
uchun foydalanilganiga, qaramasdan qo‘shimcha jihozlashga harajatlar 
o‘tkazilishi kerak emas, qo‘shimcha kondensator batareyalar 
o‘rnatishiga nisbatan, ayrim turdagi SD uchun bunday yondashish 
maqsadga muvofiq emas, chunki buning natijasida dvigatellarning
o‘zida katta aktiv quvvat isrofi sodir bo‘ladi. 2.1-rasmda har xil turdagi 
kompensatsiyalovchi jihozlar nominal quvvatdan reaktiv quvvatni 
generatsiyalashga sarflanadigan solishtirma harajat bilan bog‘lqligi 
keltirilgan.
Sinxron dvigatellar uchun harajatlar ularning reaktiv quvvatini 
to‘la ishlatilishiga mos keladi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, past 
kuchlanishli SD ni kompensatsiyalovchi qilib foydalanilganida, bundan 
tashqari yuqori kuchlanishli aylanish chatotasi 250 ay/min lilari, 
qo‘shimcha kondensator batareyalar o‘rnatishga nisbatan kam foydali. 
Aylani chastotasi 500 ay/min.sinxron dvigatellarga va 2 MVArdan kam 
quvvatli, bundan tashqari aylanish chastotasi 750 ay/min. va quvvati 0,7 
MVArdan kam, U
n
= 6 kV va quvvati 1,5 MVAr Un = 10 kV lilarga 
ham talluqli. 
2.1-rasm. (TTQ) to‘plamli kondensator qurilmalari va sinxron 
dvigatellarda reaktiv quvvatni generatsiyalashga sarflanadigan 
solishtirma harajatlar 

---

18 
Lekin bu, reaktiv quvvatni kompensatsiyalash uchun yuqorida 
keltirilgan SD lardan foydalanmaydi degani emas. Keltirilgan 6/10 kV 
SD larda reaktiv quvvatni ishlab chiqarishga sarflanadigan harajatlar, 
kondensator batareyalarnikiga nisbatan kam ekan agar ularda o‘rnatilgan 
quvvatning 70-80 % ga yaqinidan foydalanilsa, 0,38 kV SD uchun 40-6 
%.(ularning ishlash rejimi, SD turi, tarmoq sxemalari) ayrim shartlarni
hisobga olganda reaktiv quvvatni kompensatsyalashni bajarilishi uchun 
SD lardan foydalanish darajasini tanlash kerak. 
Kondensator batareyalarning sinxron dvigatellar bilan birga 
ishlatilish sharoitlarida ularning rostlanish qonunlari moslashtirilishi 
kerak. Chunki kondensator batareyalar solishtirma isrofi, sinxron 
dvigatellarnikiga nisbatan kam, u holda reativ quvvatni rostlash ketma-
ketligi shunday o‘rnatilishi kerakki, yig‘ma reaktiv quvvatni 
generatsiyalash kamaytirilishi zarur bo‘lganda birinchi urinda SD 
reaktiv quvvati pasaysin. Uning bunday pasayishi ruxsat etilgan 
chegaragacha kondensator batareyalarning quvvat rostlagichi ishlab 
ketishi kerak.
Bunday 
ketma-ketlikda 
ishlash 
kondensator 
batareyalar 
rostlagichida SD lar rostlagichiga nisbatan katta vaqtni saqlab rostlagich
o‘rnatilib bo‘limlarni o‘chirish va kam o‘rnatish bilan erishiladi. 
Kondensator batareyalar bo‘limlari quvvatiga mos keladigan,
ichki ko‘lamini rostlash, bundan tashqari uning yordamida SD 
rostlagichida reaktiv tok bo‘yicha kichik mintaqada sezmaslik o‘rnatish 
amalga oshirish imkonini beradi. Shu sababli tugunda SD bo‘lganida 
loyihalash topshrig‘i yechilishida arzonroq kondensator batareyani 
tanlash imkonini beradi.