Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

1.5 “C” guruhiga kiruvchi infektsiyasining davolashda ishlatiladigan dori – vositalari
C (cytomegalia) – Sitomegalovirus virusli etiologiyaning surunkali antroponotik kasalligi bo’lib, yashirin infektsiyadan klinik jihatdan aniq umumiy kasallikgacha bo’lgan patologik jarayonning turli shakllari bilan tavsiflanadi. Sitomegalovirus hominis tur nomi ostida CMV qo’zg’atuvchisi Gerpesviridae oilasiga, Betaherpesviridae kenja oilasiga, Sitomegalovirus jinsiga tegishli. CMV ning xususiyatlari: sekin replikatsiya: past virulentlik. Virus 56°C haroratda faolsizlanadi, xona haroratida uzoq vaqt saqlanadi, -20°C gacha muzlatilganida tezda inaktivlanadi. CMV interferon ta’siriga zaif sezgir, antibiotiklarga sezgir emas. 3 ta virus shtammlari ro’yxatga olingan: AD169, Devis va Kerr. Sitomegalavirus keng tarqalgan infeksiya hisoblanadi. Yuqumli qo’zg’atuvchining manbai insondir. CMV ning atrof-muhitga davriy ravishda tarqalishi bilan uzoq muddatli yashirin tashish holati bilan tavsiflanadi.Virus har qanday biologik suyuqlikda, shuningdek, transplantatsiya uchun ishlatiladigan organlar va to’qimalarda bo’lishi mumkin. Sog’lom homilador ayollarning 20-30 foizida CMV tupurikda mavjud. 3-10% - siydikda, 5-20% bachadon bo’yni kanalida yoki vaginal sekretsiyalarda bo’ladi. Virus seropozitiv onalarning 20-60% ona sutida uchraydi. Donorlarning taxminan 1% qonida CMV mavjud. Infektsiya jinsiy, parenteral, vertikal yo’llar orqali, shuningdek, yaqin aloqalar paytida tupurik orqali patogenni yuborishning aerozol mexanizmi bilan ta’minlangan uy-ro’zg’or aloqasi orqali yuqishi mumkin. CMV klassik tug’ma infektsiya bo’lib, uning chastotasi barcha tug’ilgan chaqaloqlar orasida 0,3-3% ni tashkil qiladi. Homilador ayollarda birlamchi CMV bilan homilaning antenatal infektsiyasi xavfi 30-40% ni tashkil qiladi. Onalarning 2-20% da uchraydigan virusning qayta faollashishi bilan bolani yuqtirish xavfi ancha past bo’ladi (0,2-2% hollarda). CMV borligida bolaning intranatal infektsiyasi homilador ayollarning genital traktida 50-57% hollarda uchraydi. Bir yoshgacha bo’lgan bola uchun infektsiyaning asosiy yo’li - bu ona suti orqali virusni yuborish. Ko’krak suti bilan bir oydan ortiq bo’lgan seropozitiv onalarning bolalari 40-76% hollarda infektsiyalanadi. Binobarin. barcha yangi tug’ilgan chaqaloqlarning 3% gacha homila rivojlanishida CMV bilan kasallanadi, 4-5% - intranatal; hayotning birinchi yiliga kelib, infektsiyalangan bolalar soni 10-60% ni tashkil qiladi. Kichkina bolalarda virusning kontakt-maishiy yuqishi muhim rol o’ynaydi. Maktabgacha ta’lim muassasalariga boradigan bolalarda CMV infektsiyasi o’sha yoshdagi (20%) bolalarga qaraganda sezilarli darajada yuqori (80% hollarda). Yoshi bilan seropozitiv shaxslar soni ortadi. O’smirlarning taxminan 40-80% va kattalar aholisining 60-100% CMVga IgG antikorlariga ega. Katta yoshli odamning CMV bilan yuqishi, ehtimol, jinsiy aloqa orqali, shuningdek, qon quyish va parenteral manipulyatsiya paytida. To’liq qon va uning tarkibiy qismlarini quyish. Leykotsitlarni o’z ichiga olgan, 100 dozada 0,14-10 chastotali virusning uzatilishiga olib keladi. Seropozitiv donorlardan yangi tug’ilgan chaqaloqlarga, ayniqsa, erta tug’ilgan chaqaloqlarga takroriy qon quyish bilan jiddiy kasallikning rivojlanish xavfi yuqori. Klinik jihatdan aniqlangan CMV organ transplantatsiyasidagi eng tez-tez uchraydigan va jiddiy yuqumli asoratlardan biridir. Qabul qiluvchilarning taxminan 75 % transplantatsiyadan keyingi dastlabki 3 oy ichida faol CMV ning laboratoriya belgilariga ega. Buyrak yoki jigar transplantatsiyasi o’tkazilgan bemorlarning 5-25 % allogenik suyak iligi transplantatsiyasidan so’ng bemorlarning 20-50 % o’pka yoki yurak qabul qiluvchilarning 55-75 % CMV kasalligi - etiologiya rivojlanadi. CMV transplantatsiyani rad etish xavfini sezilarli darajada oshiradi. Manifest CMV, OIV bilan kasallangan bemorlarda opportunistik kasalliklar tarkibida birinchi o’rinlardan birini egallaydi. Og’ir CMV rivojlanishi onkogematologik bemorlarda, pnevmokistik pnevmoniya, sil kasalligi, nurlanish kasalligi, kuyish jarohati bilan og’rigan bemorlarda, turli xil stressli vaziyatlarni boshdan kechirgan uzoq muddatli kortikosteroid terapiyasi ostida bo’lgan odamlarda tasvirlangan. CMV transfuzyondan keyingi va surunkali gepatit, turli ginekologik patologiyalarning sababi bo’lishi mumkin. CMV ning roli tizimli vaskulit, surunkali tarqalgan o’pka kasalliklari aterosklerozi, krioglobulinemiya, o’sma jarayonlari, ateroskleroz, miya yarim palsi, epilepsiya, Guillain-Barre sindromi, surunkali charchoq sindromi rivojlanishidagi kofaktorlardan biri sifatida qabul qilinadi. Mavsumiylik, epidemiyalar va epidemiyalar CMV bilan bog’liq kasalliklarga xos emas. Homilador ayollar (ayniqsa, seronegativlar) CMV muammosi bo’yicha maslahat berishlari va jinsiy aloqa paytida to’siq kontratseptivlaridan foydalanish, yosh bolalarga g’amxo’rlik qilishda shaxsiy gigienani tavsiya qilishlari kerak. Mehribonlik uylari, bolalar statsionar bo’limlari va bolalar bog’chasi tipidagi muassasalarda ishlaydigan homilador seronegativ ayollarni CMV bilan kasallanish xavfi bilan bog’liq bo’lmagan ishlarga vaqtincha o’tkazish tavsiya etiladi. Transplantatsiyada CMV ning oldini olishning muhim chorasi, agar qabul qiluvchi seronegativ bo’lsa, seronegativ donorni tanlashdir. Hozirgi vaqtda patentlangan antisitomegalovirus vaktsinasi mavjud emas. Onaning viremiyasi antenatal CMV rivojlanishining hal qiluvchi shartidir. Qonda virusning mavjudligi platsentaning infektsiyasiga, uning shikastlanishiga va homilaning infektsiyasiga olib keladi, bu mumkin bo’lgan oqibatlarga olib keladi malformatsiyalar va intrauterin o’sishning kechikishi, ichki organlarga, birinchi navbatda markaziy asab tizimiga zarar etkazadigan patologik jarayon. Homilador ayolning bachadon bo’yni kanalida virus mavjud bo’lsa, patogenni qonga chiqarmasdan homilaning ko’tarilgan (transservikal) infektsiyasi mumkin. Endometriumdagi CMV reaktivatsiyasi erta abortlarning omillaridan biridir. Virus bilan intranatal infektsiya homila CMV o’z ichiga olgan amniotik suyuqlik yoki tug’ilish kanalining sekretsiyasi yoki shikastlangan teri orqali infektsiyalangan tug’ilish kanalidan o’tganda yuzaga keladi va klinik jihatdan aniq kasallikning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Postnatal CMV bilan orofarenks, nafas olish tizimi, ovqat hazm qilish va jinsiy yo’llarning shilliq pardalari patogenning kirish eshigi bo’lib xizmat qiladi. Virus kirish eshigidan o’tib, mahalliy darajada ko’paygandan so’ng, qisqa muddatli viremiya paydo bo’ladi va monositlar va limfotsitlar virusni turli organlarga olib boradi. Uyali va gumoral javobga qaramay, CMV surunkali yashirin infektsiyani keltirib chiqaradi. Virusli zarralarning rezervuari monotsitlar, limfotsitlar, endotelial va epiteliya hujayralaridir. Kelajakda, bir oz immunosupressiya bilan, CMV ning mahalliy faollashishi virusning nazofarenks yoki urogenital traktdan chiqishi bilan mumkin. Ushbu patologiyaga irsiy moyillik bilan chuqur immunologik buzilishlar bo’lsa, virusning faol replikatsiyasi, viremiya, patogenning tarqalishi va klinik jihatdan aniq kasallikning rivojlanishi kuzatiladi. Virusli replikatsiya faoliyati. CMV namoyon bo’lish xavfi, uning kursining jiddiyligi asosan immunosupressiya chuqurligi, birinchi navbatda qondagi CD4-limfotsitlar sonining kamayishi darajasi bilan belgilanadi. Organ shikastlanishining keng doirasi CMV bilan bog’liq: o’pka, ovqat hazm qilish trakti, buyrak usti bezlari, buyraklar, miya va orqa miya, ko’zning to’r pardasi. CMV bilan immunosupressiyalangan bemorlarda o’pka fibroat lektazi o’limdan keyin aniqlanadi, ba’zida kistlar va kapsullangan xo’ppozlar bilan; submukozal qatlamning og’ir fibrozi bilan qizilo’ngachning eroziv yarali lezyoni katta ichak, kamdan-kam hollarda oshqozon va ingichka ichak; massiv, ko’pincha ikki tomonlama adrenal nekrozlar; ensefaloventrikulit, nekrotik retinit rivojlanishi bilan orqa miya, retinaning nekrotik lezyonlari. CMV dagi morfologik rasmning o’ziga xosligi katta sitomegalosellar, limfogistiyositik infiltratlar, shuningdek, kichik arteriyalar va tomirlarning barcha devorlari hujayralarining sitomegalik transformatsiyasi bilan samarali infiltrativ panvaskulit bilan belgilanadi, natijada skleroz paydo bo’ladi. Bunday qon tomirlarining shikastlanishi tromboz uchun asos bo’lib xizmat qiladi, surunkali ishemiyaga olib keladi, unga qarshi halokatli o’zgarishlar, segmentar nekroz va yaralar va aniq fibroz rivojlanadi. Keng tarqalgan fibroz CMVning o’ziga xos xususiyati - organlarning shikastlanishi. Ko’pgina bemorlarda CMV bilan bog’liq patologik jarayon umumiy xarakterga ega. Asosiy alomatlar va ularning rivojlanish dinamikasi konjenital CMVda homilaning shikastlanishining tabiati infektsiyaning davomiyligiga bog’liq. Homiladorlikning dastlabki 20 haftasida onadagi o’tkir CMV homila og’ir patologiyasiga olib kelishi mumkin, natijada o’z-o’zidan tushish, intrauterin homila o’limi, o’lik tug’ilish, nuqsonlar, aksariyat hollarda hayot bilan mos kelmaydi. CMV infektsiyasi homiladorlikning kech davrida yuzaga kelganda, bolaning hayoti va normal rivojlanishi uchun prognoz yanada qulayroq bo’ladi. Hayotning birinchi haftalarida klinik jihatdan aniq patologiya CMV bilan kasallangan yangi tug’ilgan chaqaloqlarning 10-15 % uchraydi. Tug’ma CMV ning manifest shakli gepatosplenomegaliya, doimiy sariqlik, gemorragik yoki makulopapulyar toshmalar, og’ir trombotsitopeniya, ALT faolligining oshishi va qondagi to’g’ridan-to’g’ri bilirubin darajasi, eritrotsitlar gemolizining kuchayishi bilan tavsiflanadi. Chaqaloqlar ko’pincha muddatidan oldin tug’iladi, tana vaznining etishmasligi, intrauterin gipoksiya belgilari. Mikrosefaliya, kamdan-kam hollarda hidrosefali, ensefaloventrikulit, konvulsiv sindrom, eshitish qobiliyatini yo’qotish shaklida markaziy asab tizimining xarakterli patologiyasi. CMV tug’ma karlikning asosiy sababidir. Mumkin bo’lgan enterokolit, pankreatik fibroz, interstitsial nefrit, so’lak bezining fibrozi bilan surunkali sialoadenit, interstitsial pnevmoniya, optik asab atrofiyasi, tug’ma katarakta, shuningdek, shok rivojlanishi bilan umumiy organlarning shikastlanishi. DIC - sindrom va bolaning o’limi. Klinik ifodalangan CMV bo’lgan yangi tug’ilgan chaqaloqlarning hayotining dastlabki 6 haftasida o’lim xavfi 12 % ni tashkil qiladi. Ochiq CMV bilan og’rigan tirik qolgan bolalarning qariyb 90 % aqliy rivojlanishning pasayishi, sensorinöral karlik yoki ikki tomonlama eshitish qobiliyatining pasayishi, eshitishni saqlab qolishda nutqni idrok etishning buzilishi, konvulsiv sindrom, parezlar va ko’rishning buzilishi shaklida kasallikning uzoq muddatli oqibatlariga ega. CMV bilan intrauterin infektsiya bilan infektsiyaning asemptomatik shakli past darajadagi faollik bilan, virus faqat siydikda yoki tupurikda mavjud bo’lganda va agar virus qonda aniqlansa, yuqori faollik bilan mumkin. 8-15% hollarda antenatal CMV, yorqin klinik belgilarni ko’rsatmasdan, eshitish qobiliyatini yo’qotish shaklida kech asoratlarning shakllanishiga olib keladi. ko’rishning pasayishi, konvulsiv kasalliklar, jismoniy va aqliy rivojlanishning kechikishi. CNS zararlangan kasallikning rivojlanishi uchun xavf omili tug’ilishdan 3 oygacha bo’lgan davrda butun qonda CMV DNKning doimiy mavjudligi hisoblanadi. Tug’ma CMV bo’lgan bolalar 3-5 yil davomida shifokor nazorati ostida bo’lishi kerak, chunki hayotning birinchi yillarida eshitish qobiliyatining yo’qolishi rivojlanishi mumkin. Klinik jihatdan ahamiyatli asoratlar hatto tug’ilgandan keyin ham 5 yil davom etadi. Og’irlashtiruvchi omillar bo’lmasa, intranatal yoki erta postnatal CMV asemptomatik tarzda davom etadi, klinik jihatdan faqat 2-10% hollarda, ko’pincha pnevmoniya shaklida namoyon bo’ladi. Tug’ilish paytida yoki hayotning birinchi kunlarida qon quyish yo’li bilan CMV bilan kasallangan, vazni past bo’lgan, erta tug’ilgan zaiflashgan chaqaloqlar hayotning 3-5 xaftaligida umumiy kasallikni rivojlantiradilar, uning ko’rinishi pnevmoniya, uzoq muddatli sariqlik, gepatosplenomegali, nefropatiyadir, ichak shikastlanishi, anemiya, trombotsitopeniya. Kasallik uzoq davom etadigan xarakterga ega. CMV dan maksimal o’lim 2-4 oylik yoshda sodir bo’ladi. Kattaroq bolalar va kattalardagi orttirilgan CMV ning klinik ko’rinishi infektsiya shakliga (birlamchi infektsiya, qayta infektsiya, yashirin virusning qayta faollashishi), infektsiya yo’llariga, immunosupressiyaning mavjudligi va zo’ravonligiga bog’liq. Immunitetga ega bo’lgan shaxslarning birlamchi CMV infektsiyasi odatda asemptomatik tarzda va faqat 5% hollarda mononuklyozga o’xshash sindrom shaklida davom etadi, uning belgilari yuqori isitma, aniq va uzoq muddatli astenik sindrom, qonda - nisbiy limfotsitoz, atipik limfotsitlar. Angina shishgan limfa tugunlari odatiy emas. Qon quyish yoki infektsiyalangan organni transplantatsiya qilish orqali virusni yuqtirish kasallikning o’tkir shaklini, jumladan, yuqori isitma, asteniya, tomoq og’rig’i, limfadenopatiya, miyalji rivojlanishiga olib keladi. Artralgiya, neytropeniya, trombotsitopeniya, interstitsial pnevmoniya, gepatit, nefrit va miyokardit. Aniq immunologik yo’q bo’lganda. CMV kasalligining klinik diagnostikasi majburiy laboratoriya tasdiqlashni talab qiladi. Bemorning qonini IgM sinfining o’ziga xos antikorlari yoki IgG sinfining antikorlari mavjudligi uchun tekshirish CMV faol replikatsiyasi faktini aniqlash yoki kasallikning manifest shaklini tasdiqlash uchun etarli emas. Qonda anti - CMV IgG mavjudligi faqat virus bilan uchrashish faktini bildiradi. Yangi tug’ilgan chaqaloq onadan IgG antikorlarini oladi, ular CMV infektsiyasining isboti sifatida xizmat qilmaydi. Qondagi IgG antikorlarining miqdoriy tarkibi kasallikning mavjudligi yoki infektsiyaning faol asemptomatik shakli yoki bolaning intrauterin infektsiyasi xavfi bilan bog’liq emas. 14-21 kunlik interval bilan tekshirish paytida juftlashgan sarumlarda anti-CMV IgG miqdorining 4 yoki undan ko’p marta oshishi ma’lum diagnostik ahamiyatga ega. Anti-CMV IgG ning yo’qligi o’ziga xos IgM antikorlarının mavjudligi bilan birga o’tkir CMV ko’rsatadi. Hayotning birinchi haftalarida bolalarda anti-CMV IgM ni aniqlash virus bilan intrauterin infektsiyaning muhim mezoni hisoblanadi, ammo IgM antikorlarini aniqlashning jiddiy kamchiliklari ularning faol yuqumli jarayon va tez-tez noto’g’ri musbat mavjudligida tez-tez yo’qligi hisoblanadi. O’tkir CMVI ning mavjudligi virus bilan kasallangan paytdan boshlab 60 kundan ortiq bo’lmagan qonda mavjud bo’lgan IgM antikorlarini zararsizlantirish bilan tasdiqlanadi. Antigen-antikor bog’lanish tezligi va kuchini tavsiflovchi anti - CMV IgG ning avidlik indeksini aniqlash ma’lum diagnostik va prognostik ahamiyatga ega. Antikor avidligining past indeksini aniqlash (0,2 dan kam yoki 30% dan kam) virus bilan yaqinda (3 oy ichida) birlamchi infektsiyani tasdiqlaydi. Homilador ayolda past avidli antikorlarning mavjudligi patogenning homilaga transplantent orqali o’tish xavfining yuqori belgisidir. Shu bilan birga, past darajadagi antikorlarning yo’qligi yaqinda infektsiyani to’liq istisno qilmaydi. Hujayra madaniyatida CMV ni biologik suyuqliklardan ajratishga asoslangan virusologik usul CMV infektsiyasini tashxislash uchun o’ziga xos, ammo mehnatkash, uzoq, qimmat va sezgir bo’lmagan usuldir. Amaliy sog’liqni saqlashda, infektsiyalangan madaniyat hujayralarini tahlil qilish orqali biologik materiallarda virusli antigenni aniqlashning tezkor madaniy usuli qo’llaniladi. Erta va juda erta CMV antijenlarini aniqlash kasal faol virus mavjudligini ko’rsatadi. Shu bilan birga, antigenni aniqlash usullari PCR asosidagi molekulyar usullarga nisbatan sezgirligidan past bo’lib, ular to’qimalardagi biologik suyuqliklarda CMV DNKni eng qisqa vaqt ichida to’g’ridan - to’g’ri sifatli va miqdoriy aniqlash imkonini beradi. Turli biologik suyuqliklarda DNK yoki CMV antigenini aniqlashning klinik ahamiyati bir xil emas. Tuprikda patogenning mavjudligi faqat infektsiyaning belgisi bo’lib, virusning sezilarli faolligini ko’rsatmaydi. Siydikda CMV DNK yoki antijeni mavjudligi infektsiyaning haqiqatini va ma’lum bir virusli faollikni isbotlaydi, bu ayniqsa, hayotining birinchi haftalarida bolani tekshirishda muhim ahamiyatga ega. Eng muhim diagnostik qiymat - bu virusning DNK yoki antijenini butun qonda aniqlash, bu virusning yuqori faol replikatsiyasini va mavjud organ patologiyasida uning etiologik rolini ko’rsatadi. Homilador ayolning qonida CMV DNK ni aniqlash homila infektsiyasining yuqori xavfi va konjenital CMV rivojlanishining asosiy belgisidir. Homilaning infektsiyasi fakti amniotik suyuqlikda yoki shnur qonida CMV DNK mavjudligi bilan isbotlanadi va bola tug’ilgandan keyin har qanday biologik suyuqlikda virus DNKsining dastlabki 2 haftasida aniqlanishi bilan tasdiqlanadi. hayot. Hayotning birinchi oylarida bolalarda manifest CMV qonda CMV DNK mavjudligi bilan tasdiqlanadi; immuniteti zaif odamlarda (OIV infektsiyasi bilan kasallangan organlarni qabul qiluvchilar) qondagi virus DNK miqdorini aniqlash kerak, 105 leykotsitda 3,0 yoki undan ko’p log10 ga teng bo’lgan butun qondagi CMV DNK tarkibi kasallikning sitomegalovirus xarakterini ishonchli ko’rsatadi. Qondagi CMV DNKni miqdoriy aniqlash ham katta prognostik ahamiyatga ega[15].
Sitomegalovirus infektsiyasini davolash uchun quyidagi sintetik dori – vositasidan foydalaniladi.
Gansiklovir: asosiy ta’sir etuvchi modda – gansiklovir.