Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

1.4. “R” guruhiga kiruvchi infektsiyasining davolashda ishlatiladigan dori – vositalari
R (rubella) - qizilcha havo tomchilari orqali yuqadigan o’tkir antroponotik yuqumli kasallik bo’lib, homilador ayollarda o’rtacha intoksikatsiya, isitma, mayda dog’li toshmalar, poliadenopatiya va homila rivojlanishida yuqori xavf bilan namoyon bo’ladi. Qizilcha virioni sharsimon, diametri 60-70 nm, tashqi konvert va nukleokapsi dan iborat. Genom segmentlanmagan molekula + RNK tomonidan hosil qilingan. Virion antigenik jihatdan bir hil. Virus kimyoviy moddalar ta’siriga sezgir. Efir, xloroform, formalin ta’sirida faolsizlanadi. 56 °C haroratda 30 daqiqadan so’ng, 100°C da - 2 daqiqadan so’ng, ultrabinafsha nurlanish ta’sirida - 30 soniyadan keyin o’ladi. Muhitda oqsil mavjud bo’lganda, virusning qarshiligi ortadi. Past haroratlarda virus biologik faollikni yaxshi saqlaydi. Virus uchun optimal pH 6,8-8,1. Virus tarkibida komplementlarni biriktiruvchi faollikni ko’rsatadigan V va S-eruvchi antigen mavjud. Virus odamlar, maymunlar, quyonlar, buqalar va qushlarning birlamchi va transplantatsiya qilingan to’qimalarining ko’plab turlarida ko’payishi mumkin. Virionlar sezgir hujayralar sitoplazmasida hosil bo’ladi. Virus zaif sitopatogen ta’sirga ega va surunkali infektsiyani shakllantirishga intiladi. Qizilcha virusining to’qima muhitida ko’payishi interferon hosil bo’lishi bilan birga keladi. Infektsiya qo’zg’atuvchisining manbai bemorlar, asemptomatik infektsiyali odamlar va virus tashuvchilardir. Virus yuqori nafas yo’llarining shilliq qavatidan toshma paydo bo’lishidan 1-2 hafta oldin va toshma paydo bo’lganidan keyin 3 hafta ichida ajratiladi. Tug’ma qizilcha bilan og’rigan bolalarda patogen 2 yilgacha tanadan siydik, balg’am, najas bilan chiqarilishi mumkin. Qo’zg’atuvchining asosiy yuqish yo’li havo-tomchi hisoblanadi. Qizilcha bilan rivojlanadigan viremiya onadan homilaga o’tishning intrauterin yo’lini, shuningdek patogenning parenteral yuqish ehtimolini aniqlaydi. Patogenning parvarishlash vositalari orqali tarqalishi amaliy ahamiyatga ega emas. Qizilchaga nisbatan sezuvchanlik yuqori. Hayotning birinchi olti oyidagi bolalar, agar onaning bu infektsiyaga qarshi immuniteti bo’lsa, infektsiyaga qarshi immunitetga ega. Qizilchaga eng ko’p moyil bo’lganlar 1 yoshdan 9 yoshgacha bo’lgan bolalardir, ularning aksariyatida qizilchaga qarshi immunitet mavjud emas. Qizilchaga qarshi infektsiyadan keyingi immunitet ko’p hollarda umrbod davom etadi va kasallikning takroriy holatlari juda kam uchraydi. Qizilcha bilan epidemiya jarayonining turli shakllari kuzatiladi.Yirik shaharlar mavsumiy qish-bahor ko’tarilishlari bilan doimiy kasallanish bilan tavsiflanadi. Epidemik epidemiyalar paydo bo’lishi mumkin, odatda 7 yil oralig’ida sodir bo’ladi. Qizilcha bilan kasallanish bolalar guruhlarida aniq fokuslar bilan tavsiflanadi. Kasallik odamlar uzoq muddatli va yaqin aloqada bo’lgan joylarda (oila, maktab, bolalar bog’chasi, shifoxona) tarqaladi. Bemorlar toshma boshlanganidan boshlab 5 kun davomida uyda izolyatsiya qilinadi. Kontakt bolalarni dezinfektsiyalash va ajratish amalga oshirilmaydi. Emlash 12 oylikda va 6 yoshda amalga oshiriladi. Vaktsinaning bir martalik in’ektsiyasi emlanganlarning 95 % ida immunitetning shakllanishiga olib keladi. Emlash, shuningdek, bolalik davrida emlanmagan, qizilcha kasalligi bo’lmagan va himoya darajasiga etmaydigan qizilchaga qarshi antikorlarning past darajasiga ega bo’lgan tug’ish yoshidagi ayollar uchun ham tavsiya etiladi. Homilador ayollar uchun emlash kontrendikedir, emlashdan keyin ayollar 3 oy davomida homiladorlikdan himoyalangan bo’lishi kerak. Emlash jonli zaiflashtirilgan monovaktsinalar va kombinatsiyalangan vaktsinalar bilan amalga oshiriladi. Tug’ma qizilcha kasalligining oldini olish uchun qizilcha bilan og’rigan yoki qizilcha bilan kasallangan bemorlar bilan aloqada bo’lgan ayollarga homiladorlikni to’xtatish tavsiya etiladi. Virusning birlamchi ko’payish joyi noma’lum, ammo inkubatsiya davrida allaqachon viremiya rivojlanadi va virus tashqi muhitga ekshalatsiyalangan aerozol, siydik va najas bilan chiqariladi. Virus tanaga yuqori nafas yo’llarining shilliq pardalari orqali kiradi. Keyinchalik virus limfa tugunlarida (bu jarayon poliadenopatiya bilan kechadi), shuningdek, teri epiteliyasida ko’payib, toshma paydo bo’lishiga olib keladi. Virus yo’ldoshni kesib o’tadi. Interferon ishlab chiqarishning faollashishi natijasida hujayra va gumoral immunitet hosil bo’ladi, virusning aylanishi to’xtaydi va tiklanish sodir bo’ladi. Biroq, homilador ayollar va tug’ma qizilcha kasalligi bo’lgan bolalarda virus uzoq vaqt davomida tanada mavjud bo’lishi mumkin. Tug’ma qizilcha kasalligida virus onaning qon oqimi orqali homila ichiga kiradi va chorion villi epiteliysini va yo’ldoshning qon tomirlarining endoteliysini zararlaydi, so’ngra homila qon aylanishiga kiradi. Bunday holda, organlar va to’qimalar ta’sir qiladi. Shakllanish jarayonida, ya’ni intrauterin rivojlanishning tanqidiy davrida (miya uchun bu homiladorlikning 3-11 xaftasi, ko’zlar va yurak uchun 4-7, eshitish organi uchun - 7-12 hafta). Homilaning psixomotor buzilishlari ona homiladorlikning 3-4 oyligida qizilcha bilan kasallanganda rivojlanadi. Shakllangan homila virus ta’siriga nisbatan chidamli.Homilaning shikastlanish chastotasi homiladorlikning davomiyligiga bog’liq. Homiladorlikning 1- 4-haftasida qizilcha bilan infektsiya 60% hollarda, 9-12-haftalarda - 15% hollarda, 13-16-haftalarda - 7% hollarda homilaning shikastlanishiga olib keladi. Homilaning infektsiyasi qanchalik erta bo’lsa, uning shikastlanishlari qanchalik og’ir va xilma-hil bo’ladi. Homilaning malformatsiyasi va anomaliyalarining rivojlanishi virusning hujayralarning mitotik faolligini bostirish qobiliyatiga va kamroq darajada uning bevosita sitopatologik ta’siriga asoslanadi. Qizilchaning umumiy qabul qilingan tasnifi mavjud emas. Olingan va tug’ma qizilcha o’rtasida farqlash odatiy holdir. Olingan qizilcha tipik, atipik (toshmasiz) va subklinik (noaniq) ga bo’linadi. Tug’ma qizilcha asosiy lezyonga qarab tasniflanadi (CNS, yurak-qon tomir tizimi, eshitish organi, ko’rish organi). Qizilchaning tipik shakllari davrlarning o’zgarishi bilan infektsiyaning ma’lum bir tsiklik kursi bilan tavsiflanadi: inkubatsiya, prodromal, toshma (ekzantema) va tiklanish. Toshma davri 2 - 4 kun. Reabilitatsiya davri, qoida tariqasida, muammosiz, asoratsiz davom etadi. Murakkabliklar asorat kam uchraydi. Kichkina va o’rta bo’g’imlarning shikastlanishi, trombotsitopenik purpura bilan mumkin bo’lgan yaxshi oqadigan poliartrit. Eng og’ir asorat - bu ko’pincha kattalarda rivojlanadigan ensefalit (meningoensefalit, ensefalomielit). Ensefalit belgilari toshma yomonlashgandan keyin paydo bo’ladi. Tana harorati to’satdan ko’tariladi, umumiy konvulsiyalar paydo bo’ladi, koma rivojlanishiga qadar ongning buzilishi. Mumkin bo’lgan meningeal simptomlar, deliriy sindrom, kranial nervlarning parezlari, oyoq-qo’llar, giperkineziya, serebellar, diensefalik va bulbar simptomlari, tos a’zolari funktsiyalarining buzilishi. CSFda oqsil va glyukoza darajasining oshishi laktatning normal miqdori bilan aniqlanadi, ba’zi bemorlarda ikki raqamli aralash yoki limfotsitar pleotsitoz mavjud. Tashxis klinik va epidemiologik ma’lumotlar va qon rasmi asosida belgilanadi. Maxsus diagnostika uchun RSK, RTGA, ELISA va RIF juftlashgan sarumlarda qo’llaniladi. IgM sinfiga tegishli o’ziga xos antikorlarni aniqlash infektsiya manbai bilan aloqa qilgandan keyin 12 kundan kechiktirmay amalga oshiriladi. Bemorlarning ko’pchiligida kasallikning 7-10 kunidan keyin yuqori titrlarda antikorlarni aniqlash mumkin. Qizilchaning mavjudligi ikkinchi qon zardobida antikor titrining birinchisiga nisbatan 4 baravar yoki undan ko’proq oshishini isbotlaydi. So’nggi yillarda, ayniqsa, konjenital qizilcha tashxisi uchun PCR usuli keng qo’llanilmoqda. Qizamiqni qizamiqdan, ayniqsa yengillashtirilgan, psevdotuberkulyoz, yuqumli mononuklyoz, enterovirus ekzantemasi, to’satdan ekzantema, toksik allergik dermatitdan farqlashda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Odatda qizilcha kasalligini davolash dori vositalarini tayinlashni talab qilmaydi. Ensefalit uchun ICU da davolash tavsiya etiladi. Deksametazon 1,0 mg / kg dozada, antikonvulzanlar (diazepam, natriy oksibat, natriy tiopental), nootropiklar, loop diuretiklar, kislorodli terapiya, gomeostazni tuzatish, meglumin akridon (effektivlik) ikkinchisi tasdiqlanmagan)[14].