Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

OcnoBiibic iiaiipanjiciin
h
crpyKTypaim3Ma. 
—
M., 1964, c .
1
9
1. 
X
omckuu
 
H. 
CmiraKcn'iecKHc crpyKrypbi. 
—
H
oboc
b
jimirBncTHKC. 
Bbin.2. — M., 1962, c. 459— 
460.
1 Berezm F.M. O'sha asar, 263-bct.
117
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoidasi sifatida alohida tu r qilib nominalizatsiya ajratiladi. Bunda 
yadro gap kesimidagi kesimlik shaklining yo'qotilishi transfor- 
matsiya vositasi hisoblanadi. M asalan, Dars boshlandi —*dars- 
ning .... boshlanishi. Bu esa transformatsiya oldiga qo ‘ygan talabga 
javob bermaydi. Chunki transform atsiya yadro gapning gaplik 
holatini saqlab qolish doirasidagi turli ichki grammatik o'zgarish- 
lardir. Yuqoridagi holda esa yadro gap gaplik holatini yo‘qotib, 
birikmaga aylanyapti.
TMdagi ana shu cheklangan tom onni e ’tiborga olgan holda, 
V.S.Xrakovskiy sintaktik transformatsiya bilan sintaktik derivatsiyani 
bir-biridan farqlash lozimligini ta ’kidlaydi.1
S.D. Katsnelson gaplar o ‘zaro faqat transformatsiya m uno- 
sabatida emas, balki derivatsiya munosabatida ham bo ‘lishini bayon 
qilgan edi.2
Shuning uchun V.S. Xrakovskiy sintaktik dcrivatsiya deb hosila 
gapning asos gapdan grammatik maqomi va mazmuni jihatidan 
farq qiladigan shakliy o'zgarishni tushunadi.3
Derivatsiyaning tarkibiy qismlarini ham transformatsiyaning 
tarkibiy qismlariga anologiya yo‘li bilan quyidagicha belgilaydi: asos 
gap uchun operand, hosila gap uchun derivat, yasovchi vosita 
uchun esa derivatsiya operatori atamalarini qo'llaydi.
Y uqorida ko‘rib o ‘tilgan lingvistik tahlil metodlari Amerika 
deskriptiv lingvistikasining tulshunoslik nazariyasi uchun bergan 
eng qimmatli tom onlaridar. Bu m etodlar garchi tilning qanday 
funksiallashuvi haqida savolga javob bera olmasa ham , lekin urri 
tavsiflash uchun katta xizmat qildi. Bu tahlil metodlarining ko‘p 
jihatlari bugungi tilshunoslikning tahlil metodi uchun ham foydadan 
holi emas.