Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
abduhamid nurmonov.struktur tilshunoslik ildizlari va yo\'nalishlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- STRUKTURALIZMNING SOBIQ S IIO ‘ROLAR TILSHUNOSLIGIGA TA’SIRI
N a zo ra t savollari
1. Strukturalizm maktablarining qanday umumiy tomonlari mavjud? 2. Praga strukturalizmi bilan Kopengagen strukturalizmi o'rtasida qanday umumiy va o ‘ziga xos jihatlar bor? 3. Praga va Amerika strukturalizmini qanday umumiy va o ‘ziga xos jihatlari mavjud? 4. Kopengagen va Amerika strukturalizmi o ‘rtasida qanday umumiy va o 'ziga xos tomonlar mayjud? 1 Berezin F.M. 0 ‘shaasar, 266-bet. 2 XanceH K. riyTM n uejin CTpyKTypajw3Ma. - B51, 1959, Ne 4, c. 97. www.ziyouz.com kutubxonasi STRUKTURALIZMNING SOBIQ S IIO ‘ROLAR TILSHUNOSLIGIGA TA’SIRI Yuqorida bayon qilingan strukturalizm yo‘nalishlarining har biri tilshunoslik tarixida katta iz qoldirdi. Hozirgi tilshunoslik rivoji uchun o ‘zlarining katta hissalarini q o ‘shdilar. Eng avvalo, eski lingvistik tekshirish metodlarining tugal emasligini ko‘rsatib berdilar va yangi tekshirish m etodlarini qidirishga da'vat etdilar. Strukturalizm, bir tom ondan, E.de Sossyur, ikkinchi tom ondan, I.A .B o d u en de K u rten e g ‘o y alarid an oziqlanganligi tufayli, I.A.Boduen de Kurtene shogirdlari tom onidan asos solingan sobiq s h o ‘ro lar davridagi lingvistik m ak tab larn in g ham stru k tu ral maktablar bilan tutash nuqtalari mavjuddir. Bu eng aw alo, fonologik maktablar hisoblangan Moskva fonologik maktabi (M FM ) bilan Leningrad fonologik maktabi (LFM )ga xosdir. Bu har ikki maktab vakillari garchi I.A.Boduen de Kurteneni o ‘zlariga ustoz deb hisoblasalar ham, uning fonema nazariyasiga amal qilsalar ham, ular o ‘rtasida m a’lum farqlar mavjuddir. Ana shu farqlanish bu ikki maktabni ikki xil struktur maktablar bilan yaqinlashtiradi. A w alo, bu ikki m aktabda fonem aga ikki xil yondashuvning kelib chiqishiga I.A .B oduenning fonem aga ikki xil bergan talqini sababchidir. Bu m ak tab lard an biri I.A .B o d u en n in g fonem a haqidagi bir xil talqiniga, ikkinchisi esa boshqa xil talqiniga asoslandi. Bu ikki maktab o'rtasidagi fonemaga farqli yondashuv A.A. Re- formatskiy tom onidan atroflicha bayon qilingan.1 1 Pe&opMamcKuu A.A. O pacxoxciCHMHx MOM c JiennnrpaacKHMM (})mio;io- raMH. - PecjiopMaTCKMH A.A. H3 hctopmh otchcctbchhoh M., 1970, c. 45. 9 - A. N u rm o n o v 129 www.ziyouz.com kutubxonasi Uning fikricha, leningradliklarning I.A.Boduen de Kurtene qarashlaridan cheklanganligi, eng avvalo, fonem ani belgilashda «antimorfematizm», fonemani morfema bilan bog‘lab izoblashdan q o ‘rq ish d ir. U larn in g « F o n etik an in g avtonom ligi»ni e 'tir o f etishidir. L.V.Shcherba «Sifat va m iqdor nuqtayi nazaridan rus unlilari» (1912) asarida I.A.Boduen de Kurtenening fonema so‘z va morfc- malarni farqlovchi belgi ekanligi haqidagi ta'lim otini va fonema p s ix o fiz io lo g ik h o d is a c k a n lig i t o ‘g ‘ris id a g i p s ix o lo g ik konsepsiyasini rivojlantirdi. Bu asarida fonem aga psixologizm nuqtayi nazaridan ta ’rif bergan b o ‘lsa ham, lekin funksionalizm belgilariga ishora ham o ‘z ifodasini topdi. Uning fikricha, fonema so ‘zning fonetik tarkibini buzm agan holda ajralishi m um kin bo‘lgan, so‘zni farqlash va m a'no tasavvuri bilan assotsiatsiyalanish imkoniyatiga ega bo ‘lgan m a'lum bir tilning um um iy tovush ta sa w u rid ir.1 L.V.Shcherba keyinchalik fonem aning funksional tomoniga, ya'rri m a ’no farqlash xususiyatiga asosiy e ’tiborini qaratdi va psixologik talqindan xalos bo‘ldi. Jumladan, «Fransuz tili fonetikasi» asarida fonemaga sof funksional tom ondan so‘z va uning shakllarini farqlash uchun xizmat qiladigan tovushlar tipi sifatida yondashadi.2 U fonem ani ajratish uch u n tovushning artik u latsio n -ak u stik xususiyati em as, balki m a’no farqlash xususiyati m uhim belgi ekanligini ta ’kidlaydi. K o‘rinadiki, fonem aning m a'n o farqlash xususiyatiga, ya’rri funksiya tom oniga asosiy e ’tiborni qaratish, unga avtonom birlik sifatida yondashish, Download 4.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling