Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

MaT, MaT, 
m h t
, 
m h t
 
so ‘zlaridagi «a»ning turlicha 
talaffuzi, ikkinchisiga esa so'zning oxirgi pozitsiyasida undoshlar 
neytralizatsiyasi (npyzt-npyr) kiritiladi.
M FM bilan Praga lingvistik m aktabining um um iylik jihati 
m a’lum bir sharoitda fonem alar o ‘rtasida zidlanish belgisining 
yo‘qolishi-neytralizatsiyasi haqidagi ta'lim otdir.
Neytralizatsiya nazariyasi Praga tilshunosligi va M FM ning 
umumiy jihati va tilshunoslikka q o ‘shgan katta xizmatidir.
131
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M FM bilan LFM foncmaga ikki xil nuqtayi nazardan (biri 
pozitsion, ikkinchisi funksional) yondashganligi uchun ayni bir 
hodisaga ikki xil baho berganining guvohi b o ‘lamiz. Masalan, 
«angla» so‘zidagi birinchi tovush L.Shcherba konsepsiyasiga mu- 
vofiq a fonemasining varianti. Chunki shu fonetik qurshovda a 
fonemasidan boshqa barcha fonemalar ottenkasi bilan qarama- 
qarshi munosabatda bo'la oladi. M FM ga ko‘ra esa bu fonema o 
fonemasining varianti. Cliunki o ‘zak tarkibida kuchli pozitsiya 
(urg'u ostida) o holida talaffuz qilinadi.
Shuningdek, rus tilidagi 6eTu -6eM um b va d y l l — dyEa 
so ‘zlaridagi r~)K, I7-E  m unosabati LFM to m o n id an tovush 
alm ash in ish i hisoblansa, M FM ta lq in ic h a, b irin ch i h o latd a 
pozitsion ho g ‘liq b o ‘lm agan ikki h a r xil fonem a (r-)K )n in g
a n 'a n a v iy alternatsiyasi, ikkinchi holati esa bir fonem aning 
pozitsion xoslangan ikki varianti sanaladi.
A.A.Reformatskiyning ta ’kidlashicha, LFM ning kuchli tom oni 
tovushlarni eksperim ental o ‘rganishdir. LFM cksperim ental — 
fonetik nuqtayi nazaridan M FM ga nisbatan afzallikka ega.
Sho‘rolar davri tilshunosligida A.I.Smirnitskiynfnng lingvistik 
qarashlari alohida ajralib turadi. U F.dc Sossyurning til-nutq zidla- 
nishiga qat'iy amal qiladi. Uning fikricha, til va nutq farqlanishini 
e ’tiborga olmasdan tilshunoslik maxsus va chinakam fan sifatida 
mavjud bo ‘lishi mumkin em as.1
1 
C
m u p h u h k u u
 
A.H. 
C H i i T a K C H C a n m H H C K o r o H 3 b iK a . — 
M., 1957, c. 12.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---