Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
abduhamid nurmonov.struktur tilshunoslik ildizlari va yo\'nalishlari
I.A. Boduen de Kurtenening
tilshunoslikka qo‘shgan xizmatlari Garchi tilshunoslik tarixida til va nutqni farqlash F.de Sossyur nomi bilan bogMiq boMsa ham, aslida unga qadar bu farqlanish Boduen asarlarida bayon qilinganining guvohi boMarniz. M ashhur tilshunos V.Gum boldt til va nutq, ergon va energiya o ‘rtasidagi antinom iyalarni ajratgan edi. Boduen de K urtene V.Gumboldtning ana shu g‘oyalarini rivojlantirdi. Avvalo, u o ‘sha davr tilshunosligi, xususan, qiyosiy-tarixiy tilsh u n o slik u c h u n h u k m ro n boMgan q iy o siy -ta rix iy ta h lil u su lig a statik ta h lil u su lin i q a ra m a - q a rs h i q o ‘yish b ila n birgalikda, uning qiyosiy-tarixiy tahlil usulidan ustun boMishi lozim ligini ta 'k id la d i. Bu bilan XIX asr lingvistik taMimotida burilish yasadi. Boducn dc Kurtene fikriga ko‘ra, til mexanizmini yoritishda, til sistcmasini tahlil qilishda tarixiy qiyoslashdan ko‘ra statik metod 21 www.ziyouz.com kutubxonasi qulay imkoniyatga ega. Chunki til sistemasi tilning turg'un holatini taqozo etadi. Boduenning bu fikri tilshunoslik uchun juda muhim bo‘lishi bilan birgalikda, F.de Sossyurrring sinxroniya bilan diaxroniyani farqlash zarurhgi haqidagi qarashlari bilan hamohang edi. B oduen tilnfng statik va dinam ik holatini farqlar ekan, til statikasi uning dinamikasidagi muayyan bir holat, dinamikaning elem en ti ekanligini t a ’kidlaydi. U ning fikricha, til uzluksiz harakatdadir. Til statikasi uning dinam ikasining xususiy holati sanaladi. Shuni ta'k id lash lozim ki, B oduen, bir to m o n d an , tildagi tenglik, tin ch holatlik q o n u n in i, ikkinchi to m o n d an , tilning tarixiy harakatlanishi q o n u n in i ajratgan holda, tilning birinchi h o la tin i o ‘rg a n ish s ta tik ta h lil v a zifasi, ik k in c h i h o la tn i o ‘rganish esa tilni tarixiy tadqiq etishning vazifasi ekanligini ta'kidlaydi. Til sistemasi uning b arq aro r tu rg ‘un holati bilan bog‘liq ekanligini bayon qilish bilan birga, diaxron tahlil jaray o n id a ham tiln in g sistem aviy tab ia tin i e ’tiborga olish lozim ligini k o ‘rsatadi. B o d u en n in g statik a va d in am ik a haqidagi qarashlari til va nu tq o ‘rtasidagi zid lan ish n in g ajratilishiga zam in yaratdi. U n u tq iy faoliyat til va n u tq o 'rtasid ag i m u n o sab at birligidan ta s h k il to p is h in i his q ilg a n h o ld a , til va n u tq n i o ‘z aro farqlashga harakat qiladi. O lim ning ta ’kidlashicha, til sistem asi un in g m odel sifatida tasavvur q ilin ish id ir. M odel esa uning bevosita n u tq iy ja ra y o n d a nam oyon boMishlga q aram a-q arsh i q o ‘y ila d i. N u tq iy n a m o y o n b o ‘lish p six o lin g v istik ta h lil asosida izohlanadi. B oduen de K urtene lingvistik qarashlaridagi ikkinchi m uhim jih a t tiln i belgilar sistem asi sifatida tushunishdir. U lingvistik b elgining xarakterli to m o n i sh artlilik va erkinlik ekanligini t a ’kidlaydi. B oduenning fikricha, til «o‘zaro xilm a-xil m uno- sabatda bo ‘lgan bir qancha tasodifiy simvollar»dan tashkil topadi. Bu simvoilarga tabiatan «zaruriylik, bevositalik va o ‘zgarmaslik» xos em as. U lar til sistem asida «zidlanish va farqlanish» asosida 22 www.ziyouz.com kutubxonasi |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling