Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

Tilning sistem a ekanligi
F.de Sossyurning tilshunoslik oldidagi katta xizmati shundaki, 
u tilni substansiya emas, balki shakl ekanligini e ’tirof etdi va bu 
bilan tilshunoslik tarixida til-nutq zidlanishini birinchi planga olib 
chiqdi. Tilshunoslar diqqatini nutqiy qurshovdan holi b o ‘lgan 
mohiyatiarni o'rganishga jalb qildi va tilning sistema ekanligini 
e ’tirof etdi.
U tilda sinxron va diaxron holatlarni farqlar ekan, tilning sinxron 
holati uchun sistema xarakterli ekanligini ta ’kidlaydi.
1 EjibMC/iee JI. JL
mk
n penb. 
— 
3BernHtieB B.A. 
H
ctophb
h
3
m ko
3
h
;
u ih h
.
c. 58.
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

F.de Sossyur sistemaning ikki muhim xususiyatini ko‘rsatadi: 
a) sistemaning barcha a'zolari tenglikka ega; b) sistema yopiq 
hisoblanadi. Lckin keyinchalik til sistemasida ochiq sistemalar ham 
borligi aniqlandi.
F.de Sossyur konsepsiyasida sistema atamasi bilan birgalikda 
struktura atamasi ham muhim ahamiyatga ega. Struktura atamasi 
ostida sistema a'zolarining munosabat tiplari tushuniladi.
E.Benvenist turli sistemalarni tahlil qilish natijasida til shakllari 
m a’lum strukturaga ega, degan xulosaga keladi va uning quyidagi 
xususiyatlarini ko‘rsatadi:
1) u qismlari ustidan hukmronlik qiladigan m a'lum butunlikning 
birligi sanaladi;
2 ) 
bu birliklar m a’lum barqaror tamoyillar asosida shakliy tartibga 
solingandir;
3) butunning barcha qismlari u yoki bu vazifani bajarganligi 
tufayligina struktura xarakteriga ega bo ‘ladi;
4) bu qismlar m a’lum sathning har bir birligi boshqa yuqoriroq 
sathning kichik birligi, ya’ni butunning bo‘lagi b o iish i mumkin.
M unosabatlar yig in d isi tilning aloqa vositasi sifatida amal 
qilishini belgilaydi. Bu esa uning sotsialligini ko'rsatadi. Lekin tilning 
boshqa sotsial hodisalardan, xususan, siyosiy, huquqiy hodisalardan 
farqi nimada, degan savolga F.de Sossyur: « T ilg ‘oyalami ifodalovchi 
belgilar sistemasidir», deb javob beradi. Shuning uchun Sossyur 
lingvistik ta'lim otida lingvistik belgi masalasi markaziy o 'rin n i 
egallaydi.