Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

5'. 'Yosh grammatikachilar tilshunoslikning bevosita o ‘rganish 
obyekti nutqiy jarayon, individual nutq ekanligini e ’tirof etganliklari 
tufayli, u bilan bog‘liq bo‘lgan qator masalalarni, xususan, nutqiy 
jarayonda Individuallik-sotsiallik munosabatini, individual nutq, 
m e’yor va til tuzilishi masalalarini ko‘tarib chiqdilar.
Shunday bo‘lishiga qaramasdan, ulaming qarashlaridagi bir qator 
masalalar bahstalab va yetarli ilmiy asosini topmagan edi.
Ular m oddiy tom ondan faqat alohida individlar tiligina 
mavjuddir, degan g‘oyani o ‘zlariga metodologik tamoyil qilib olish 
bilan individual psixologiyani tilshunoslikning nazariy asosi sifatida 
e ’tirof etdilar. Natijada ilmiy abstraksiyaga, til ontologiyasining 
ilmiy talqiniga e ’tibor berilmadi.
Til birliklarining o ‘zaro munosabati, tilning funksionallashuvida 
ekstralingvistik omillarning ahamiyati: tillarning o ‘zaro ta'siri, 
dialektlarning o ‘zaro munosabati, yozuv an’anasinmg ta’siri kabi 
masalalar yosh grammatikachilar nazaridan chetda qoldi.
1 AMupoea T.A., OjitxoeuKoe B.A., PooKdecmeeucKuu 
K).B. 
OnepicM no
mctophh
JIHHrBMCTHKM. — 
M., 1975, c. 416.
18
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yosh grammatikachilar o ‘z nazariyalarining induktiv xarakterini 
doimo ta'kidlaganlari holda, til nazariyasi bilan bog‘liq bo'lgan 
qator muammolarni muhokam a qilisbni, tilning falsafiy masalalari 
bilan shug‘ullanishni ortiqcha deb bildilar.
XIX asrning o ‘rtalarida tabiiy fanlarda qo'lga kiritilgan yutuqlar 
barcha fanlarning tadqiqot metodologiyasiga katta ta ’sir qildi. Turli 
fan tarmoqlarida m atem atik am allardan keng foydalanishga o'tildi. 
Bevosita kuzatishda berilgan hodisalarni faqat ro'yxatga olish 
bilangina cheklanmasdan, ularni umumlashtirishga, ular zamirida 
yotgan mohiyatlarni aniqlashga o'tish harakati tufayli deduktiv 
tamoyil o ‘rin ola boshladi,
Tilni o ‘rganishning bunday yangi tamoyillning asosiy belgilari 
Boduen de Kurtene asarlarida namoyon bo ‘ldi.
Natijada sof empirik, induktiv tamoyil bilan ish ko‘ruvchi yosh 
grammatikachilar qarashlari bir qator olimlar tom onidan tanqidiy 
baholana boshladi. Ana shunday yoshlarning eng ko'zga ko‘ringan 
vakillaridan biri Ivan Aleksandrovich Boduen de Kurtenedir.
Yosh grammatikachilarga xos bo'lgan til hodisalarini avtonom 
holda analitik o'rganish o 'rn ig a ular o ‘rtasidagi m unosabatni 
o ‘rganishga ko‘proq e'tibor qaratila boshlandi.