Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

4307
01
.
01.2006
01
.
07.2007
01
.
01.2008
01
.
07.2009
01
.
01.2010
8.1-chizma.
 2009—2010-yillarda aksiyadorlik jamiyatlari 
soni dinamikasi.
Bu birinchi navbatda, mazkur korporatsiyalar faoliyatining sama­
radorligi pasayishiga, u esa, o‘z o‘mida korporativ boshqaruv sifatiga 
bog'liq.
Bizningcha, xususiylashtirish jarayonida bu korporatsiyalarni 
korporativ boshqarish muammosi etarlicha hisobga olinmagan. Mulkdor 
bozor iqtisodiyoti sharoitlarida yirik ishlab chiqarishni tashkil etish va 
boshqarish mahoratlariga va yangi biznesni yuritish madaniyatiga 
etarlicha ega emas.
Bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga ko'maklashmaydi 
va iqtisodiyotning tarkibiy qayta tuzishga ijobiy ta’sir etmaydi. Bundan 
tashqari, muhim farq bu aksiyadorlik jamiyatlari kichik va o‘rta 
korporatsiyalar hukmronligida xususiy kapital asosida barpo etil- 
maganligi.
Aksincha, ularning barpo etilishi xususiy kapitalning paydo bo'lishi 
omilidir. Tashkiliy shakli va boshqaruv usuli oldingi markazlashgan- 
ma’muriy rejali tizimga moslashgan davlat korporatsiyalari asosida 
tuzilgan aksiyadorlik jamiyatlari o‘z faoliyatini hozircha aksiyadorlik 
kapitaliga mos yangi va saqlanib qolgan eski elementlardan foydalangan 
holda amalga oshirishga majbur.
76

---

8.2. 0 ‘zbekistonda korporativ tuzilmalami 
boshqarish muammolari
Zamonaviy iqtisodiyot sharoitlarida кофогайу tuzilmalami samarali 
boshqarishning shakl va usullarini ishlab chiqish va ularning faoliyatini 
nazorat qilish amaliyot talablaridan ortda qolmoqda. Кофога181уаш ng 
mulkchilik va yuridik shakli o ‘zgartirilishi dastlabki vaqtlarda uni 
boshqarishda o‘zgartirishlar kiritishni talab etmaydi. Bunday o‘zga- 
rtirishlarni kiritishni kc^oratsiya rahbarlari eng kam xohlashgan. 
Shuning uchun, birinchi aksiyadorlik jamiyatlarida boshqarish va nazorat 
qilish vazifalarini eski bo‘linmalar amalga oshirgan, qayta tashkil etish 
faqat кофога151уа nomini o‘zgartirish va eski boshqarish tuzilmalarini 
qayta guruhlashtirish bilan amalga oshirilgan, bu esa koфoratsiya 
faoliyatiga sezilarli o‘zgartirishlar kiritmagan. Ammo koфoratsiyalarda 
mulkchilik munosabatlari, nazorat va boshqarishning huquqiy me’yor- 
lanishi tizirnining yo'qligi nafaqat ularning faoliyatiga to'sqinliq qiladi, 
balki butun iqtisodiyotga destruktiv ta ’sir etadi. Bundan tashqari, 
qimmatli qog'ozlar bozorida yangi yuqori muomaladagi va o‘ziga jalb 
etuvchi aksiyalaming paydo bo‘lishi barcha yo'nalishlar bo‘yicha 
xususiylashtirilgan кофога181уа1агтщ> ichida ijobiy o‘zgarishlar natijasi­
da bo‘lishi mumkin. Shu munosabat bilan tegishli sohalarda me’yoriy- 
huquqiy negizni yaratish muhim ahamiyatga ega. Asosiy vazifa — 
кофога^у tuzilmalarning muvaffaqiyatli rivojlanishi, cheklangan re- 
surslaming oqilona ishlatilishi, iqtisodiyotda unumdor tarkibiy siljishlar 
hamda k ^ o ra ts iy a ichidagi har xil guruhlar manfaatlarining maqbul- 
lashtirilgan kelishuvini ta’minlovchi кофогаНу boshqarish va nazorat- 
ning samarali modelini shakllantirish.
Har qanday koфoratsiyani boshqarish maqsadi ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish va tashkilot faoliyatiga jalb etilgan shaxslaming 
barcha guruhlari manfaatlari balansini ta’minlash asosida foydani 
oshirishdir. Korporativ boshqarish tizirnining bosh elementlari bu 
huquqiy, tashkiliy va kompaniya faoliyatiga jalb etilgan shaxslaming 
boshqacha ta’sir mexanizmlari hamda ular tomonidan o ‘z manfaatlarini 
ifoda etuvchi boshqa usullar.
Bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda к о ф о г а т boshqarishni 
amalga oshirishning har xil mexanizmlari qo'llaniladi1. Bu, birinchidan,