Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

8 .3 . 0 ‘zbekistonda korporativ tuzilmalarni m e’yoriy- 
huquqiy boshqarish
0 ‘zbekistonda korporativ tuzilmalarni me’yoriy-huquqiy bosh- 
qarishdagi katta muammo bu — ma’lumotlar oydinligini ta’minlash. 
Korporativ munosabatlarning hozirdagi amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, 
sarmoyalami jalb qilishni va korporatsiya raqobatbardoshligini ta’min- 
lash maqsadida o‘z faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ko‘proq ochib 
berish zarur. Shu bilan birga, 0 ‘zbekistonning ko‘pchilik korpo- 
ratsiyalarining zamonaviy axborot siyosati oydinlik yo'qligi, ma’lu- 
motlaming etishmasligi va har kim ega bo‘la olmasligi orqali ta’riflanadi. 
Yillik hisobotlar malumotlaming minimumidan iborat va buxgalterlik 
hisobot xalqaro andozalarga muvofiq emas, bu esa xo‘jalik subyekti 
va direktorlik korpus faoliyati samaradorligini to‘g‘ri baholashga imkon 
bermaydi1. 0 ‘zbekiston qimmatli qog'ozlar bozorida huquqni qo‘llash 
amaliyoti monitoringi va tahlili qonunbuzarliklaming umumiy hajmida 
sezilarli o‘rinni fond bozori subyektlari tomonidan ma’lumotlami ochib 
berish bilan bog‘liq qonunbuzarlik egallaydi2.
O'zbekiston Respublikasi qonunchiligida axborot olish huquqi 
fuqarolarning asosiy konstitutsion huquqlaridan biridir ( 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasi, 29 modda, 1992-yil 9-dekabr, 2003-yil 
24- aprelda o‘zgartirishlar kiritilgan). Bunday qonuniy huquqqa egalik 
0 ‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 24-apreldagi «Ma’lumotlami
1 
Караходжаева Ш.
Внедрение международных стандартов раскрытия 
информации акционерными обществами в законодательство РУз / / Обзор 
законодательства Узбекистана. — 2004. — №2.
2Гулямов С. С.
О правовом механизме обеспечения раскрытия 
информации в корпоративном управлении (по законодательству РФ и РУз) 
/ / Хозяйство и право. — 2004. — №27
83

---

olish erkinligi va kafolatlari to‘g‘risida»gi Qonunida o‘z aksini topgan, 
ushbu qonun bo‘yicha har bir inson ma’lumotlarni erkin va to‘siqlarsiz 
izlash, olish, tadqiq qilish huquqiga egadir. Tadqiq qilinayotgan insti- 
tutning huquqiy boshqarish tartibi quyidagi bir qator asosiy maqsadlarga 
erishishni ta’miniaydi: xorijiy sarmoyalaming qo‘shimcha hajmini jalb 
etish, tadbirkorlik munosabatlariga jalb qilingan korporatsiya ishtirok- 
chilarining qonuniy manfaatlarini va huquqlarini ta’minlash, aksiya- 
dorlik jamiyatlarida boshqarish holatining amal oshirishga qodirlik, 
hamda to‘g‘ri strategik qarorlami qabul qilish1.
К о‘rib chiqilayotgan munosabatlarda ma’lumotlami ochib berish- 
ning huquqiy boshqarilishi 0 ‘zbekiston Respublikasining «Aksiyadorlik 
jamiyatlari to‘g‘risida»gi, «Qimmatli qog'ozlar bozori faoliyati rnexa- 
nizmi to‘g‘risida»gi Qonunlari, qimmatli qog'ozlar bozorini muvofiq- 
lashtirish va nazorat qilish Markazining «qimmatli qog‘ozlar bozori 
ishtirokchilari tomonidan ma’lumotlami ochish to‘gNizom 
(Adhya vaziriigida 2002-yil 18- aprelda 1127-sonbilan ro'yxatga olingan, 
«Aksiyadorlik jamiyatlarida ma’lumotlami ochish va affilyasiya qilingan 
shaxslar, ulami ro‘yxatga olishni yuritish tartibi to‘g‘risida»gi Nizom 
(Adliya vaziriigida 2003-yil 29-yanvarda 1212~son bilan ro‘yxatga 
olingan) 
m e ’y o r la r i 
bilan amalga oshiriladi.
Korporatsiya to ‘g‘risidagi m a’lumotlarni ochishning asosiy ta- 
moyillari:
— ma’lumotlami taqdim etishning doimiyligi va tezkorligi;
— ko‘pgina aksiyadorlar va boshqa manfaatdor shaxslar uni olishga 
qodirligi;
— ma’lumotlaming ishonchliligi va to‘liqliligi;
— jamiyat ochiqligi va manfaatlarga amal qilishi o'rtasida balansning 
mavjudligi (maxfiy ma’lumot hech qachon oshkor etilmasUgi zarur, 
xususan, tijorat siri, chunki u kompaniya manfaatlariga zarar keltirishi 
mumkin).
Korporatsiyalar transparentligi darajasi kori^orativ ma’lumotlami 
olishga qodirligi va mazkur kompaniya raqobatbardoshligiga zarar 
yetkazish qismida boshqa xo‘jalik subyektlari va aksiyadorlar huquq­
larini ta’minlash o‘rtasida oqilona pariteti tamoyiliga javob berishi 
lozim.